Белсенді
семинар
өткізу
кезінде
студенттердің
білім
сапасын
тексеруге
арналған
сұрақтар
1.
Кəсіпорын
сөзінің
ұғымы
?
2.
Жұмыс
күші
айналымы
дегеніміз
не
?
3.
Кадр
саясатын
құжаттану
қалай
іске
асады
?
4.
Кадр
саясатының
қызметтері
?
5.
Кадрларды
басқарудың
қындай
стадияларын
білесің
?
6.
Еңбек
ресурстарына
деген
қажеттілік
қалай
анықталады
?
7.
Басшылық
кадрларды
дайындау
бағытын
ажыратып
беріңдер
?
8.
Қызмет
баспалдағымен
көтерілуді
басқару
қалай
іске
асады
?
9.
Төлем
механизмінің
бағыты
қалай
іске
асады
?
10.
Жоғарғы
ақы
төлеу
мен
нəтижеліктің
арақатынасы
қандай
?
11.
Кадрларды
таңдау
механизмін
талдап
беріңіз
?
12.
Еңбекті
бағалаудың
қандай
əдіс
-
тəсілдерін
білесіз
?
13.
Жанжалдар
жəне
оны
шешу
жолдары
.
88
5.
ҰЙЫМДАҒЫ
БАЙЛАНЫСТЫҢ
МƏНІ
МЕН
МАҢЫЗЫ
5.1.
Ұйымдағы
байланыстың
маңызы
Байланыс
белгілі
бір
ұйымның
ажырамас
жүйесі
болып
табылады
.
Егер
қандай
да
бір
амалмен
ақпараттың
келуін
тоқтатса
,
ұйым
əрі
тіршілігін
жалғастыра
алмайды
.
Байланыс
ұйымның
барлық
саласына
кірісетін
тұлғалардың
ұйымдағы
өз
қызметтерін
қабылдауды
қамтамасыз
ететін
жəне
кəсіпорын
бөлімдерін
біріктіретін
жұмыс
құралы
.
Ашық
жүйелер
теориясы
тұрғысынан
кəсіпорын
сыртқы
орта
жөніндегі
ақпаратты
жинау
,
жүйелеу
жəне
талдауға
,
сондай
-
ақ
өңделген
ақпаратты
қайтадын
сыртқа
ортаға
беруге
құрылған
байланыс
салаларының
дамыған
жиынтығы
ретінде
түсіндіреді
.
Байланыс
белгілі
бір
шешім
шығару
мен
оны
іске
асыру
құралы
ұсынады
,
түрлі
жағдай
талаптарына
байланысты
ұйым
қызметінің
мақсаттары
мен
процедураларын
анықтайтын
кері
байланысты
жүзеге
асырады
.
Байланыстар
–
ұйымның
өзара
байланысты
салаларын
біріктіруші
.
Байланыс
тоқтасымен
ұйым
қызметі
де
тоқтатылады
.
Оның
орнына
тұлғалардың
үйлесімсіз
қызметі
туындайды
.
Байланыс
ұйым
қызметтің
ішкі
элементі
болып
қана
емес
ұйым
мен
сыртқы
орта
арасында
ақпарат
алмасудың
басты
маңызы
мəнін
атқарады
.
Байланыс
жүйесі
ұйымның
өз
сыртқы
ортасына
қосылуының
құралы
болып
табылады
.
Байланыстың
құрал
-
жабдықтарын
зерттеу
ұжымдық
мінез
құлықты
зерттеуге
де
пайдалы
.
Егер
белгілі
бір
ұйымның
түрлі
салалары
арасындағы
ақпарат
алудың
көзі
мен
ұйымның
сыртқы
ортадағы
мінез
-
құлқына
əсер
ету
жолын
көрсете
алсақ
,
біз
бұл
ұйымды
негізінен
түсіне
алар
едік
.
Осылайша
,
байланыс
ұйымның
маңызды
элементі
екендігін
көреміз
.
Байланыс
–
бұл
кейбір
идеялардың
ақпарат
бастауының
сол
ақпаратты
алушының
мінез
-
құлқын
өзгерту
мақсатында
берілетін
процесс
болып
табылады
.
Мұндай
мінез
-
құлық
білімдер
мен
əлеуметтік
қағидалардың
өзгеруіне
алып
келуі
мүмкін
.
Ұйым
бұрын
-
соңды
иерархиялық
дəрежелер
мен
ортақ
мақсаттарды
көздеген
еңбек
бөлінісіне
негізделген
жұмысшы
тұлғалардың
біріккен
тұрақты
жүйесі
ретінде
танылады
.
Сонымен
,
ұйым
басшысы
бағынушыға
бұйрық
бергенде
,
оның
орындалуын
күтеді
.
Бұйрық
орындалуы
да
орындалмауы
да
мүмкін
.
Бірақ
бұл
жерде
біз
байланыстың
бұл
амалы
нақты
бір
нəтижеге
жетуді
көздегендіктен
болғанын
көрсетеді
.
89
Ұйымдардағы
жəне
ұйымдар
арасы
мен
олардың
ортасындағы
байланыс
ұйымдық
байланысты
құрайды
.
Байланыс
моделінің
негізгі
4
компонентін
бөліп
қарауға
болады
,
байланыстың
бастау
-
бұлағы
,
хабар
,
жолы
жəне
алушы
.
Көрсетілген
компоненттер
байланыстың
барлық
əрекетінде
көрінетіндіктен
,
жай
ИСКП
(
источник
,
сообщение
,
канал
,
получатель
)
түрі
деп
аталады
.
Бұл
байланыстың
жеңілдетілген
түрі
,
бірақ
қарастырудың
жөнелту
пункті
ретінде
пайдалы
болуы
мүмкін
.
Қайнар
көз
–
хабарды
жасайды
.
Байланыстың
қайнар
көзі
болып
бірге
жұмыс
істейтін
тұлғалар
тобы
немесе
жеке
тұлғаның
өзі
,
сонымен
қатар
,
қоғамдық
институт
немесе
ұйымдар
болуы
мүмкін
,
алайда
бұл
жағдайда
да
өз
ұйымының
көлемінде
əрекет
жасаса
да
тұлғалар
байланыстың
қайнар
көзі
болады
.
Хабарды
дайындаудың
негізгі
міндеті
қайнар
көзде
жатыр
.
Хабар
–
бұл
қайнар
көз
алушыға
беретін
ынта
.
Дəл
осы
үшін
байланыс
əрекет
іске
алады
жəне
осы
əрекет
үстінде
белгілі
бір
ой
жеткізіледі
.
Хабарлар
қайнар
көз
бен
алушыға
нақты
бір
мағына
беретін
символдардан
(
грек
сөзінен
Symbol –
белгі
,
тұрпат
),
яғни
белгілерден
тұрады
.
Кодтау
–
беруге
дайындады
мағыналанған
ойда
хабарға
айналдыру
;
ой
мағынасын
таңба
-
белгіге
айналдырудан
тұрады
.
Декодтау
–
алынған
ынталандырады
берілген
хабардың
мағынасын
нақты
түсінікке
айналдыру
.
Осылайша
,
алушылар
хабарды
таңбадан
мағынаға
айналдырып
декодтайды
.
Таңбаларға
мəн
-
мағына
беру
үшін
тұлғалар
құбылыстарды
категорияларға
бөліп
,
оған
есім
,
яғни
код
береді
.
Көптеген
хабарлар
тіл
түрінде
беріледі
.
Алайда
таңбалар
вербальды
емес
,
яғни
ым
,
мимика
т
.
б
.
дене
қозғалыстары
мен
графикалық
бейнелеулер
түрінде
болуы
мүмкін
.
Тіл
адамды
басқа
мақұлықтардан
аныратады
.
Мысалы
,
дельфиндер
,
шимпанзелер
байланыстың
жабайы
жүйесін
меңгергенімен
,
оларда
тіл
жоқ
.
Мағына
дегеніміз
–
тіл
құралын
пайдалану
арқылы
таңба
-
белгілерден
көрінетін
объектілер
.
Жалпы
,
байланыс
əрекеті
болу
үшін
қайнар
көз
бен
байланысты
алушы
арасында
ең
болмағанда
ортақ
тəжірибеде
бар
,
көптеген
біркелкі
мағыналар
болуы
керек
.
Басқа
кезде
,
тұлғалар
жұбының
арасында
ешқандай
сəйкес
тəжірибесі
жоқ
оқиға
бола
алады
.
Соған
сай
,
қолданыстағы
тіл
(
таңбалар
,
жазбалар
)
қайнар
көз
бен
алушыға
түрлі
мағына
білдіреді
.
Оған
қоса
,
тұлғаның
жеке
тəжірибесі
де
əрқашан
өзгеріп
отырғандықтан
,
хабардың
түрлі
таңбаларының
да
мағыналары
уақыт
өткен
сайын
өзгереді
.
Хабар
90
берудің
көптеген
сəтсіз
əрекетті
алушы
мен
қайнар
көздің
өзара
алмасқан
таңба
мағыналарын
қате
түсіндіргендіктен
болады
.
Мағыналар
салыстырмалы
болып
келеді
жəне
субъективті
түсіндіруге
жол
береді
.
Бұл
дерек
Берлоны
мағыналарды
хабарларға
емес
адамдарға
тəн
екен
деген
қорытындыға
алып
келеді
.
Оның
ойынша
,
сөздер
өздігінен
мағынаға
ие
бола
алмайды
,
оларға
қайнар
көз
бен
алушы
мəн
-
маңыз
береді
.
Хабарлар
белгілі
бір
оқиғаның
кейбір
баламаларының
(
альтернатива
)
іске
асу
ықтималдығының
өзгеруін
анықтайтын
ақпараттан
тұрады
.
Осылайша
,
ақпаратты
хабарлау
алушының
белгілі
бір
құбылыстарға
байланысты
білмеген
нəрселерін
кемітеді
.
Ақпараттың
мысалы
болып
,
үш
айдың
ішінде
белгілі
бір
өнімге
сұраныстың
20%-
ға
түскенін
көрсететін
нарықты
зерттеу
барысындағы
басшының
қолына
түскен
есеп
бола
алады
.
Байланыстың
жолы
дегеніміз
–
қайнар
көзден
алушыға
хабар
берілетін
құрал
,
яғни
хабардың
физикалық
жолымен
берілетін
құралы
.
Байланыс
құралдары
–
бұқаралық
ақпарат
құралдары
жəне
тұлғааралық
жолдар
деп
бөлінеді
.
Бұқаралық
ақпарат
құралдары
арқылы
таралатын
əдіс
–
көптеген
алушылар
үшін
ақпарат
таратуға
мүмкіндік
беретін
газет
,
журнал
,
кинофильмдер
,
радио
,
телевидение
сияқты
хабар
беру
құралдары
.
Тұлғааралық
тəсілдер
дегеніміз
–
бір
қайнар
көз
бен
алушының
арасындағы
өзара
тікелей
хабар
алмасу
жолы
.
Бұқаралық
ақпарат
құралдары
мен
тұлғааралық
тəсіл
арасының
негізгі
айырмашылығы
–
соңғысында
кері
байланыс
жеңілдетілген
.
Алушы
–
байланыс
процесіндегі
басты
элемент
.
Таратушылар
(
қайнар
көз
)
оны
жиі
ұмытады
.
Олардың
кейбірі
,
қайнар
көзге
бағыт
береді
.
Мысалы
,
өздерінің
шəкірттері
ғана
емес
,
қызметтестерін
де
еске
алатын
кітап
авторлары
болып
табылады
.
Басқа
қайнар
көздер
,
«
хабарға
бағытталған
».
Олар
өз
пəнін
жетік
меңгерген
,
бірақ
алушыға
толықтай
түсінікті
көрсетпей
,
терминдермен
кодтайды
.
Үшінші
қайнар
көздер
«
тəсілге
ғана
бағытталып
»,
алушыны
ұмытады
да
,
белгілі
бір
байланыс
құралына
тəуелді
болады
.
Бұл
қайнар
көзге
мысал
ретінде
өз
алушыларына
тек
құжаттарды
тарату
арқылы
хабарды
беретін
ұйым
басшысы
көрінеді
.
Ол
жұмысшылармен
нəтижелірек
болуға
мүмкіндік
ашатын
жиналыс
та
өткізбейді
.
Кері
байланыс
–
бұл
қайнар
көзден
түскен
алушының
хабарға
реакциясы
.
Қайнар
көз
хабарлар
тізбегі
өзгергендегі
кері
байланысты
есепке
алады
.
Осылайша
,
байланысты
(
Байланыс
)
серпінді
екіжақты
процесс
ете
түседі
.
Кері
байланыс
алдыңғы
байланыс
əрекетінің
əсерлігін
көрсететін
қайнар
көзге
түскен
хабар
ретінде
қарастырылады
.
Жағымды
кері
91
байланыс
қайнар
көзге
хабардан
күткен
нəтиженің
шыққанын
айтады
.
Жағымсыз
кері
байланыс
,
керісінше
,
нəтижесіз
болғандығын
хабарлайды
.
Осы
мағынада
жағымсыз
кері
байланыс
қайнар
көз
бен
алушының
арақатынасына
теріс
əсерін
тигізіп
,
жанжалдың
тууына
себепкер
болады
.
Байланыстың
нəтижелігін
алу
,
мағынасында
жағымсыз
кері
байланыс
жағымдыға
қарағанда
маңызды
.
Алайда
оның
бүлікшілік
əрекетінен
бұл
байланысты
бастаушы
ынталдырылмақ
түгел
жазаланады
.
Бастығыңызға
оның
ұсынған
жəне
кадр
тұтатын
ой
-
идеясы
əсер
етпейді
деп
айтып
көріңізші
.
Жалпы
алғанда
,
Байланыс
процесінде
кері
байланыс
белсенді
пайдаланылған
сайын
,
ол
нəтижелі
болады
.
Кері
байланысқа
деген
көңіл
ақпарат
алушыға
қарай
бағытталады
,
яғни
хабардың
оған
«
жетуін
»
көздейді
.
Мұндай
бағыттың
іске
асуы
белгілі
бір
тарату
жолын
қажет
етеді
,
яғни
байланыс
əрекеті
жасалмай
тұрғандағы
жиналған
қайнар
көз
болып
табылатын
алушылар
жөніндегі
ақпарат
барынша
əсерлі
хабарды
қалыптастыруда
қолданылады
.
Өз
аудиторияңызда
біліп
алған
маңызды
.
Егер
қайнар
көзде
алушылар
жайында
теріс
пікірі
болса
онда
оның
байланыс
күші
соншалықты
əсерлі
болып
шықпайды
.
Достарыңызбен бөлісу: |