65
3.2.
Басқарушының
стилі
,
типі
жəне
əдістері
Жетекшінің
жұмыс
стилі
–
басқару
процесінде
жетекшімен
қолданылатын
жəне
оның
іс
-
əрекеттеріне
адамдардың
қатынас
ерекшеліктерін
анықтайтын
қайталанатын
əдіс
пен
басқарушылық
əсер
ету
тəсілдерінің
жиынтығы
.
Басқа
жағынан
,
бұл
əлеуметтік
-
саяси
,
əлеуметтік
-
экономикалық
,
əлеуметтік
-
психологиялық
қатынастардың
адамдармен
жетекшілік
ету
процесіндегі
жеке
түрдегі
іске
асыру
формасы
.
Жетекшіліктің
стилінде
жетекшінің
ішкі
мəдениеті
,
білімі
,
тəжірибесі
көрініс
табады
.
Жетекшілік
стилі
ұжымның
психологиялық
климатына
елеулі
əсер
етеді
.
Стиль
жетекшінің
жеке
тұлғасымен
тығыз
байланыста
тіпті
оны
кей
кезде
басқарушылық
қызметтің
жазуы
»
деп
те
атайды
.
Жетекшілік
стилінің
бірнеше
класификациясы
бар
.
Бірінші
жəне
көбірек
белгілі
классификация
–
бұл
авторитарлы
,
либералды
,
демократиялық
стильдер
.
Авторитарлы
(
директивалы
)
стиль
жетекшінің
ролін
асыра
пайдаланумен
байланысты
.
Биліктің
орталықтандырылуымен
,
приверженностью
к
единоначалию
сипатталады
.
Жетекшіліктің
бұл
стилінде
қоластындағылардың
бастамасы
мен
өз
болуын
шектейтін
асыра
талап
қоюшылық
сипаттас
.
Жетекшілік
түсінік
беру
əдістері
,
пайымдаумен
емес
,
күштеу
əдістерімен
іске
асырылады
.
Өкінішке
қарай
,
қазіргі
заманғы
жас
басшылардың
көпшілігі
осылай
ойлайды
жəне
өткен
стильді
таңдайды
.
Бұл
стиль
үлкен
біліктілі
қызметкерлер
ұжымында
төмен
нəтиже
береді
.
Либералдық
стиль
басшының
өзіне
бағыныштылардың
жұмысына
араласпауымен
сипатталады
,
орындаушылардың
тапсырманы
орындамағаны
үшін
жауапкершлікті
талап
етпейді
,
жұмысын
бетімен
жіберген
,
өзіне
жауапкершілік
арқалайды
.
Кейде
бұл
стиль
бос
белбеулік
деп
аталады
.
Демократиялық
стиль
ұжымдағы
серіктестік
қатынастармен
,
бағыныштыларды
ұжымның
негізгі
қызмет
бағыттары
бойынша
шешімдерді
талқылауға
жəне
дайындауға
тартумен
,
құқықтар
мен
міндеттерді
өзара
бөлісумен
,
қабылданған
шешімдерді
орындаған
кездегі
бағыныштылардың
дербестігі
мен
бастамашылдығын
дамытумен
,
өзара
бақылауды
кеңейтумен
сипатталады
.
Басшының
стильімен
жұмысты
жетілдіруге
болады
.
Жақсы
басшы
–
жақсы
психолог
.
Огайо
жəне
Мичигана
университеттерінде
(
АҚШ
)
жүргізілген
зерттеулер
басшылық
стилін
анықтаудың
матрицалық
əдісін
жасауға
əкелді
. 1996
ж
.
Р
.
Блейк
пен
Дж
.
С
.
Моутон
жасаған
66
басшылық
стильдерінің
матрицасы
басқаруға
екі
қатынастың
əр
түрлі
комбинацияларының
өзара
үйлесуін
береді
:
адамдарға
қамқорлықпен
жəне
өндіріс
үрдісіне
күш
сала
отырып
басшылық
жасау
.
Матрица
дегеніміз
–
əр
қайсысын
9
бөлікке
бөлген
2
шкаланың
қиылысуы
болып
табылады
.
Тігінен
ұжымды
басқарудағы
адамдарға
қамқорлық
дəрежесі
,
ал
көлденеңінен
өндірістік
үрдіске
басшылық
жасау
дəрежесі
қойылады
.
Барлығы
81
ұстын
(9
х
9),
яғни
басқару
стилінің
81
нұсқасы
алынады
.
Компанияны
басқару
кезінде
мінез
-
құлық
нұсқауларының
əрқайсысын
аталған
матрицадан
алынған
кез
келгенімен
салыстыруға
болады
.
Р
.
Блейк
пен
Дж
С
.
Моутон
матрицаның
5
шеткі
жəне
неғұрлым
тəн
ұстынын
сипаттады
.
1.
Авторитарлық
басшылық
.
Бұл
ұстын
басшысы
өндіріс
туралы
қамқорлық
болып
табылатын
жəне
ешқандай
əлеуметтік
қызметті
мүлдем
жүзеге
асырмайтын
менеджерлерге
тəн
.
Олар
қызметті
жанама
нəтиже
деп
таниды
.
Олардың
есептеуінше
,
басқару
шешімдерінің
сапасы
ол
қабылдаған
бағыныштылардың
қатысу
дəрежесіне
тəуелді
емес
.
Осындай
менеджерлерге
тəн
оң
белгіне
жоғары
жауапкершілік
деңгейі
,
еңбекқорлық
,
ұйымдастырушылық
дарын
,
зайаткерлік
тəн
.
Бірақ
мұндай
басшылар
мен
бағынушылар
арасында
үнемі
қашықтық
сақталады
,
тікелей
байланыс
пен
өзара
түсіністік
жиі
қалыс
қалады
,
топтық
тəртіптің
қанағаттанарлық
деңгейі
ғана
сақталады
.
2.
Əлеуметтік
басшылық
(
либералдық
стиль
).
Бұл
ұстын
өз
бағыныштыларына
айрықша
назар
аударатын
басшыларға
тəн
.
Мұндай
менеджерлер
табыс
негізін
ұжымдағы
сенім
,
өзара
түсіністік
ұстау
деп
санайды
.
3.
Өндірістік
-
əлеуметтік
басқару
(
ымырашылдық
стиль
).
Бұл
ұстын
адамдар
туралы
қамқорлықтықты
өндіріс
туралы
қамқорлықпенүйлестіре
білетін
басшығы
тəн
.
Мұндай
менеджердің
есептеуінше
,
барлық
жағдайда
ымыра
-
жақсы
шешім
,
ол
нəтижелі
басқаруға
негіз
.
Шешім
қабылдау
үрдісіне
бақылау
жасау
өндіріс
үрдісіндегі
бақылауды
жүзеге
асыруға
жұмысшалар
үшін
өтемақы
болып
табылады
.
Мұндай
белгілердің
басшылардың
оң
белгісі
тұрақтылақ
,
бастаған
ісіне
құлшыныс
,
ойлаудың
стандарттық
еместігі
,
алға
басушылық
көзқарастар
.
Бірақ
,
өкінішке
қарай
,
көзқарастардың
алға
басушылығы
басқару
стилінің
өзіне
тікелей
аз
таралады
.
4.
Қарапайым
басшылық
немесе
«
жұмыстағы
демалыс
»
(
ұйымшылдықты
бұзу
,
берекені
кетіру
:
барлығын
уыстан
шығарып
алу
).
Бұл
ұстын
өзінің
бағыныштыларына
да
,
өндірістік
үрдіске
де
салқын
,
сылғырт
қарайтын
басшыға
тəн
.
Оның
есептеуінше
,
67
басқарушы
үнемі
сырттай
сарапшының
немесе
маманның
жəрдеміне
жүгіреді
.
Ол
,
бəрінен
бұрын
, «
өз
портфелі
мен
креслосының
сақтаушысы
»
ғана
.
5.
Əміршіл
басшылық
немесе
«
бетпе
-
бет
»
басшылық
«
демократтық
,
мұратшылдық
стиль
).
Бұл
ұстын
адамдар
мен
өндіріске
ұқыптылықпен
қарайтын
басшыға
тəн
.
Ол
əлеуметтік
саясат
саласында
да
,
өндірісте
де
күштеуге
тырысады
.
Басшылық
стильдерінің
матрицасы
басшылық
стильдерін
зерттеуге
неғұрлым
танымал
қатынас
болып
табылады
.
Ол
басшыға
өз
ұстынын
бағалауға
ерекше
мүмкіндік
береді
.
Менеджменттің
əр
циклі
өзіндік
білім
мен
қабілетті
,
мінезін
талап
ететін
белгіленген
басқарушылық
мəнін
талап
етеді
.
Осындай
нақты
рөлдерге
арналған
барлық
мəліметтерге
не
басшылар
əр
түрлі
архетипті
құрайды
.
Бірінші
архетип
–
жетекші
,
екіншісі
–
əкім
,
үшіншісі
–
жоспаршы
,
төртіншісі
–
кəсіпкер
.
Жетекші
шешімдерді
жүзеге
асыру
үрдісіне
өз
мəнін
ойнайды
.
Мұнда
адамдармен
қарым
-
қатынас
жасау
қабілеті
,
əр
адамның
қарымын
тану
қабілеті
жəне
оны
толық
пайдалануға
қызығушылығын
бағалау
ерекше
.
Достарыңызбен бөлісу: |