95
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
Өзіне-өзі зиян келтіру және өзіне-
өзі қол салу дағдысы
Балалардың еліктеуі мүмкін қауіпті мінез-құлықтың
өзге түрі өзіне-өзі зиян келтіру және өз-өзіне қол
салу дағдысы болып табылады. Соңғы жылдары
Қазақстандағы балалар арасындағы өз-өзіне қол
салу мәселесіне көп көңіл бөлініп отыр. Балалар
арасындағы өз-өзіне қол салу фактісі туралы көбірек
білу мақсатында сауалнамалар балалардың өз-
өзіне зиян келтіру және өз-өзіне қол салу дағдысына
тартылуын байқау үшін әзірленді.
Балаларға олардың өздеріне «бір кездері»
өздері бақытсыз немесе мұңды болғандықтан,
әдейі ауырып/жарақат салғаны туралы сұрақ
қойылған болатын. 3.35-кестеде сұралған 4,207
баланың арасында 3,6%-ының өздеріне «бір
кездері» әдейі ауырып/жарақат салғандарын
атап айтқандары және 3,3%-ының өздерінің
әдейі былтырғы жылы әдейі ауырып/жарақат
салғандарын хабарлағандары көрсетілген.
Өздеріне «бір кездері» өздері бақытсыз неме-
се мұңды болғандықтан, әдейі ауырып/жарақат
салғандарын атап айтқан 153 баланың арасында
47,7%-ы өздеріне бір рет қана ауыртып/жарақат
салған, 37,9%-ы екі немесе үш рет өздеріне ау-
ыртып/жарақат салған, 7,2%-ы бұны төрт-бес
рет жасаған, 1,3%-ы бұны алты-жеті рет жасаған
және 5,9%-ы өздеріне сегіз және одан көп рет ау-
ыртып/жарақат салған.
Қорытындысында, 3.35-кестеде өздеріне «бір
кездері» ауыртып/жарақат салған балалардың
тек 21,6%-ының ғана шындығында өздерінің өз-
өздеріне қол салуға тырысқандары туралы біреуге
айтқандары көрсетілген. Өз-өзіне зиян келтіруге
және өз-өздеріне қол салуға дағдыланған
балалардың көбісі өз ниеттері туралы ешқашан
ешкімге айтпайды (78,4%).
Өз-өздеріне зиян келтірумен айналысқан және өз-
өзіне қол салу дағдысымен ерекшеленген бала-
лар осы екі топ арасындағы айырмашалықтарды
түсіну үшін мұндаймен айналыспаған балалар-
мен салыстырылды. 3.36-кестеде демографиялық
айырмашылықтар тұрғысынан алғанда, өз-өздеріне
зиян келтірумен айналысқан және өз-өзіне қол
салу дағдысымен ерекшеленген балалар арасында
3.35-кесте. Өз-өзіне зиян келтірушілік және
өз-өзіне қол салушылық (сауалнама жүргізу)
Іріктеме
N = 4 207
n
%
«Бір кездері» бақытсыз немесе
мұңды болғандықтан, әдейі ау-
ырып/жарақат салдыңыз ба?
153
3,6%
«Былтырғы жылы» бақытсыз
немесе мұңды болғандықтан,
әдейі ауырып/жарақат
салдыңыз ба?
138
3,3%
N = 153
Өзіңізге неше рет ауыртып/жарақат салдыңыз?
1 рет
73
47,7%
2 – 3 рет
58
37,9%
4 – 5 рет
11
7,2%
6 – 7 рет
2
1,3%
8 немесе одан көп рет
9
5,9%
Өзіңізге әдейі ауыртып/жарақат
салғыңыз келгені жайлы біреу-
міреуге бір кездері айттыңыз ба?
33
21,6%
3.36-кестесі. Бала демографиясы
көзқарасынан өзіне-өзі зиян келтіру және
қол жұмсау дағдылары (сауалнама)
«Бір кездері»
өз-өзіне зиян
келтірумен
айналыстыңыз ба
және өз-өзіне қол
салу дағдысын
таныттыңыз ба?
Өз-өзіне зиян
келтірумен
айналыстыңыз ба
және өз-өзіне қол
салу дағдысын
таныттыңыз ба?
n
%
n
%
Жынысы
Әйел
107
69,9%
2 032
50,1%
Ер
46
30,1%
2 021
49,9%
Сыныбы
5-сынып
15
9,8%
719
17,7%
6-сынып
21
13.7%
745
18,4%
7-сынып
27
17,6%
689
17,0%
8-сынып
24
15,7%
671
16,6%
9-сынып
33
21,6%
665
16,4%
10-сынып
33
21,6%
564
13,9%
Қала/ауыл мектептері
Қала
мектептері
103
67,3%
2 182
53,8%
Ауыл
мектептері
50
32,7%
1 871
46,2%
96
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
ұлдарға (30,1%) қарағанда қыз балалардың
(69,9%) екі есе артық болғаны және төменгі
сыныптың оқушыларынан гөрі, жоғарғы сынып
оқушыларының көптігі көрсетілген. Одан басқа, өз-
өзіне қол салу дағдысымен ерекшеленген балалар
арасында өз-өзіне зиян келтірумен айналыспаған
және өз-өзіне қол дағдысына бейімділігімен
ерекшеленбеген балалармен салыстырғанда
(тиісінше, 53,8% және 46,2%), ауыл мектептерінің
оқушыларынан гөрі (32,7%) қала мектептерінің
оқушылары (67,3%) басым болған.
3.37-кестеде өз-өздеріне зиян келтірумен
айналысқан және өз-өзіне қол салу дағдысымен
ерекшеленген балалардың (43,0%) өз-өзіне
зиян келтірумен айналыспаған және өз-өзіне
қол дағдысына бейімділігімен ерекшеленбеген
балалармен (17,3%) салыстырғанда (тиісінше,
7,9% және 3,8%), өз отбасыларында тұрмыстық
зорлық-зомбылыққа екі есе жиі ұшырағандары
көрсетілген. Олардың сондай-ақ ата-анаға бауыр
басуы айтарлықтай нашар (13,8%) және мектеп-
ке бауыр басуы екі есе нашарлау болған (9,2%).
3.37-кестеде сондай-ақ өздеріне-өздері зиян
келтірумен айналысқан және өзіне-өзі қол салу
дағдысымен ерекшеленген балалардың өзіне-өзі
зиян келтірумен айналыспаған және өзіне-өзіе
қол салу дағдысына бейімділігімен ерекшеленбе-
ген балалармен салыстырғанда (тиісінше, 27,5%
және 29,0%), үш есе дерлік долылық деңгейін
(71,9%) және екі есе дерлік жоғары жеке
содырлыққа бейімділік деңгейін(50,3%) көрген.
3.37-кестеде сондай-ақ өзіне-өзіе зиян келтірумен
айналысқан және өзіне-өзіе қол салуға бейімділігі
болған балалардың, сондай-ақ өзіне-өзі зиян
келтірумен айналыспаған және өзіне-өзі қол салуға
бейімділігі болмаған балалармен салыстырғанда
(тиісінше, 62,7% және 45,0%), басқа балалардың
тарапынан болатын мектептегі зорлық-зомбылық
пен кемсітушілік куәлері (93,4%) және құрбандары
(83,1%) айтарлықтай жиі болғандығы көрсетілген.
Өзіне-өзі зиян келтірумен айналысқан және өзіне-
өзі қол салу мінез-құлқы болған балалар сондай-
ақ өзіне-өзі зиян келтірумен айналыспаған және
өзіне-өзі қол салу дағдысы болмаған балалар-
мен салыстырғанда (23,3%), мектепте екі есе
жиі зорлық-зомбылық жасаған (46,4%). Және
де олар өзіне-өзі зиян келтірумен айналыспаған
және өзіне-өзі қол салуға бейімділігі болмаған
3.37-кесте. Өзге индикаторлар және мектептегі зорлық-зомбылыққа ұшырау тұрғысынан
алғандағы өзіне-өзі зиян келтіру және өзіне-өзі қол салу мінез-құлқы (сауалнама жүргізу)
«Бір кезде» өз-өзіңе
зиян келтірумен айна-
лысып және өз-өзіне
қол салу мінез-құлқын
таныттыңыз ба?
Өз-өзіңе зиян
келтірумен айналы-
сып және өз-өзіне қол
салу мінез-құлқын
таныттыңыз ба?
n
%
n
%
Өз үйінде тұрмыстық зорлық-зомбылық көре ме?
65
43,0%
699
17,3%
Ата-аналарына бауыр басуы төмен
21
13,8%
319
7,9%
Мектепке бауыр басу деңгейінің төмен болуы
14
9,2%
156
3,8%
Ашу-ыза деңгейінің жоғары болуы
110
71,9%
1 114
27,5%
Жеке содырлық деңгейінің жоғары болуы
77
50,3%
1 175
29,0%
Мектептегі зорлық-зомбылық және балалар
арасындағы кемсітушілік куәлері болды
142
93,4%
2 533
62,7%
Мектептегі зорлық-зомбылық және балалар тарапы-
нан болған кемсітушілік құрбандары болды
133
83,1%
1 756
45,0%
Мектепте зорлық-зомбылық және кемсітушілік жасаған
71
46,4%
944
23,3%
Мектеп директорлары мен мұғалімдер тарапынан
зорлық-зомбылық көрген
94
61,4%
905
22,3%
Мектеп директорлары мен оқытушылардан
кемсітушілік көрген
41
26,8%
224
5,5%
үйден қашқан
39
25,5%
75
1,9%
Достарыңызбен бөлісу: |
