180
Менеджмент мәселелерімен бүгінгі таңда әр түрлі білім
саласының мамандары – математиктерден антропологтарға дейін
айналысады.
Менеджменттің әр түрлілігі
Басқару қызметінің әр түрлі салаларында пайдаланылатын
менеджменттің сан алуан түрлері бар.
Ішкі менеджмент – ішкі мәселелердің басымдығын сыртқыдан
айрықшалап көрсететін басқару типі. Басымдықтар нақты
жағдайлармен, басқару стратегияларымен, менеджердің кәсіби
қызметінің стилімен және басқару үрдісінде пайда болатын
мәселелердің сипатымен анықталады.
Фирма жұмысының ішкі және сыртқы мәселелеріне менеджердің
жиі көңіл бөлуіне тура келеді. Бұл мәселелердің күрделілігі
мазмұнына қарай анықталады. Менеджердің назар салуы –
оперативті, ахуалдық немесе тұрақты түрлерінде болуы ықтимал.
Ішкі менеджменті басқару қызметін бөлу үрдісінде пайда
болатын басқарудың міндетті ісі ретінде қарастыруға болады.
Белгілі бір жағдайларда ішкі басқару міндетті ісінің негізгі бөлігін
менеджердің орынбасарына сеніп тапсырып, менеджерге (бірінші
тұлғаға) тек ішкі қызметті реттеудің жалпы мәселелерін ғана
қалдыруға болады.
Ұйымдастыру менеджменті: 1) тар мағынасында – басқарудың
жалпы міндетті істерінің бірі – ұйымдастыруды жүзеге асыруға
бағытталған
басқару
әрекеттерінің,
амалдарының
және
тұжырымдарының жиынтығы; 2) менеджменттің бір бағыты
(мектебі, ілімі) жалпы ұйымдастырудың қағидалары мен
ұйымдастырудың мәселелерін шешуді алдыңғы орынға қоятын
басқарудың тәжірибесі және теориялық тұжырымдамасы.
Бұл менеджмент мыналарды қамтиды: ұйымдық құрылымды
жобалау әрі жасау (жетілдіру); міндетті істердің аражігін дәл
ажырату, ұйымдастыру міндеттерін бөлу.
Ұйымды (кәсіпорын, фирма) біртұтас организм ретінде
қарастырған әрі жұмысты дұрыс ұйымдастыра білетін әрбір
менеджер жетістікке жетеді деп сенген Анри Файоль (1841-
1925 ж.ж.). Ол ұйымдық менеджменттің негізін қалаушы деп
саналады. Нақ сол Файоль басқаруды айрықша қызмет түрінде
бөліп қарастырған болатын. Файоль өзі әмбебап деп санаған (еңбек
181
бөлісі, билік, тәртіп, басшылықтың бірлігі, орталықтандыру, тәртіп,
қызметкердің тұрақтылығы және т.б.) басқарудың 14 қағидасын
әзірледі.
Ұйымдық менеджмент ұйымдық-өкімдік әдістерімен, яғни
тікелей басқарудың ұйымдық қатынасқа ықпал етудің тәсілдері мен
құралдарының жиынтығымен жүзеге асырылады.
Тәжірибе менеджменті – менеджмент тұжырымдамасы. Ол
осы тұжырымдаманың негізгі ережелері мен қағидаларын нақты
пайдалануға бағдарланған. Басқару ісімен байланысты объективті
құбылыстарды түсіндіріп беретін қағидалар да жоқ емес.
Тәжірибе сипатында болатын менеджмент бар. Ол басқарудың
іс-тәжірибесінде пайдалануға болатын идеяны, ережені және
қағиданы қамтиды.
Тәжірибе менеджментінің тұжырымдамасын жасайтын екі
тәсілдеме бар. Біреуі – прагматикалық, екіншісі – ғылыми. Біріншісі
– мәселені құрамы бойынша шешуге және нәтижені жуық арада
тікелей алуға бағдарланған болса, екіншісі – сан алуан жағдайлар
мен ахуалдар бойынша сараланатын әдістер мен технологиялық
сызбаларды таңдап, талдауға негізделген. Екінші тәсілдеме
әлдеқайда тиімді болмақ. Ол арнайы дайындықты қажет етеді.
Бұл менеджмент әр түрлі қызмет салаларында – өндірістік,
әлеуметтік, экономикалық, сондай-ақ мәдени салада да және т.б.
жүзеге асырылуы ықтимал. Ол басқару тұжырымдамасын жасауда,
оның негізгі ережелерін, басымдықтарын (артықшылықтарын),
тәсілдерін белгілеуде ерекшеліктерімен айрықшаланады. Бірақ,
басқару саласында емес.
Өндірістік менеджмент – менеджмент типі. Оның негізгі
сипаты әлеуметтік менеджменттен бір айырмашылығы – басқару
объектісінің ерекшелігін, яғни өндіріспен анықталады.
Өндіріс – бұл қандай да бір өнімді немесе қызмет көрсетуді
әрқашан дайындап отырады. Өндірісті басқару адам қызметін
басқару болып табылады. Өндірісті басқаруды басқа да элементтер
қамтиды (материалдық техникалық қамтамасыз ету, ресурстар,
өнімді өткізу, технологиялық үрдістер).
Өндірістік менеджменттің ерекшеліктері басқару жүйесінің
құрылымы мен міндетті істерін, басқару тетіктерінен және
басқару шешімдерін әзірлеу технологиясынан білінеді. Өндірістік
менеджмент өндірістік және басқару жағынан нақты сапаға ие
182
қызметкерлерді қажет етеді. Басқарушы қызметкер белгілі бір
дәрежеде өндірістің технологиялық ерекшеліктерін білуі керек.
Стратегиялық менеджмент – менеджменттің әр түрлілігі. Оның
басты ерекшелігі – болжағыштық, мақсаттылық, келешектігі,
стратегиялық бағдарлама бойынша жұмыс істейді. Ол экономикалық
даму, өткір бәсекелестік, ҒТП, басқаруда адам факторы рөлінің арту
динамикаларының тереңдей түсуінің нәтижесінде пайда болды.
Оның артықшылығы ресурстарды, ең бастысы уақыт ресурсын
ұтымды пайдаланады. Стратегиялық менеджмент басқаруды
ұйымдастыруда және әдістемелерінде, басқарудың тетіктері мен
технологиясында, оның парадигмасы мен тұжырымдамасында
көрініс табады.
Бұл менеджменттің маңызды сәттеріне мыналар жатады:
- фирманы сипаттауға арналған мәртебе (статус), оның
әлеуметтік-экономикалық ортада алатын орны, фирманың даму
әлеуеті;
- фирманың басқару мақсаты болып табылатын фирманың
мақсаты. Мақсат – болашақта болатын шындық, ол үлкен
талдамалық және жобалау жұмысының мазмұны мен нәтижесі
болып табылады;
- басқару шешімдерінде ұйғарылатын стратегиялық
бағдарламаның жүзеге асырылуы алға қойылған мақсаттарға
қол жеткізеді. Бұл бағдарламада бағдарларды, даму кезеңдерін,
басымдықтарды, шектеу факторларын анықтап алудың маңызы
зор. Стратегиялық бағдарлама дамудың жалпы бағытынан қайсысы
ауытқитынын, қайсысы ауытқымайтынын көрсетіп береді;
- басқарудың тиімділігін, сапасын, әлеуетін бағалау және реттеу.
Инновациялық, қаржылық, экологиялық менеджмент, сондай-
ақ адам ресурстарының менеджменті мен жасаушы (тудырушы)
менеджмент болады («Мацусиба дэнки» (Жапония) – бүгін
кешегіден гөрі әлдеқайда жақсы жұмыс істеп қалуға ұмтылу) және
басқалар.
Менеджерлік қызмет пен
оның тиімділігін жіктеу
Менеджментте басты тұлға, әлбетте, менеджерлер (басқарушы)
болады. Менеджерлік қызметтің мәні өзгеріссіз қалады, тек
менеджердің функциялары мен оның қызмет әдістері ғана өзгереді.
Достарыңызбен бөлісу: |
