Қазақстандағы балалардың және
әйелдердің жағдайын талдау
8
қатынас және өсімпаздық денсаулық туралы
тұрақты түрде білім беру жоқ десе де бола-
ды. Бұған қоса, тек егер үйленген болмаса,
18 жасқа толмағандар ата-аналарына неме-
се заңды қамқоршыларына хабарлаусыз және
олардың қатысуынсыз толық медициналық тек-
серуден өте алмайды.
Тағы бір жиі ескерілмей кететін топ – бала
жасында үйленген жастар; Қазақстанда
бұл тәжірибе негізінен қыздарға әсер етеді,
негізінен, ауылдық мекендерде және әсіресе,
кейбір саны аз ұлт топтарында, мысалы,
түріктерде, ұйғырларда және дүнгандарда.
Бұл Алматы облысында ең жиі болатын кө-
рінеді. Бала жасында үйлену кәмелетке
толмаған қыздардың денсаулығы жақсы болу-
ына (әсіресе, өсімпаздық денсаулығы), білім
алуын аяқтауға, азаматтық, экономикалық
және саяси салаларға қатысуына және даму
артықшылықтарын пайдалануына айтарлықтай
әсер етеді. Сондай-ақ, бұл оларға жынысқа
негізделген жәбір, ерте жүктілік және жыныстық
жолмен таралатын жұқпалар, соның ішінде,
АИТВ, қауіптерін төндіреді.
2010 жылы балалар сату айналысатын қыл-
мыскерлер үшін жазаларды күшейту үшін
қылмыстық кодекске түзетулер енгізілді. Де-
генмен, нақты балалар сату қарастыратын
қылмыстық құқық және қылмыстық заңдар әлсіз
және балалар трафигі туралы халықаралық
стандарттарды ұлттық заңнамаға ендіру үшін
қосымша жұмыс қажет. Қазақстандағы балалар
сату шамамен 65 пайызы ел ішінде орын ала-
ды, ал жағдайлардың 35 пайызында балалар
елге әкелінеді немесе одан тыс шығарылады.
Қаналушы және трафик құрбаны болған ба-
лаларды және жастарды есептерге сай тра-
фикпен айналысушылар және қанаушылар
қауіпті әрекеттерге мәжбүрлейді, мысалы,
ішімдікті және есірткіні пайдалану және қауіпті
жыныстық қатынас. Сондай-ақ, айтарлықтай
арақатынас трафикпен айналысушылардың
және қанаушылардың қолындағы дене жәбіріне,
жыныстық жәбірге және ауыр эмоциялық стрес-
ске байланысты өздерін жарақаттаған және қол
сұққан.
Қазақстанда балалар мен әділет жүйесіне қа-
тысты негізгі мәселе – соңғы жылдары ба-
лаларға қарсы жасалған қылмыстардың 54
пайызға артуы (2008 жылдағы 5 769-дан 2011
жылдағы 8 896-ға дейін). Балаларға қарсы
қылмыстар ақша бопсалаушылықты, ұрлауды
және жыныстық жәбірді қамтиды. Бұл бағытты
тиісті түрде талдап, онымен айналысу керек.
Керісінше, балалар жасаған қылмыстардың
саны төмендеуде. Бүкіл елде кәмелетке
толмағандар соттарының желісі дамыды және
ол қызметкерлердің толығымен оқытылған және
қызметтердің қол жетімді болуын қамтамасыз
ету үшін қолдауды қажет етеді.
Қазақстандағы көп балалар ауыл шаруа
шы-
лығында қауіпті түрлері еңбегімен айналыса-
ды. Олар жиі күніне 10-13 сағатқа дейін жұмыс
істейді. Алдыңғы зерттеу және қорғаудан кейін
Алматы облысында темекі өсіруде балалар
еңбегін пайдалану тез төмендеді. Дегенмен,
балалар әлі де мақта және көкөністер өсіруге
көп қатысады. Оңтүстік Қазақстандағы еңбек
күшінің жетіспеушілігі – балалардың мақта
алқаптарында жұмыс істеуінің негізгі себебі.
түйін
аналар мен сәбилердің
денсаулығы
Соңғы жылдары Қазақстанда денсаулық сақтау
саласы айтарлықтай жақсарды. 2005 жылы
адам басына 120
1
АҚШ долларынан 2010 жы-
лы адам басына 224
2
АҚШ долларынан аса іс
жү
зінде артып, денсаулық сақтау саласына
жұм салатын қаражат екі еседен көбірек артты.
Бұл жұмсалатын қаражаттың артуымен қатар
денсаулық жүйесі бойынша қызметтердің негізгі
жинағының кеңеюі арқылы қол жетімділіктің
жақсаруы орын алды. Күтілетін өмір ұзақтығы
сол бес жыл ішінде 2010
3
жылы ерлер үшін 60-
тан 63,5-ке дейін және әйелдер үшін 71,8-ден
73,3-ке дейін өсті.
аналар мен сәбилердің
өлім деңгейі
Қазақстанда әйелдің жүкті болғанда жүктілік
нәтижесінде өлу ықтималдығы бұрынғыдан
әл
деқайда азырақ. Аналардың өлім деңгейі
1995 жылдағы әр 100 000 туған кезде тірі қа-
луға 77 өлімнен 2012
4
жылы әр 100 000-ға 13,5
өлімге дейін төмендеді. Бұған қарамастан,
экономикалық даму деңгейлері ұқсас басқа
елдермен салыстырған кезде, Қазақстандағы
аналардың өлім деңгейі шамамен жоғары, әрі
елдің 2015 жылға қарай әр 100 000 туған кезде
тірі қалуға 14 өлімнен тұратын МДМ мақсатына
жетуі екіталай. 2010 жылдағы аймақтарға бө-
лін ген деректер аналар өлімінің ең жоғары дең-
гейлері Алматы (47), Қызылорда (38) және Аты-
рау (38) қалаларында екенін көрсетеді
5
.
Сәбилердің өлім деңгейіне қатысты Қазақстанда
тәуелсіздік алғаннан бері жақсы жетістіктерге
жетті: сәбилердің өлім деңгейі 1996 жылдағы әр
1 000 тірі туылуға 61,9 көрсеткішінен 2012 жылы
әр 1 000 тірі туылуға 16,7 көрсеткішіне дейін
жар тыдан көбірек төмендеді
6
. Сонымен бірге,
елі
міз
де жасы беске жетпеген балалардың
өлімi 65 пайызға томендеді: 1990 жылдағы әр
1 000 тірі туған баланың 54,1 көрсеткішінен
2012 жылы әр 1 000 тірі туылган бала 18,7 көр-
сеткішіне дейін түсті
7
. Бұл сәбилердің және ана-
лар дың денсаулығы саласына, соның ішінде,
жалпы денсаулық сақтау саласын жақсартуға
айтарлықтай қаражат жұмсалғанын көрсетеді
8
.
Жұм
салған қаражат денсаулық сақтау жүйе-
сі
не маңызды медициналық технологияны
әкел
ді және мамандандырылған күтімнің қол
аналар мен сәбилер
1. 2005 жылғы айырбас бағамы бойынша 16 000 теңге.
Бұл мәлімдемедегі $ белгісі АҚШ долларын білдіреді.
2. 2010 жылғы айырбас бағамы бойынша 33 000 теңге.
3. Sanigest, Қазақстан Республикасындағы аналар мен
ба лалардың денсаулығына қатысты әділеттілікті талдау,
2012 жылғы 15 маусым.
4. Премьер Министр кеңсесі, 2012-2013 жылдарға
ар
налған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағ-
дарламасы» нәтижелері: http://www.primeminister.kz/
program/progress/index/21?lang=en
5. Меақпарат, 2010 ж.
6. БҰҰ агенттікаралық тобының бала өлімін бағалау бой-
ынша есебі, шілде, 2013.
7. БҰҰ агенттікаралық тобының бала өлімін бағалау бой-
ынша есебі, шілде, 2013.
8. ЮНИСЕФ, Қазақстан Республикасында аналар мен
балалардың денсаулығын сақтау қызметтерін жақсарту:
денсаулық сақтау саласының теңдігін және әлеуметтік-
экономикалық шешуші факторларын бағалау, ЮНИСЕФ,
2012 ж.
9. Сұхбат, ДДСҰ, 28 қараша, 2012 ж.
жетімділігін арттырды. Сондай-ақ, денсаулық
сақтау кәсіпқойларын оқытуға көп қаражат
жұмсалды
9
. Бұған қоса, бұл қаражаттың көп
бөлігі табысы азырақ квантильдерге ке ле тіні
9
