ҚазаҚстандағы балалардың және әйелдердің жағдайын талдау

Қазақстандағы балалардың және әйелдердің жағдайын талдау

28

2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдайы бойынша 

елде мү гедектігі бар 65 844 бала тіркелгенін 

мәлім 

де 

ді. Олардың ішінен 16 жасқа дейінгі 

балалар – 57 627 мектеп (жалпы 16 жасқа 

дейін балалардың ішінде 1,2 пайыз)

129

. Де-

генмен, бұл өнеркәсіп тұрғыдан дамыған 

елдердегі мүгедек балалардың, қалай болған 

да 2.5 пайыз көрсеткішімен (1 пайыз асау ауыр 

жағдайдағы балалар) анықталған шамалы са-

нынан айтарлықтай төмен

130

. Бұған қарсы, Білім 

беру және ғылым министрліктің мәліметтеріне 

сәйкес елдегі 151 216 баланың ерекше қажет-

тіліктері бар

131

. Осындай құбылыс 18 жасқа 

дейін балаларды қамтитын фактіге қарамастан, 

балалардың үлесі қазіргі уақытқа дейін әлі де 

жоғары болып табылады.

Осындай бір біріне қайшы келетін бағалау 

есептемелері әр түрлі Министрліктердің тал-

дауларды әр түрлі тәсілдермен жасағанына 

байланысты болып шығады. Білім және 

ғылым министрліктің деректері өз талдаула-

рына есту қабілеттері бұзылған, көзі жаман 

көретін, сөйлеу қабілеттерінде кемістіктері 

бар, тірек-қозғалтқыш аппараты бұзылған, 

білім қабілеттері төмен және бұзылған, 

эмоционалдық және өзін өзі ұстау ауытқулары 

бар және көптеген бұзулар балаларды алады. 

Ал Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігі 

балалардың олардың өмірлеріне шектеу-

лерге әкелетін және әлеуеметтік қорғаныс 

қажеттілігіне әкелген аурулармен, травмалар-

мен және олардың салдарынан, дефектілерден 

пайда болған ағзаның функцияларының тұрақты 

бұзылуы бар балаларды талдайды

132

. 

Мүгедектігі бар балалардың дәлелдеу ба-

ғалаудан өткен кезде Еңбек және әлеуметтік 

қорғау министрлігі олар белгілі бір жеңіл-

діктерге және құрал-жабдықтарды алу мүм-

кіндігі бар, бұл ретте осындай жеңілдіктер Білім 

және ғылым министрлікте ерекше білім беру 

қажеттіліктермен тіркелген балаларға жатпай-

ды. Бұл мүмкіндіктері шектеулі балалардың 

барлық қажеттіліктерге жауап бере алатын 

және ведомствоаралық түрде мәселелерді 

ше 

шетін кешенді тәсілі жоқ екенін білдіреді. 

Осы бөлімде еліміздегі барлық мүгедек бала-

ларды атап белгілеу үшін «мүгедек-балалар» 

ұғымы қолданылады, тіпті олар мүгедек ретінде 

тіркелмеген болса да. 

Мемлекет мугдектігі бар балалардың өмірін 

жеңілдету үшін орындап жатқан әрекеттерге 

қарамастан олардың қоғамда нағыз өмір 

сүруіне әлі де кедергілер бар. Мысалы, 

қоғамдық көлік, тұрғын ғимараттары, кеңсе 

блоктары, тротуарлар, метролар және 

қоғамдық дәретханалар мүгедектігі бар 

адамдардың қажеттіліктеріне бейімделмеген 

және жолды өту қауіпсіз кезде дыбыс 

шығаратын бағдаршамдар жеткіліксіз

133

. 

Мүгедектігі бар балаларға арналған әлеуметтік 

Мүгедектігі бар және арнайы  

кажеттері бар балалар

бағдарламалар тиісті деңгейде емес, Ең-

бек және әлеуметтік қорғау министрлігі ин-

тернаттық мекемелердің жабылуына байла-

нысты күнделікті күту қызметтерін ендіруді 

енді бастауда

134

. Еңбек және әлеуметтік 

қорғау министрлігі есептерге сай мүгедектігі 

бар және арнайы кажеттері бар балалар үшін  

12 101 әлеуметтік жұмысшыны жұмысқа 

алға нымен

135

, стратегиялық жоспарлауға, 

әлеу мет тік 

қызметтер 

келісім-шарттарын 

жасау және басқару мәселелері қалып 

отыр, өйткені әлеуметтік жұмысты басқару 

жүйесі әлі анықталмаған және балалардың 

қажеттіліктерін бірнеше салалық бағалау және 

жеке күту жоспарларын жасау мүмкіндігі жоқ

136

. 

Әдетте му гудектігі бар және арнайы кажеттері 

бар балалар кәдімгі мектептерге бармай-

ды

137

, әрі елде мүгедектер үшін жабдықтар 

жеткіліксіз жасалады. Бұған қоса, мүгедектігі 

бар адамдарды қолдау үшін саяси деңгейінде 

жұмыс істейтін азаматтық қоғам ұйымдары 

жеткіліксіз

138

. 

Қазақстан БҰҰ Мугдектігі бар адамдардың құ-

қықтары туралы конвенциясына қол қойды және 

арнайы қажеттері бар адамдардың білім алуы-

на кепілдік беретін заңдар бар, бірақ жергілікті 

және ұлттық заңдар әрқашан үйлесімді 

бола бермейді, жүзеге асыруды пайдалану 

нұсқауларының болмауы, анық емес стан-

дарттар, рөлдердің анық еместігі және сектор 

ішінде жергілікті деңгейде міндеттерді орындау 

және мүгедектігі бар балалардың мәселелерін 

сектор-аралық шешуге қатысу мүмкіндігінің 

болмауы шектейді. Көбірек ұйымдар, негізінен 

алдын алуға және сауықтыруға арналған, қол 

жетімді болуда, бірақ ғимараттарға жиі қол 

жеткізу мүмкін емес және білім беру секто-

рында білікті мұғалімдер жетіспейді. Арнайы 

қажеттіліктері бар көп балалар үйінде отба-

сыларымен бірге қалады және мүлде білім 

алмайды. Қоғамдық көзқарас өте теріс бо-

лып қалуда және кемсітушілік жиі баланың да, 

оның отбасының да қоғамнан және экономи-

кадан шығарылуына әкеледі. Мүгедектігі бар 

адамдардың әйел туысқандары әсіресе күйеуге 

шығу ықтималдығының төмендеуінен зардап 

шегеді

139

. 

Тәуелсіздік алмай тұрған жылдарда және 

1990-шы жылдарда Қазақстандағы арнайы 

қажеттіліктері бар балалардың көпшілігі ин-

тернаттық мекемелерге орналастырылған. 

Бұл әсіресе арнайы қажеттіліктері бар ба-

лалар үшін тұтас білім беру мекемелерінің 

болмауы мүгедектігі бар баланың үйде күні 

129. Еңбек және Әлеуметтік қорғау министрлікпен 

ұсынылған цифрлар, сәуір, 2013 ж.

130. Мүгедек балалардың Еуропалық академиясы, 

Орталық және Шығыс Еуропада және ТМД елдер-

де балаларға әлеуметтік қызмет көрсету, ЮНИСЕФ, 

желтоқсан, 2003 ж..

131. Білім және Ғылым министрлікпен ұсынылған дерек-

тер, желтоқсан 2012 ж.

132. Еңбек және Әлеуметтік қорғау министрлікпен 

ұсынылған мәлитетер, сәуір, 2013 ж.

133. С. Булекбаева. Кемістіктері бар балалардың 

мәселелері. Медициналық ғылыми-практикалық жур-

нал, «VestnikKazNMU». Қыр. 2011 ж. Мүгедек балалардың 

Еуропалық академиясы, мүгедек балалары үшін Орта 

және Шығыс Еуропада және ТМД елдерінде қызметтерді 

көрсету, ЮНИСЕФ, желтоқсан, 2003 ж.

134. Еңбек және Әлеуметтік қорғау министрлікпен 

ұсынылған мәлитетер, сәуір, 2013 ж. ЮНИСЕФ ұйымына 

Білім және Ғылым министрлігі берген сандық деректер. 

желтоқсан 2012 ж.

135. Еңбек және Әлеуметтік қорғау министрлігі, 

Мемлекеттік әлеуметтік көмек, 2012 жылғы 1 қараша, 

2012 жылғы желтоқсан, http://kontrast.enbek.gov.kz/en/

node/267821

136. Денсаулық сақтау министрліктің 2010 жылғы 

18 наурыздағы №186 бұйрық; Білім және Ғылым 

министрліктің 2010 жылғы 18 наурыздағы №125 бұйрық; 

Еңбек және Әлеуметтік қорғау министрліктің 2010 жылғы 

17 наурыздағы № 89-p бұйрық.

137. Бұл мәселе туралы төмендегі “Білім беру” бөлімінде 

неғұрлым толығырақ берілді.

138. С. Булекбаева. Мүгедек балалардың мәселелері. 

Ғылыми-практикалық медициналық журнал «Вестник 

КазНМУ». 2011 жыл, қыркүейк. Осында келесіні атап 

кеткені жөн: мүгедек балаларға қызметтерді ұсыну 

деңгейінде азаматтық қоғам ұйымдарының осындағы 

рөлі зор: мемлекеттік бұйрықтың шеңберінде мүгедек 

балаларға көмек көрсетуге тартылған МЕҰдардың саны 

2007 жылдан бастап 2012 жылға дейін 47 көбейді [Еңбек 

және әлеуметтік қорғау министрліктің ақпараты].

139. АҚИ, Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстандағы 

арнайы білім беру қажеттіліктері бар балалар, 2009 ж., 

http://www.opensocietyfoundations.org/sites/default/files/

special-education-en-20091207.pdf, 9 б.

29