ҚазаҚстандағы балалардың және әйелдердің жағдайын талдау

Қазақстандағы балалардың және әйелдердің жағдайын талдау

10

туралы факт Қазақстан осы саладағы табысқа 

негізделген теңсіздік әсерін азайта алғанын 

білдіреді

10

. Дегенмен, басқа елдермен салыс-

тырғанда, экономикалық даму деңгейі бірдей 

болса да, Қазақстанда аналардың өлімі өте 

жоғары болып қалады. Алайда, соңғы 10 жылы 

ішінде бірден беске дейін жастағы ба лалардың 

диарея мен пневмониядан өлу жағдайлары тө-

мендеді, осындай жағдай әлі күн ге дейін на-

зарды талап етеді. Қазақстанда беске дейін 

балалардың 60 пайызына уақытына жетпей ту-

ған, асфиксия және инфекциялар се бептерінен 

балалардың өлімдері тіркеліп жатыр

11

. 

Жалпы алғанда, сәбилер мен аналардың ден-

саулығына байланысты көп қиындықтар әлі бар. 

Аурухана төсектері, аурухана дәрігерлері және 

медбикелер елде біркелкі таралмаған. Жал-

пы, төсектермен қамту халықаралық ең жақсы 

тәжірибе туралы нұсқауларда көрсетілгеннен 

жоғарырақ, осылайша ресурстарды бастапқы 

медициналық көмек сияқты басқа негізгі сала-

лардан бұрады. Бұған қоса, кейбір аймақтарда 

қажет емес қызметкерлер санының шамадан 

тыс көбейіп кетуі және басқаларында білікті 

мамандардың жетіспеушілігі бар. Бұл аналар 

мен сәбилердің денсаулығына кері әсер етіп 

қана қоймай, дәрігерлер мен медбикелердің 

өнімділігіне әсері бар. Жүрек-тамыр ауруы, ди-

абет және астма сияқты әйелдер мен балаларға 

әсер ететін аурулар машақаты өсіп келеді. Бұл 

мәселелерді шешу бастапқы медицина 

лық 

 

кө 

мек саласын жақсарту және өмір салтына 

өзгертулер енгізу үшін мәжбүрлі килігулерді 

қажет етеді. Шынында әйелдер арасында 

це реб роваскулярлық 

аурулардан 

болатын 

өлім 

дер саны жүктілік және босану кезіндегі 

шиеленісулердің нәтижесінде болатын 

өлімдерден бестен бірге дейін асады, ал жа-

тыр мойыншығының қатерлі ісігінен болатын 

өлімдердің деңгейі ағымдағы аналардың өлім 

деңгейіне жақындап жатыр

12

. 

Аналар мен сәбилерге әсер ететін аурулардың 

көп шілігінің гигиена мен санитарлық жағдай-

ларды жақсарту арқылы алдын алуға бола-

ды. Ауруларды бастапқы медициналық көмек 

деңгейінде емдесе, ауруханаға жатқызуды 

көп жағдайларды болдырмауға болады. Қа-

жет емес ауруханаға жатқызу және аурухана-

да ұзақ қалулар ресурстардың ысыраптау-

ына және аналардың мен сәбилердің өмір 

жағдайларының нашарлауына әкеледі, көбінесе 

көп жағдайларда қабылдау критерийлері айғақ-

тарға негізделмеу себебіне байланысты. Осы 

мәтінмәнде, қол жетімділікті және денсаулық 

сақтау қызметтерінің ең аз ауқымына қатынасты 

қамтамасыз ету үшін бастапқы медициналық 

көмек саласын күшейту керек және тиісті 

болғанда, екінші және үшінші деңгейлі меди-

циналық көмектің орнына пайдаланылуы ке-

рек. Дегенмен, бастапқы медициналық көмек 

жүйесін дамытуға күш салулар соңғы жылда-

ры бірнеше қиындыққа кездесті, соның ішінде, 

мамандардың жетіспеушілігі. Облыстық және 

қалалық денсаулық сақтау жүйелері 2009 жылы 

6,700 мамандардың жетіспеушілігі туралы есеп 

берді

14

. 

Елдегі барлық аймақтарда босануға дейінгі 

өлім сәбилердің өлім деңгейінің 50 пайызынан 

көбін құрайды

15

. Жақындағы терең зерттеулер 

сәби өлімдерінің негізгі себептері негізінен ал-

дын ала салыстырмалы түрде оңай, дамушы 

елдердегі себептер (мысалы, асфиксия, инфек-

циялар жә не туылу кезіндегі жарақат)

16

. Жүкті 

әйелдердің 65,6 пайызы ғана жүкті болудан 

кейін 15 апта ішінде медициналық мекемелерде 

жүктілігін тіркейді, сөйтіп ерте босануға дейінгі 

диагностика үшін ретті қамтуға жету қиын бо-

луы мүмкін

17

. Босануға дейінгі медициналық 

көмекке қол жеткізу табыс деңгейімен аз 

ғана арақатынаста болады, ең бай 60 пай-

ыз үшін 12 көрсеткішімен салыстырғанда ең 

кедей 40 пайызда орташа алғанда шамамен 

11 босануға дейін келу болады

18

. Босанудан 

кейінгі өлім деңгейінің негізін дегі әлеу мет тік-

экономикалық себептерін жүй елі түр де зерттеу 

жүргізілмеген

19

. 

Сондай-ақ, сәбилердің, балалардың және 

ана 

лар 

дың өлім деңгейі кейбір аймақтарда 

өз  геріп отырады. Бұл теңдік пен табысқа не -

гіз 

делген теңсіздіктегі аймақтық айыр 

машы-

лықтарды көрсетеді. Бұған қоса, 2010 жылы 

сәбилердің өлім деңгейі байырақ балалармен 

салыстырғанда халықтың ең кедей 60 пайызы 

үшін 50 пайыз жоғарырақ болған. Бес жастан 

төмен өлім деңгейі әл-ауқаты ең жоғары кван-

тильмен салыстырғанда әл-ауқаты ең төмен 

квантильде 80 пайыз жоғарырақ. Дегенмен, 

теңсіздікті қысқарту мақсатында, бестен төмен 

өлім деңгейі 2008 және 2010 жылдар арасында 

ең бай 40 пайызбен салыстырғанда ең кедей 60 

пайызда 18 пайызға төмендеді. Ұлдардың бес 

жасқа жетпей өлу ықтималдығы қыздардыкімен 

салыстырғанда жоғарырақ (бұл ғаламдық 

статистика), ал ауылдық аймақтардағы бес 

жасқа жетпеген балалардың өлу ықтималдығы 

қаладағы бес жасқа жетпеген балалармен 

салыстырғанда 1,5 есе көп

20

. 

аналар мен сәбилер

денсаулық сақтау саласын 

қаржыландыру және  

басқару мәселелері

Жұмсалатын қаражат артқанына қарамастан, 

2011 жылы денсаулық сақтау саласына жұм-

салған қаражат ұлттық бюджеттің 22 пайы-

зын немесе ұлттық ЖІӨ 3,2 пайызын құрады

21

, 

бұл ДДСҰ Еуропа аймағындағы ең төмен 

пайыздардың біреуі

22

. Соңғы жылдары облыстар 

арасындағы жұмсалатын қаражаттың теңелуі 

жүрді: 2001 жылы ең көп қаражат жұмсайтын 

облыстар денсаулық сақтау саласында әр адам 

басына ең төмен қаражат жұмсайтындармен 

салыстырғанда 4,2 есе көп жұмсаған болса, 

2008 жылы айырмашылық 2,1 көрсеткішіне 

дейін төмендеді

23

. Соған қарамастан, маңызды 

теңсіздіктер әлі жалғасуда, дәрігерлер мен 

төсектердің таралуы аймақтар арасында ай-

тарлықтай ерекшеленеді. Тағы бір маңызды 

теңдік мәселесі – облыс орталықтарында ар-

найы қызметтердің тым көп шоғырлануы

24

. 

Аналар мен балалардың денсаулығына ке ле-

тін болсақ, бастапқы медициналық көмек бағ-

дарламаларына және аналар мен балаларға 

медициналық көмек көрсетудегі белгілі бір 

осал тұстарды жою үшін көбірек ресурстар-

ды бағыттау керек. Ағымдағы қаржыландыру 

жүйесі бойынша аурухана және күнделікті 

күту үшін төлемдер ұлттық бюджеттен қар-

жыландырылады, ал аймақтық бюджеттер 

бастапқы медициналық көмек саласын, со-

ның ішінде, емханалық пациенттердің кли-

никасын және туберкулезді, ақыл-ой аурула-

рын және жұқпалы ауруларды, әрі белгілі бір 

затқа құмарлығы бар пациенттерді сауық-

тыруды, қаржыландырады. Бұл екі жақ 

ты-

лық жабдықтаушылардың стимулын күр-

де 

 

лендіреді және аналар мен балалар үшін 

медициналық көмекті біріктіруді қиын етеді

25

. 

Осы арнайы қызметтерді негізгі жинаққа және 

бастапқы медициналық көмек бюджеттеріне 

біріктіру қажет. Бастапқы медициналық көмек 

саласындағы өнімділікке негізделген төлем-

дер қаржыландыруды белгілі бір мақсаттар-

мен байла ныстыру мүмкіндігін қамтамасыз ете 

алады, дегенмен мөлшер тұрғысынан көзқарас 

сапасы төменірек қызметтерге және қорғал-

маған, жету қиын халық топтарына азырақ 

көңіл бөлуге әкелуі мүмкін. Денсаулық сақтау 

саласының нәтижелерін жақсартудың тағы бір 

пайдалануға болатын әдісі – шартты қолма-

қол ақша аударымдары, мысалы, әйелдердің 

10. 2006 жылғы және  2010-11 жылдардағы  МИКС де-

ректеріне сәйкес 16 пайыз өлімі кедей халқына келеді, 

ал әл ауқаты жақсы екі пайызы өзгерусіз қалады. Стати-

стика агенттігі және ЮНИСЕФ, Кластерлік зерттеу, 2006 

және 2010 ж.

11. ЮНИСЕФ, Қазақстан Республикасында Аналар мен 

балалардың ден саулығын нығайту: денсаулық капита-

лын және әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерін ба-

ғалау, ЮНИСЕФ, 2012 ж.

12. ЮНИСЕФ, Қазақстан Республикасында Аналар мен 

балалардың ден саулығын нығайту: денсаулық капиа-

талын және әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерін 

бағалау, ЮНИСЕФ, 2012 ж.

13. ЮНИСЕФ, Қазақстан Республикасында Аналар мен 

балалардың ден саулығын нығайту: денсаулық капиа-

талын және әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерін 

бағалау, ЮНИСЕФ, 2012, xi-xii б.

14. БДҰ, Денсаулық сақтау жүйесі: Қазақстан, 

2012 ж., http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_

file/0007/161557/e96451.pdf, 98 б.

15. Медақпарат, 2010 ж.

16. Дмитрий Добрянский, Шығыс Қазақстан облы сын-

дағы аналар мен балалар үшін институттық медициналық 

көмекті бағалаудың нәтижелері және перинаталды жүй-

ені жақсарту бойынша жалпы ұсыныстар, Семей Ме-

дициналық Университеті, 2008 ж.,

17. Медақпарат, 2012 ж.

18. Sanigest, Қазақстан Республикасындағы аналар мен 

балалар денсаулығын сақтау саласындағы теңдікті тал-

дау, 15 маусым, 2012 ж.

19. Сұхбат, БДҰ, 2012 жылғы 28 қараша 

20. ЮНИСЕФ, Қазақстан Республикасында аналар мен 

балалардың денсаулығын сақтау қызметтерін жақсарту: 

денсаулық сақтау саласының теңдігін және әлеуметтік-

экономикалық шешуші факторларын бағалау, ЮНИСЕФ, 

2012 ж.

21. Денсаулық сақтау министрліктің деректері 

22. БДҰ, Денсаулық сақтау жүейсі: Қазақстан, 

2012 ж., http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_

file/0007/161557/e96451.pdf, 42 б.

23. БДҰ, Денсаулық сақтау жүейсі: Қазақстан, 

2012 ж., http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_

file/0007/161557/e96451.pdf, 42 б.

24. Sanigest, Қазақстан Республикасындағы аналар мен 

балалар денсаулығын сақтау саласындағы теңдікті тал-

дау, 15 маусым, 2012 ж., 9 бет

25. Мемлекеттік қаулы 1702 «Денсаулық сақтау ұйым-

дарына мемлекеттік бюджеттен қаражат бөлу ере желері 

туралы» 2011 жылғы 30 желтоқсан

11