188
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.
Зверева В.И. Как сделать управление школой успешным. Москва 2000
2.
Голицына Н.С. «Управление инновационными процессами в ДОУ» творческий
центр Москва 2010.
3.
Гончарова С.Ж.,Вагина Л.А. «Современные педагогические технологии» М.
Учитель 2009.
БАЛАНЫҢ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕДЕ БЕЙІМДЕЛУІ
Аханова М.Т.
Қарағанды қаласы №134 «Гауһар» балабақшасы
Отбасындағы бала тәрбиесі ұзақтың айырмашылығы және қиыншылыққа
үйретудегі алдыңғы жағдайлардың өзгеруімен байланысты. Ұйқының бұзылуы,
эмоционалдық жағдайлар, тамақтандыру әдістемесі, жиыстыру және ұйымдастыру
сергектіктің дұрыс болмауы, дұрыс тәртіп болмаған отбасыларда, балалардың артық
әсерлері алғашқы күндерде жаңа мектепке дейінгі тәрбие орнында байқалады. Бұл
жағдайда, балалардың мінез-құлқының бұзылуы өмірдің жаңа жағдайларына шұғыл
ауысуы, әдеттері балалар үшін тәртіпті қабылдау және жеткіліксіз дамумен, олардың
бейімделушілік механизмімен түсіндіріледі.
Бірдей және әртүрлі жастағы балаларды индивидуалды-типологиялық
ерекшелігімен олардың жүйке белсенділігін әртүрлі тұрғыда үйретеді. Бір балалар
алғашқы күннен қарқынды реакция көрсетеді: олар ата-аналарынан ажырайтын кезде
айқайлайды, тамақтанудан, ұйқыдан бас тартады, тәрбиешінің әрбір ұсынысына
қарсылық көрсетеді, бірақ 2-3 күннен соң қалыпты жағдайға келеді және өзін жақсы
сезіне бастайды. Басқалары, керісінше, алғашқы күндері сабырлы болады, тәрбиешінің
айтқандарын қарсылықсыз орындайды, ал кейінгі күндері жылай бастайды, ұзақ уақыт
бойы нашар тамақтанады, ойнамайды және балабақшаға қиындықпен үйренеді.
Ағымдағы бейімделушілік кезеңінде барлығы немесе алдыңғы жаттығуларға
қатысты олардың жүйке-жүйелері өзгеру шарттарымен қабілеттеріне байланысты
болады. Белгілі бір ұжымға түскен үлкендермен және балалармен көп қарым-
қатынаста болған балалар көптеген әртүрлі әсер алады, әртүрлі жағдайларда
(саяжайда, ата-әжелерінің ауылында т.б.) өскен балалар біркелкі өскен балаларға
қарағанда жаңа жағдайларға тез үйренеді. Балалар үйінде өскен балалардың біркелкі
жағдайдан бірден кез келген көптеген өзгерістер олардың жанына ауырлық тигізеді.
Балалар ұжымына түспеген қоршаған әлемнің байлығынан оқшауланып, біркелкі
өскен балалардан анықтауға болады. Егер бала ер жеткенше, кіші және орта жастағы
балалармен, мектепке дейінгі жастағылармен аз араласса, өз уақытының көп бөлігін
анасының қасында өткізсе, онда оның бейімделуі қиын өтеді. Ол құрбы-
құрдастарымен және басқалармен қарым-қатынас жасай алмайды. Алғашқы
уақыттарда ол анасынан ажыраған кезде, қатты стресс алады, тәрбиешісімен және
құрбыларымен қарым-қатынас кезінде қатты үрейленеді.
189
Келесі бейімделушілік кезінде психикалық дамудың деңгейі тағы сол қалыпта
болады. Жоғарғы деңгейдегі балалар әдеттегіден тез үйренеді.
Қиын талдауды балалар (жүктілік кезінде және туылғанда кемтар болуы),
балабақшаға келгенше
ұзақ және жиі ауыратындар, олар айналасына дұрыс бейімделе
алмайды. Сондықтан бұл топтағы балалардың сол күнге дейінгі өткен өмірін білу
керек және мұндай балаларға көп көңіл бөлу қажет. Сонымен қатар бұл балаларда
бейімделуі қиын, агрессивті, қорқынышы басым болады. Кез келген жастағы
агрессивті балалар айналасына қиын бейімделеді, олар үнемі басқа балалармен
келіспей қалады, басқа балалармен араласқысы келмегендіктен оларға жалғыз болуға
тура келеді. Мазасыз балалар бейімделу кезеңінде жылауық келеді, олар өздерін үйіне
алып кетуді ұмытып кетеді деп қорқады. Осы қорқыныш әсерінен, олар балалармен
ойнаудан бас тартады, балалардан оқшауланады. Егер де қорқыныш пен күйзеліс
белгілері қалпына келмесе, онда балада дезадаптация пайда болуы мүмкін, мұндай
жағдайда ол өзгермелі жағдайларға бейімделе алмайды. Дезадаптацияның алдын алу
үшін, ең алдымен өзгеріс алдындағы қорқуы мен күйгелектігінен арылту керек.
Бейімделу кезінде ата-ана басты ықпал етеді. Егер де балаларынан ажырар кезінде ата-
анада қорқыныш туса, бұл қорқыныш балаға әсер етеді және бала топта қалғанда
қорқыныш әсерінен онда ұлшақтық сезім туындайды. Оның маужырап жүруіне
әкеледі және жүйке күйзелісіне туғызады, құрдастарымен бірлестікте болуына зиянын
тигізеді.
Баланың индивидуалдық ерекшеліктерінің дамуы әртүрлі әлеуметтік қарым-
қатынастарымен байланысты. Баланың жан-жақты дамуы мына кейіпке ұйғарылады,
яғни, оның әлеуметтік қарым-қатынастарының жан-жақты дамуы, оған жаңа
жағдайлармен қарым-қатынастардың пайда болар кезінде айналасына нақты
мүмкіндігі оның даму деңгейінің анық қайта құрылуына жағдай жасайды. Тұлғаның
әлеуметтік бейімделуі үшін әлеуметтік қатынастар және қалыптастыру туралы
ақпараттық дайындалуы және жаңа қоршаған ортаға оның үйренуі аса маңызды болып
табылады. Жаңа әлеуметтік талаптарды қайта құру алуан түрлі психоэмоционалды
қиыншылықтарға алып келеді. Бала әлеуметтік бейімделуді тәрбиелеу және оқыту
процесі негізінде өзіндік тәрбиесінен үйренеді. Әлеуметтік бейімделу қабілеттің
дамуы мүмкіндігін, сонымен қатар белсенділіктің жаңа талаптарын қайта құруын және
мінез-құлық түрлерін лайықты өңделуін кеңейтеді. Жүйке-жүйесі күшті баланың
мүмкіндіктері кеңейтеді. Бұл жағдайдың алдында баланың жас ерекшеліктері және
қабілеттілік мүмкіндігінің сыналу кезеңі көрінеді, бұл басқа адамдармен
коммуникативті қарым-қатынасының даму кезеңімен және баланың миындағы
ақпараттың қайта қаралуымен, оның субъективті бейнесінің қабілеттілігінің қоршаған
ортадағы қатынастарымен өзара байланысты. Мәселе, баланың балабақшаға дейінгі
бейімделуінде бала өмірінің алғашқы ойларында бұрыннан пайда болған және
бекітілген отбасында өткізетін қалыпты отбасылық жағдайларда ата-анасымен қарым-
қатынасының бұзылуында емес.
Ең маңызды баланың жақындарынан уақытша ажырауы және отбасының мінез-
құлқына міндетті емес, жаңа қатынастардың қалыптасуында, ортадағы жаңа
жағдайлармен танысу кезіндегі баланың алдында тұрған, басты талап, сөзсіз сол
немесе басқа да қиын өлшемімен көрінеді. Қиындықтар дәрежесі индивидуалдық
