102
научиться свободно, ориентироваться, правильно использовать по назначению и
ценить предметы материальной культуры, которые окружают его в повседневной
жизни дома, в детском саду, на улице. Организуя познание, важно раскрыть детям
сущностные особенности предметов, способствовать освоению способов познания и
видов
интеллектуальной
деятельности,
развивать
наблюдательность,
исследовательский подход к доступным для дошкольника объектам окружающей
действительности. Именно это открывает перед ребенком возможности действовать в
повседневной жизни разумно и достаточно самостоятельно, позволяет понимать,
осмысливать и реализовывать в своем поведении нравственное отношение к
предметам как результатам человеческого труда.
Театрализованная деятельность, игра помогает ребенку почувствовать
причастность к природе, ответственность за нее, что является началом экологической
культуры дошкольников. В своей работе по формированию основ экологической
культуры и через экспериментальную деятельность хотим добиться от детей
понимания того, что всё взаимосвязано - природа и человек. Ребёнок познаёт мир на
эмоционально-чувственной основе. Он учится наблюдать мир, окружающий его и
ориентируется в нём.
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БАЛАБАҚШАДАН БАСТАУ АЛАДЫ
Акжарова Гүлдана Назымбекқызы, Мусаханова Айгүл Умирзаковна
КМҚК «Алтын сақа» балабақшасы
Әлем бала өміріне біртіндеп кіреді. Бала ең алдымен оны үйде, балабақшады не
қоршап тұрғанын ұғынады. Біртіндеп өмірден алған тәжірибесі көбейеді. Мектеп
жасына дейінгі балалар өзінің айналасындағы қоршаған ортамен танысуға өте
құштар. Мектепке дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыру - бұл оладың
санасына қоршаған орта, табиғат туралы сезілетін тәжірибесіне негізделген шындық
тұрғысында білім қалыптастыру және оған деген дұрыс қарым-қатынасқа тәрбиелеу
әдісі.
Балалар ересектердің әсері арқылы адамгершілік қарым-қатынаста бола отырып,
қоршаған ортаны, ондағы табиғат құбылыстарын және басқа өһмірді тани біледі.
Қоршаған ортаменг таныстыру барысында кеңістік, уақыт, заттығ пішіні, т.с, сапасы,
салыстырмалы түрде үлкен-кіші, қатты, сұйық деген қғымдар қалыптасады.
Қоршаған ортамен және оның түрлерімен таныстыра отырып, балалардың
ұғымын кеңейтеміз. Қоршаған ортамен таныстыруда мына ұғамдарды
қалыптастырамыз: Мен адаммын түсінігі және өзі, өзінің жағадайы туралы
түсініктерін кеңейтеміз. Өзін-өзі танудағы талаптарын мадақтауға, дене мүшелері
(қол, аяқ, бас және т.б), көру, есту, дәм сезу, сипап сезу мүшелері не үшін қажеттігін
білуге. Мен қандай көңіл күйде боламын ( қуанамын, ренжеймін, ашуланамын және
т.б.), өзін-өзі дұрыс бағалау қажеттігін қолдауға, өзіне, өз күшіне сенімін нығайтып,
өзіне қызыметі мен дербестігін дамытуға мүмкіндік туғызуға, өзінің қолынан келетіні,
жақсы көретіні, не сезетіні, жақын әлеуметтік ортасы, қарапайым қармы-қатынастар
103
туралы ойлап, өз ойын айта білуге үйретуге, құрдастарының арасында өз жағдайын,
басқа балалардың өзіне қарым-қатынасын білуге үйретеміз.
Адам – тіршілік иесі. Өзін адам әлемінің өкілі ретіндегі алғашқы түсініктерін
қалыптастыру. Жақын әлеуметтік ортасы, қарапайын туыстық және қоғамдық қарым-
қатынастар туралы білімдерін қалыптастыру.
Адамдардың дем алатыны, қозғалатыны, тамақтанатыны, өсетіні, әңгімелесетіні
туралы түсінік беру. Адамдардың бір-біріне ұқсастығы мен айырмашылығын сыртқы
белгілеріне қарап ажырата білуге үйрету: басы, қолы мен аяқтары, тері және шаш
қабаты, көздері мен шаштардың әр түрлілігі. Адамдардың бірдей ішкі құрылыстары
(жүрек, асқазан, өкпе) бар екендігі туралы ақпарат беру.
Жер - қасиетті алау. Жер- адамзаттың мәңгілік мекені, ортақ үйі. Жер адамның
асыраушысы, сол үшін адамның жерге деген көзқарасы, махаббаты, қадірі мен
құрметі, жанашырлығы, аялы адал борышы екенін мектеп жасына дейінгі балаларға
қарапайым тілмен жеткізе білуіміз керек. Осы ортақ үйімізге жанашыр жүрек, қамқор
қол керектігін түсіндіру. Бұл кеудесінде жаны бар әрбір азаматтың ақ адал борышы.
Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жерінің табиғатын сүюге, қамқор болуға
тәрбиелесек, болашақта нағыз елін, жерін сүйетін патриот өсетініне сенемін.
«Сулы жер – нулы жер», «Жылап жүріп арық тазаласаң, күліп жүріп су ішерсің»
деген халақ сөздеріндегі - сусыз өмір жоқ, суды пайдаланбай ешбір халық
шаруашылығы алға баспайды – демекші мектеп жасана дейінгі балаларға суды дұрыс
пайдалану жолдарын үйрету. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінде, бақылау кезінде
тәжірбие жүргізу арқылы балаларға үйретуге болады. Сол себепті халық суды өмір
нәрі, денсаулық кепілі деп санайды.
Қай қоғамның болсын басты байлығы – адам. Ал, сол байлықты ұзақ ғұмыр кешіп,
жалғасын табуы үшін ағзасына мықтылық пен беріктік, қалыпты ырғағы, деніне
саулық керек. Осы денсаулықтың ең басты кепілдерінің бірі- қоршаған ортаның
тіршілікке керек ауаның, судағы тұтынатын азық-түліктің экологиялық тазалығы.
Былайша айтқанда – жанның да, тәннің де тазалығы денсаулыққа кепіл бола алады.
Барлық адамдар экологилық таза, қауіпсіз ортада өмір сүруге құштар. Олар жан-
жақты әлеуметтік қызмет көрсетуін қалайды. Қоршаған ортамыздың жақсы болуы,
табиғаттың өз қалпында сақталуы, жердің, судың, ауаның радиациялық заттармен
уланбауы жалпы тіршілік мекені - Жер планетасының бүлінбеуі қазіргі жанашырлық
жұмыстарымызға байланысты.
Экологиялық қауіпсіздік – ұлттық қауіпсіздік деп тегін айтылмаған ғой.
Сондықтан елді, жерді, туған өлкемізді ластамай, таза сақтауға оны келер ұрпаққа
табиғи қалпында тырысқанымыз жөн. Біз табиғаттың бір бөлшегіміз, одан өзімізді
бөліп алып қарамауымызға еш болмайды. Егеменді ел, дербес мемлекет тболған
күннен бастап кеңес одағы кезінде әр түрлі экологиялық апаттарға үшыраған кең
байтақ жерімізге қорғау, қалпына келтіру сияқты кезек күттірмейтін мәселеларге
үкімет және аталған проблемалар саласындағы мекемелер меғн жауапты
қызыметкерлер тарапынан көп көңіл бөлінуде.
Табиғаттымызды таза, көркем, бай қазыналар қалпында сақтап қалу үшін жоғары
оқу орындарында оқитын суденттер қауымына экологиялық білім берудыі маңызы
зор. Атамыз қазақ қоршаған ортаны «Табиғат – тал бесігің» деп бекерге айтпаған.
