59
Көлемді мәтіндермен жұмыс істеуді қажет ететін барлық сабақтарда
қолдануға болатын бұл технологияның әмбебап екенін айта кету керек,
Өнімді оқу технологиясы оқушыға дайын білімді беруде дәстүрлі
технологиядан тез ерекшеленеді. Мұнда мұғалім балалардың сабақтың негізгі
мәселесін тапқанға дейін өздері «ойға келуді» және жаңа жағдайларға қалай
әрекет ету керектігін өздері түсіндіре алатындай етіп зерттеу жұмыстарын
ұйымдастырады. Мұғалім - серіктес, бақылаушы және ойшыл тәлімгер болып,
әр оқушыға жеке дамудың өз векторын құруға көмектеседі.
Оқушылардың мәтінмен жұмысын ұйымдастыру кезеңдері (әдеби
шығармалар үлгісінен)
1 -
кезең. Мәтінді оқығанға дейінгі жұмыс кезеңі.
Әдетте жаңа шығармамен танысу алдымен болжаудан басталады.
Оқушылар мәтіннің мағыналық, тақырыптық, эмоциональдық бағытын
анықтауға ұмтылады. Шығармадан есімдері бойынша қаһарманын, автордың
атын, түйінін, суретті сипатын анықтайды. (Ересек біздің де кітап дүкендері
мен кітапханаларда кітапты осылай таңдайтынымыз шындық емес пе?) Осының
бәрі кітап оқуымызға тірек болады. Бұл кезең сабақтың мақсаттарын белгілей
отырып аяқталады.
2-
кезең. Мәтінмен жұмыс кезеңі.
1. Мәтінді алғашқы оқу. Оқушының жасына және мүмкіндігін, мәтінін
ерекшеліктерін ескере отырып өз бетінше оқыту (үйде немесе сыныпта), оқу-
тыңдау, аралас оқу (мұғалім таңдауы бойынша). Мәтіннен алған алғашқы
әсерін анықтау, мысалы: сұхбаттасу, негізгі әсерлерді белгілеу, сұрақтарға
жазбаша жауап беру және т.б.
2. Мәтінді қайталап оқу. Мәтінді тұтас немесе бөлімдерін қайталап баяу,
ойланып оқу. Мәтінге және авторға сұрақтар қою. Мәтінді түсіндіріп. оның
әрбір мағыналық бөлігін нақтылайтын сұрақ қою.
3.Мәтінді мазмұны бойынша әңгімелеу. Оқығанды түйіндеу.
Оқушылардың әдеби шығармалардың мазмұны туралы жорамалдарын мәтін
бойынша түпкілікті тұжырымдармен сәйкестігін анықтау. Мәтіннің жекелеген
үзінділеріне (қажет болған жағдайда) назар аудару, мәнерлеп оқу. Мәтінге
жалпылама сұрақтар қою.
3-
кезең. Мәтінді
оқығаннан кейінгі кезең.
1. Мәтін бойынша тұжырымдамалық (мағыналық) әңгімелесу.
Оқыған мәтінді ұжымдық талқылау, пікірсайыс. Оқырманның авторлық
ұстаныммен шығарманы түсіндіруі. Мәтіннің негізгі идеясын немесе оның
негізгі мағыналарының жиынтығын қалыптастыру.
2. Жазушымен танысу. Жазушы тұлғасы туралы әңгімелесу. Қосымша
көздердегі оқулық материалдарымен жұмыс дасау.
3. Тақырыппен, иллюстрациялармен жұмыс істеу. Тақырыптың мәні мен
шығарма иллюстрацияларын талқылау. Суретші – иллюстратордың көзқарасын
оқушылардың көзқарасымен салыстыра отырып, әртүрлі адамдардың әдеби
шығармаларын қабылдау ерекшеліктері туралы әңгімелеу.
4. Білім алушыларға шығармашылық тапсырма. Тапсырмалар балалардың
әдеби шығармаға эмоционалдық қатынасын анықтауға, оқушылардың мәтіннің
60
мазмұнын түсінуге, олардың қиялын дамытуға және тағы басқаларға
бағытталуы керек.
Дұрыс оқу түрін (өнімді оқу) қалыптастыру технологиясында көркем
мәтінді талдаудың әртүрлі әдістері бар. Біз ең тиімді екі нәтижеге
тоқталамыз: «автормен сұхбат» және түсінік бере отырып оқу.
1.
Білім алушылардың әдеби шығарманың авторымен «сұхбат»-
мәтінмен жұмыс кезіндегі әдістің бір жолы.
Оқушыларға мәтінде тікелей және жасырын авторлық сұрақтарды оқып
үйрену өте маңызды. Әдетте, жазушы өзі жауап береді. Қалай болғанда да, бұл
сұрақтар кідіріс жасау, ойлану, жауап беру және одан әрі қарай оқу кезінде
олардың дәлдігін тексеруді қажет етеді.
Балалар мұғаліммен бірлескен оқудан дербес оқуға ауысқанда, оларға
мұғалімнің «автормен сұхбаттасуды» дербес үйренуге көмектескені маңызды.
Мәтіндегі сөйлемдердің соңында балаларға арналған «Дабылдарды»
қоюға болады
С- сұрақ (тап, сұра);
Ж- жауап (сұраққа жауап бер);
Т- тексеру (Сөйлеміннің дәлдігін тексер).
Мұғалім оқушылардың шығармашылық қиялын «оятуға» тырысуы керек.
Балалар кейіпкерлердің баяндауынан немесе жекелеген сөз тіркестерінен
оқиғаның ары қарай не болатынын, қалай дамитынын, шығарманың немесе
оның бөлігі қалай аяқталуы мүмкін екенін болжай алады.
Мұғалімнің міндеті - балаларды оқу барысында авторға сұрақтар қоюға
үйрету. Бұлар - оқу процесінде қоюға болатын сұрақтар. Мысалы: «Мұны
қалай түсіндіруге болады? ..», «Бұдан не шығады? ..», «Қазір не болады? ..»,
«Неліктен осылай?». . «Не үшін? ...», «Кім ол? ..». Туындаған сұрақтар одан әрі
оқу барысында жауаптар мен жорамалдардың және өзін-өзі бағалаудың пайда
болуын болжайды.
2. Түсіндіріп оқыту
Түсіндіріп оқыту – мәтінге түсініктеме беру, талқылау және болжау
түрінде жүреді.
Түсіндіріп оқыту негізінен мәтінді қайта оқу кезінде пайдаланылады. Бұл
біздің «автормен сұхбат» қалай болатынын, оқырманды «ойға қалдыруға»
кепілдік беру үшін болуы мүмкін. Сөйлем немесе фрагменттің соңына дейін
оқымай. сізге мәтіннен шынында қажетті жерін ған түсіндіру.Сондықтан, кез
келген уақытта баланы оқуын тоқтатуға болады. Алайда, ешқашан баланы
«Тоқтат!», «Жетер!», «Қысқарт!», «Мұнда тоқта!» деген сөздермен тоқтатуға
болмайды. Баланың оқуын тоқтату табиғи түрде болуы керек.
Оқушыға мәтінді кідіріспен оқыту әдістері: (үзіп оқу)
Қайыру (баладан кейін сөзді, сөз тіркестерін қайталау), содан соң
оқушыларға түсініктеме беру немесе сұрақ қою;
Балалардың қиялын «қосу», мысалы, «Өздерің елестетіңдерші ...»,
«
Көрдіндер ме..?», «Солай көресіздер ме? ..»;
Ары қарай «баяндауды» қаламайтын барынша «қамтылған»,
«сығымдалған» мәселелер.
Достарыңызбен бөлісу: |
