35
-
ақпаратты оқу;
-
оқылған нәрселер туралы ой жүгірту;
-
оқылған нәрселерге баға беру;
-
түрлі ақпарат көздерімен жұмыс істеу.
Құзіретті оқырмандарды қалыптастыру бойынша одан арғы жұмыс
мұғалімдердің әдістері мен мәтіндік қызметтің стратегияларын меңзейтін
барлық басқа сабақтарда болуы керек. Кез-келген тақырыпты оқытуға оқу-
әдістемелік материалдарды, түрлі танымдық, шығармашылық, критикалық
және коммуникативті әрекеттерді белсендіретін және оқу үрдісінің тұтастығын
сақтау тұжырымдамасына сәйкес келетін әртүрлі және жан-жақты жанрдағы
оқу-жазу әдістерін оқыту кіреді.
Мұның бәрі оқырман құзыреттілігін қалыптастыру мәселесінің
өзектілігінің бірі болып оқу қабілетінін негізін құрайды.
Мектеп оқушыларына күнделікті өмірде алған білімдерін қолдануға үйрету
керек. Қазақ мектебінде орыс тілін «оқу сауаттылығы» бағытында оқыту
кезінде оқу үрдісінде ерекше орын мәтін болып табылады. Бұл білім беруді
ғана емес, білім беру міндеттерін де орындауға көмектеседі. Адамның рухани-
адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру кезінде көркем мәтін байланыстыр
сөйлеуді жетілдіруге жаттығу үшін негіз болып табылады. Мәтінді қабылдау
қабілетін жақсартудың негізгі әдісі - мәтінді талдау.
Кітаппен жұмыс істеу құзыреттілігін қалыптастыру рөлі. Мектептерде
кітаптар пайда болған кезден бастап олармен жұмыс істеу оқытудың ең
маңызды әдістерінің бірі болды. Бұл әдістің басты артықшылығы - оқушыға қол
жетімді жылдамдықта және ыңғайлы уақытта білім туралы ақпаратты бірнеше
рет қайта өңдеу мүмкіндігі. Оқулықтар барлық функцияларды сәтті атқарады:
оқыту, дамыту, тәрбиелеу, ынталандыру, бақылау-түзету. Арнайы әзірленген
бағдарламаланған оқу кітаптарын қолданған кезде, бақылау, түзету, білімнің
диагностикасы, дағды мәселелері тиімді шешіледі.
Кітаппен дербес жұмыс істеу мақсатында оның құрылымымен танысуға
болады. Қайта қарау, жеке тарауларды оқу, жеке сұрақтарға жауап іздеу,
материалды зерттеу, мәтін немесе бүкіл кітаптың нақты үзінділеріне сілтеме,
мысалдар мен міндеттерді шешу, бақылау тесттерін орындау, сайып келгенде,
жадыға материалды тоқу болып табылады. Сондықтан, бұл әдіс мақсаттарына
байланысты бірнеше модификацияларға ие.
Кітаппен жұмыс істеу- оқушыларға үйренудің күрделі және қиын әдісі
болып табылады. Бітірушілердің айтарлықтай бөлігі тиісті мөлшерде дұрыс
үйренбейді: оқи отырып, не оқығанын түсіне бермейді.
Сондықтан осы жүйенің жалпы салмақтағы үлес салмағы артуы тиіс.
Мектеп оқушыны кітаппен дербес жұмыс жасауға дайындауы керек.
Осы әдіс тиімділігін анықтайтын факторлардың ішіндегі ең маңыздысы:
оқылған нәрсені еркін оқу және түсіну мүмкіндігі; зерттелетін материалдағы
басты нәрсені ерекшелеу мүмкіндігі; құрылымдық және логикалық схемаларды
(тірек жазбалар) жазу мүмкіндігін; оқылатын пән бойынша әдебиеттерді таңдау
мүмкіндігі. Барлық осы дағдылар біртіндеп және мақсатты түрде оқушыларда
мектепте болған алғашқы күннен бастап қалыптасады.
36
Ең жиі қолданылатын кітаппен жұмыстың екі түрі бар: мұғалімнің
басшылығымен сабақта және сабақта алған білімді өз бетімен біріктіру мен
молайту мақсатында үйде жұмыс жасау. Оқушыларды кітаппен жұмыс
жасауға дайындаған мұғалім бұрын оқытылған материалдардың жаңа оқу
материалдармен салыстыру немесе біріктіруі керек екенін көрсетеді. Егер
жұмыс сабақта жүргізілсе, онда кітапты оқып-үйренудің бүкіл процесі бөлек
бөліктерге бөлінеді, оны жүзеге асыру бақыланады. Мәтіннің үзіндісін оқыған
соң, оқушылар мұғалімнің тапсырмасы бойынша тоқтап, қажетті әрекеттерді
жүзеге асырады: түсіну, есте сақтау, салыстыру, салғастыру және т.б.
Мектеп оқушыларының үйдегі оқулық мәтіні бойынша жұмысы сабақтан
алған білімдерін есте сақтаудан басталады. Кітаппен тиімді жұмыстың ең
маңызды шарты - сыныпта игерілген синтезделген оқу материалы бар оқулық
мәтінімен жұмыс жасау. Кітап оқыған кезде оқушылар есте сақтауға арналған
қондырғыны әзірлеуі керек. Сондықтан оларды таныстыру тәртібін және оқу
барысында ақылмен оқыған жоспарды құрастыруға үйрету қажет. Кітаптың
құрылымдық-логикалық схемасы (тірек жазбасы) түрінде жоспарды және
негізгі ережелерін жазбаша бекіту өте пайдалы.
Бағдарламаланған оқу кітаптары үлкен тиімділікпен ерекшеленеді, онда
оқытудан басқа басшылық ақпараты да бар. Олармен жұмыс істей отырып
оқушылар қажетті тапсырма алады, қарастырылған жұмысты орындайды. Ең
бастысы аталған іс-әрекеттерді орындау үшін қажетті нұсқауларды алуға, және
ең бастысы, атқарылған дұрыс әрекетті дереу бекітеді.
Қазіргі заманғы оқулықтарда көлемді материалдарды «сықастырып»
берілген. Оқулықты құрастырушылар оқу материалын көбірек «жинақтау»
үшін қорытынды кестелер, диаграммалар, графиктер, көрнекі модельдерді,
жіктеулер және т.б. Сондықтан, мұғалімдер сығылған пішінде берілген
ақпаратты талдауға көбірек назар аудару керек. Ал оқушыларда материалды
«орау» және «жаю» қабілетін қалыптастыру.
Материалды жаттап алуды жеңілдету үшін мұғалім оқушыларды әртүрлі
ақпаратты есте сақтау ережелерімен таныстырып, есте сақтаудың тұрақты
дамуын бақылап, оны жақсартуға көмектеседі.
Кітаппен жұмыс істеуді үйрену оқушылар арасында өзін-өзі басқару
дағдыларын қалыптастыруды көздейді. Оқушы материалды білуін оқулық
мәтінін оқып-үйренуден емес, сонымен қатар оқу мазмұнын саналы және нақты
көрсете білуімен қамтамасыз етеді. Ол үшін материалды оқымауға емес, оны
жадтан белсенді түрде ойнауға көп уақыт жұмсау әдетін қалыптастыру керек.
Кітаппен жұмыс істеу әдісінің кемшіліктері уақыт пен энергия шығынын
айтарлықтай қамтиды, сондықтан бұл әдіс экономикалық сипатта болады.
Бұған қоса, ол оқушылардың жеке қасиеттерін ескермейді. Нашар жазылған
кітаптарда өзін-өзі бақылау және оқу үдерісін басқару үшін жеткілікті материал
жоқ. Сондықтан мұғалім жақсы кітаптарды таңдап, міндетті түрде осы әдісті
басқа оқыту әдістерімен біріктіруі керек.
Барлық өркениетті елдердегі балалар мен жасөспірімдерді кітап оқуы -
қоғам мен мемлекеттің алаңдаушылығын тудырады. Оқу - адамзат әзірлеген
Достарыңызбен бөлісу: |
