33
және анықтауға, оқығаннан қажетті ақпарат үзіндісін алуға өз бетінше қол
жеткізеді.
Сондықтан, оқырманның құзыреттілігін қалыптастыру қажет. Яғни, балаға
библиографиялық сауаттылық, кітап оқуға ынталану, әртүрлі кітаптарды еркін
таңдай білуге мүмкіндік беретін қажетті білімдер, дағдылар мен қабілеттерді
қалыптастырады.
Оқу сауаттылығы қазіргі қоғамдағы өмірге дайындық үшін ең маңызды
көрсеткіштерінің бірі ретінде қарастырылады. Мета-пәндік әмбебап білім беру
қызметі арасында ерекше орынды оқу және ақпаратпен жұмыс істеу алады.
Бастауыш және негізгі мектепте табысты оқушының оқу сауаттылығын
қалыптастырмайынша мүмкін емес нәрсе. Білім берудегі кітап оқуға үйрету
мәселелері әрдайым маңызды болғанымен, оқу сауаттылығын дамыту
тапсырмасы ҚР-ның мемлекеттік білім беру стандартын жүзеге асыратын
заманауи мектеп үшін жаңа сала болып табылады.
Оқу мәдениеті оқушылардың нақты және жаратылыстану ғылымдарын,
еңбекке үйрету және дене шынықтыру, сондай-ақ басқа да пәндерді табысты
оқып білу үшін міндетті ме? Жауабы анық. Әрине, иә. «Оқу мәдениеті - өзін-өзі
жетілдіру және өзін-өзі тәрбиелеу дағдыларын қалыптастыру факторы» деген
түйін сөз бекер айтылмайды.
Оқуды дамытуда әдістемелік әдістерді жүйелі және мақсатты түрде
қолданған жағдайда оқушының дербес оқуын қалыптастыруға үлес қосады.
Күні кешеге дейін кітаптар мен оқудың құндылығы талассыз болды. Бірақ бүгін
жағдай басқаша көрінеді. Бұқаралық оқудың, оның беделінің, оқырмандардың
қалауы мен әдеттерінің бейнесі айтарлықтай өзгерді. Мұнда оқушылардың
пайыздық үлесі аз. Сондықтан бүгінгі таңда оқушылардың кітап оқу
құзыреттілігін қалыптастыру өте маңызды міндет болды.
Оқушының әдеби салада қандай құзыреті болуы керек?
1. Жалпы мәдени-әдеби құзыреттілік - ұлттық мәдениеттің ажырамас
бөлігі ретінде әдебиетті қабылдау.
2. Әлемдік құндылықтар құзыреттілігі - әдебиетте бейнеленген осы
құндылықтарға деген көзқарастарын анықтау және ақтау мүмкіндігі
құндылықтарды түсіну.
3. Оқырман құзыреттілігі - шығармашылық, «автор-оқырман» диалогына
қосыла білуі, кейіпкерлермен толғана білу, көркем туындысының тіл
ерекшеліктерін түсіну.
4. Сөйлеу құзіреттілігі - қазақ әдеби тілінің нормаларын білу; сөйлеу
қызметінің негізгі түрлерін меңгеру.
5.
Әртүрлі жанрда әдеби шығармашылық жұмыстар жаза білу қабілеті.
Аталған құзыреттіліктерді қалыптастыру төрт кезеңнен тұрады:
Бірінші бөлімде- әдебиет көңіл аударған негізгі тақырыптар, мәселелер мен
суреттерді қамтиды.
Екінші - негізгі теориялық ұғымдар.
Үшінші - әдеби, ғылыми, ғылыми-көпшілік әдебиет дамыту үшін негізгі іс-
шаралар.
Төртінші - оқуға міндетті әдеби шығармалар тізімі.
34
Алғашқы қадам оқырман құзіреттілігін қалыптастыру бағытында, әрине,
бастауыш мектеп болуы тиіс. Жаңа стандарттарда бастауыштағы оқушының
оқу құзыретін қалыптастыру үшін әдеби оқу үйрену басымдық болып
табылады.
Әрине, адамның кітапқа деген қатынасы бастауыш мектеп жасында
қалыптасады. Бастауыштан кейін оқырманның кітапқа деген көзқарасы
белсенді немесе әлсіз бе деген сұрақтың жауабын айта аламыз.
Мектеп баланың жадын дамытуға қайта бағытталған бұл күндері
кітаптардың рөлі өзгеріссіз қалып отыр. Осы орайда, балалар оқуының
теоритиктері оқырмандар құзыреттілігін қалыптастырудың төрт кезеңін
көрсетеді:
-
дайындық 1-ші сынып;
-
бастауыш 2-ші сынып;
-
негізгі 3 - сынып;
-
қорытынды 4- сынып.
Дайындық кезеңі.
Зерттеу барысында оқуға деген қызығушылық оқырман мәтінді оқыған
кезде туындайды - бірінші сынып оқушысы оқығанын еркін меңгереді. Оның
білім беру және танымдық мотивтерін дамыған. Бұл кезеңде жедел жадының
жетілуіне ерекше көңіл бөлінеді.
Ызыңдап оқу әдісін қолдану арқылы оңтайлы оқу жылдамдығын
қалыптастырады.
Бұл кезеңде оқырман белсенділігін жақсарту үшін сіз сабақ тақырыбы
бойынша балаларға оқылған кітаптардың көрмесі, оқырмандардың
күнделіктерін жүргізу сияқты форманы қолдануға болады.
Оқуға сүйіспеншілігін арттырудың қызықты формасы «таным ағашы» деп
аталады: сыныпта ертегі ағаш бояумен салынған плакат ілінеді. Бұл ағаштың
бұтақтарында – балалар үйде оқыған кітаптардың атауы жазылған гүлдердің
жапырақтар ілінген. Таңертең сыныпқа келіп, балалар жапырақтарын ағашқа
бекітеді, осылайша олар оқыған кітаптарын көрсетіп, ертегі ағашты
гүлдендіруге көмектеседі.
Үшінші, негізгі кезең - дағдыларды тікелей қалыптастыратын нағыз
оқырмандық сипатқа ие, өз бетінше қолжетімді кітаптар оқи алады және
білімін кеңейту және толықтыру үшін басқа да баспа материалдарын оқиды.
Көркем шығарманы шығармашылық қабылдау тәжірибесін жинақтау үшін
ауызша бейнелеу жақсы негіз болады. Балалар оқығандарын елестету
барысында, мәтінде бейнелеген образдың сөзі мен оқиға бейнесін, түрін, түсін
айтады.
Барлық кезеңдерде «бес минуттық оқу» жақсы болады.
Қорытынды кезең - балаларға кітап туралы және өз бетінше әрекет ету
дағдыларын, оқудың артықшылығы мен қызығушылығын қалыптастыру кезеңі.
Бұл кезең балалардың оқу көкжиектерін барынша кеңейтуге, кітаптың
мазмұнын бағалау мен талдауға дағдыландыру бойынша жұмысты тереңдетуге
ұмтылудан басқа өзіндік мақсаты болып табылады. Яғни, 5 сыныпқа көшкенде
оқушы білуі керек:
Достарыңызбен бөлісу: |
