9
анағұрлым ұзақ (3 жылға дейін) кредиттік өнімдерді ұсынған банктердің нарықтың осы
сегментіндегі саясатының өзгеруінің салдары нәтижесінде болды. Нәтижесінде,
тұтынушылық кредиттеу үлесі кредиттердің жалпы көлемінде 2013 жылғы 19,5%-дан
2014 жылғы 21,3%-ға дейін өсті. Тұтынушылық кредиттер құрылымында қамтамасыз
етілмеген кредиттер анағұрлым көп үлесті алады.
Тәуекелдерді және кредит нарығының тұтынушылық сегментінде жасырын
«көпіршіктерді» шектеу мақсатында Ұлттық Банк 2014 жылғы 1 ақпанда тұтынушылық
қарыздардың жыл сайынғы өсімінің 30%-ы деңгейіндегі лимитін енгізді, банктердің
меншікті капиталының жеткіліктілігіне қойылатын талаптарды арттыру жолымен 70 млрд.
теңге мөлшерінде тұтынушылық кредиттер бойынша күрделі резерв қалыптастырылды.
Сондай-ақ Ұлттық Банк 2014 жылғы 1 сәуірде 50%-дан аспайтын деңгейде қарыз алушыға
борыштық жүктеменің шегін енгізді, ол асқан жағдайда банк қамтамасыз етілмеген
қарызды беруді жүзеге асырмайды.
Қабылданған шаралар нәтижесінде тұтынушылық кредиттеудің өсуі 2014 жылы
17,3%-ға дейін баяулап, 2 581,7 млрд. теңгені (2013 жылы – 46,4%-ға өсу) құрады.
2014 жылы заңды тұлғаларды кредиттеудің өсуі 5,6%-ға дейін баяулап (2013
жылы – 7,9%-ға өсу), 8 091,3 млрд. теңгені, жеке тұлғаларды кредиттеу – 10,7%-ға дейін
(2013 жылы – 27,0%-ға өсу) баяулап, 4 014,8 млрд. теңгені құрады (5-сурет). Жеке
тұлғаларға кредиттердің үлес салмағы 2014 жылғы желтоқсанда 2013 жылғы
желтоқсанмен салыстырғанда 32,1%-дан 33,2%-ға дейін көтерілді.
Көбіне мемлекеттік қолдаудың нәтижесінде шағын бизнесті кредиттеу қалпына
келтірілді. Өзінің қорғалмауына және біркелкілігіне байланысты ғаламдық қаржы-
экономикалық дағдарыс кезеңінде елеулі зиян шеккен шағын бизнес бірте-бірте
қалпына келе бастады.
Шағын бизнесті қалпына келтіру процесінде шағын және орта бизнесті қаржылық
және қаржылық емес қолдауға бағытталған «Бизнестің жол картасы - 2020» мемлекеттік
бағдарламасын іске асыру, сондай-ақ Ұлттық қордан 2014 жылы шағын және орта
кәсіпкерлік субъектілерін қаржыландыруға 100 млрд. теңгені бөлу үлкен рөл атқарды.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін кредиттеу 2013 жылы 9,1%-ға төмендеуден соң
2014 жылы 1 787,8 млрд. теңгеге дейін рекордтық 39,3%-ға көтерілді, бұл экономикаға
кредиттер жалпы көлемінің 14,8%-ын құрайды (2013 жылғы желтоқсанда – 11,4%).
Экономика салалары бойынша бөлуде дәстүрлі түрде кредиттердің анағұрлым
елеулі сомасы саудаға – 20,0% (2013 жылғы желтоқсанда – 19,5%), құрылысқа – 9,4%
(12,3%), өнеркәсіпке – 11,3% (11,4%), ауыл шаруашылығына – 4,0% (3,3%) (6-сурет) тиесілі.
2014 жылы берілген кредиттер бойынша орташа алынған сыйақы мөлшерлемесі
2013 жылғы 12,9%-дан 2014 жылы 12,1%-ға дейін төмендеді. Сыйақы мөлшерлемесінің
төмендеу үрдісі теңгемен, сол сияқты валютамен қарыз берудің төмендеуіне байланысты
(7-сурет). Шетел валютасындағы кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесі 2013 жылғы
8,1%-дан 2014 жылғы 7,9%-ға дейін, ұлттық валютада – 2013 жылғы 13,8%-дан 2014 жылғы
13,5%-ға дейін төмендеді.
2014 жылы экономикалық белсенділіктің баяулауы (2014 жылы экономиканың
өсуі алдын ала деректер бойынша 4,3%-ды, 2013 жылы – 6,0%-ды құрады), сондай-ақ
дәстүрлі түрде елеулі қымбат тұратын тұтынушылық кредиттеудің өсу қарқынының
айтарлықтай төмендеуі тұтастай алғанда 2014 жылы қарыз берудің арзандауына ықпал
етті.
Оған қоса, жұмыс істемейтін кредиттердің жоғары деңгейі проблемасы
банктердің кредиттік белсенділігін ынталандырмайды (8-сурет).
2015 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша негізгі борыш және (немесе)
есептелген сыйақы бойынша 90 күннен асатын мерзімі өткен берешегі бар қарыздардың
10
үлесі банктердің жиынтық несие портфелінің 23,5%-ын құрады (2014 жылғы 1 қаңтарда –
31,2%).
Жұмыс істемейтін қарыздар үлесінің төмендеуіне Ұлттық Банк қабылдаған реттеу
шаралары (несие портфеліндегі жұмыс істемейтін кредиттердің ең жоғары үлесі бойынша
2016 жылғы 1 қаңтардан бастап 10% деңгейінде пруденциялық нормативтерді енгізу,
Екінші деңгейдегі банктерде мерзімі өткен қарыздарды төмендету бойынша бірыңғай
саясатты әзірлеу, «Проблемалық кредиттер қоры» АҚ жұмыс істеуінің жаңа
тұжырымдамасын қабылдау, ұйымдардың күмәнді активтерді басқару бойынша
өкілеттілігін кеңейту) ықпал етті.
Қорландырудың ұзақмерзімді көздерінің тапшылығы проблемасы банктердің
кредиттік белсенділігін тежейтін тағы да бір фактор болып табылады. Ұзақмерзімді
болашақта Қазақстан Республикасының қаржы секторын 2030 жылға дейін дамыту
тұжырымдамасында осы проблеманы қаржы секторының өсу ресурстарын кеңейту,
қорландырудың әртүрлі көздері бойынша әртараптандырылған банктердің ресурстық
базасын қалыптастыру бөлігінде шешу жөніндегі шаралар көзделген.
Экономиканы кредиттеу көлемін ұлғайту мақсатында Ұлттық Банк 2014 жылы
валюталық-пайыздық своп операциялары тетігін енгізді, бұл банктерге шетел
валютасымен қамтамасыз етумен теңгелік өтімділікті беру деген сөз.
2014 жылы қарқынының екі есеге жуық баяулауына қарамастан, кредит
нарығының өсуі жалғастырылды, тұтынушылық кредиттеудің өсуі баяулады,
кредиттерді долларландыру және ұлттық, сондай-ақ шетел валютасымен
кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемелерінің деңгейі төмендеді. Жұмыс
істемейтін кредиттер үлесінің төмендеуі, экономиканы банктік кредиттеумен
қамтамасыз ету
1
, ортамерзімді болашақта экономиканы кредиттеу көлемін
(валюталық-пайыздық своп) ұлғату бойынша шаралар Қазақстан Республикасының
экономикасын кредиттеуді ұлғайтуға ықпал етуі тиіс.
Әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетеньдері,
//
http://nationalbank.kz/?docid=310&switch=russian;
2. Қазақстан
Республикасының
Ұлттық
экономика
министрлігі
Статистика
комитетінің ресми статистикалық ақпараты, //
http://stat.gov.kz
1
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2014 жылғы 6 мамырдағы № 79 қаулысымен
енгізілген банктердің қаражатының бір бөлігін ішкі активтерге орналастыру міндеттілігі
