15
Зейнетақы бағдарламасын тұрақты өсетін қаржыландыруды атап өтпеу мүмкін
емес. Зейнетақы төлемдері мөлшерінің тұрақты өсуі қамтамасыз етілген. 1998 бен 2013
жылдар аралығында базалық зейнетақы төлемдерін ескере отырып орташа зейнетақы
мөлшері 11,8 есе өсті (3 964 теңгеден 46 661 теңгеге дейін). Сондай-ақ жинақтаушы
жүйені енгізу мен жұмыс істеуінің практикалық тәжірибесі жинақталды. 2014 жылы
міндетті зейнетақы жарналары бойынша салымшылардың саны 9,4 млн., ерікті зейнетақы
жарналары бойынша – 50,9 мың, міндетті кәсіби зейнетақы жарналары бойынша – 157,4
мың бірлікті құрады.
Зейнетақы жинақтарының ұдайы өсуі белгіленген. 2015 жылғы 1 қаңтардағы
зейнетақы жинақтарының сомасы 4 517,8 млрд. теңге болды (1-сурет).
1-сурет
2002-2014 жылдар аралығындағы зейнетақы жинақтары және салымшылардың
саны
Дереккөзі: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Бұл ретте ортақ жүйеден зейнетақы төлемдерінің мөлшерлері келешекте оның
азаюына байланысты азаятын болады (азаматтардың 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін
жинақтаған еңбек өтілі азаяды). Бұл азайту жинақтаушы компонентінен төлемдерінің
орнын толтырады деп болжанады.
Жалпы зейнетақы жүйесін жаңғырту барысын 2 кезеңге бөлуге болады. Бірінші
кезеңге зейнетақы қорларын біріктіруден және 2018 жылдан бастап әйелдердің
зейнеткерлік жасын кезең-кезеңімен ұлғайтудан тұрады. Екінші кезеңге зейнеткерлік
жастағы азаматтарды әлеуметтік қорғау деңгейін және жүйенің қаржылық тұрақтылығын
жалпы қамтамасыз етуге бағытталған.
Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын (бұдан әрі – БЖЗҚ) құрудан және басқа
әйелдердің зейнеткерлік жасын кезең-кезеңімен ұлғайту (2018 жылдан бастап жыл сайын
6 айға), жаңғыртудың бірінші кезеңі еңбектің зиянды түрлерімен шұғылданатын
қызметкерлерге міндетті 5% кәсіби зейнетақы жарналарын енгізуді көздейді (2014 жылғы
1 қаңтардан бастап). Одан басқа, 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап жұмыс істейтін
әйелдердің бір жасқа дейінгі балаларды күту демалысындағы кезеңде міндетті зейнетақы
жарналарын субсидиялау институты енгізілген.
БЖЗҚ құру бірнеше проблеманы бірден шешті. Біріншіден, зейнетақы активтерін
есептеумен және сақтаумен, әкімшілік шығындарымен байланысты операциялық
шығындар төмендеді. Тиісінше, бірыңғай қордағы комиссиялық сыйақылардың деңгейі
0,3
0,4
0,5
0,6
0,9
1,2
1,4
1,9
2,3
2,7
3,2
3,7
4,5
5,4
6,2
7,0
7,6
8,5
9,2
9,6
7,7
8,0
8,1
8,4
9,4
9,4
5
6
7
8
9
10
0
1
2
3
4
5
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
млн. адам
трлн. теңге
Зейнетақы жинақтары
Салымшылардың саны (оң шәкіл)
16
төмендеді. Екіншіден, дағдарысқа дейінгі кезеңде кейбір қорларда орын алған үлестес
тұлғалармен мәмілелерді жасау тәуекелі жойылды. Олар бойынша шығындар болған.
Сондай-ақ, үшіншіден, БЖЗҚ құрғаннан кейін жүйенің жалпы тиімділігін
төмендетуге ықпал еткен салымшылардың бір қордан екінші қорға қатерлі көшуі тоқтады.
Сонымен қатар, БЖЗҚ зейнетақы активтерін басқаруды кәсіби менеджерлер
жүзеге асыратынын атап өткен жөн. Ұзақ уақыт бойы Ұлттық Банк Ұлттық Қордың алтын
валюта активтерін және сыртқы активтерін сәтті және тиімді басқарады.
2014 жылғы ақпанда БЖЗҚ зейнетақы активтерін басқару жөніндегі кеңес
құрылды. Кеңес Үкіметтің, Ұлттық Банктің өкілдерінен, қаржы нарығына қатысушылардан
және тәуелсіз сарапшылардан тұрады. Осы Кеңес БЖЗҚ зейнетақы активтерін басқарудың
тиімділігін арттыру бойынша негізгі ұсыныстарын әзірлейді.
Зейнетақы жүйесінің сенімділігін және қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету
үшін, бір жағынан, азаматтардың зейнетақы жинақтарының сақталуы кепілдігін сақтап
қалды, екінші жағынан зейнетақы активтерінің инвестициялық кірістілігін арттыру
бойынша шараларды қабылдайтын болады. Одан басқа, зейнетақы активтерін
инфрақұрылымды жобаларға, банк секторының құралдарына және өтімділігі жоғары
сыртқы қаржы активтеріне, сондай-ақ басқа қаржы құралдарына инвестициялау
нарықтық қағидаттарда, сондай-ақ сақталуы және әртараптандырылуын қамтамасыз ету
қағидаттарында жүзеге асырылады.
2014 жылғы 25 сәуірде Кеңес БЖЗҚ зейнетақы активтерін басқару тұжырымдамасы
мақұлданды. Осы Тұжырымдаманың шеңберінде 2014 жылғы 6 мамырда БЖЗҚ
Инвестициялық декларациясы бекітілді. Осы декларация зейнетақы активтерін
инвестициялау
мақсатын,
стратегиясын,
инвестициялау
объектілерін
тізбесін,
инвестициялық қызметтің талаптары және шектеулері, зейнетақы активтерін хеджирлеу
және әртараптандыру талаптарын анықтайды.
2-сурет
2015 жылғы 1 қаңтарға инвестициялық портфельдің құрылымы
Дереккөзі: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Негізінен, БЖЗҚ жасалған барлық зейнетақымен қамсыздандыру туралы
шарттардың құқықтық мирасқоры болып табылады және бірнеше жинақтаушы зейнетақы
қорлары арасында бөлінген барлық зейнетақы активтерін жинақтайды. Бұл ретте
салымшылардың өзінің зейнетақы жинақтарына меншік құқықтарының сақталуына толық
көлемде кепілдік беріледі.
Алдағы өзгерістердің мәнін түсіндіру үшін өзінің қарт азаматтарына өмірдің
комфортты деңгейін қамтамасыз ететін әлемнің жоғары дамыған мемлекеттерінің
зейнетақы жүйелерімен танысу қажет. Көптеген дамыған елдерде 65-70 жаста зейнетке
43,4%
30,2%
15,7%
3,4%
1,4%
3,8%
1,8%
МБҚ
МЕБҚ
Банктердегі салымдар
Шетел мемлекеттерінің МЕБҚ-ы
Шетел мемлекеттерінің МБҚ-ы
