Экономикалық шолу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі

 

6 

 

Банктің  бағамдық  саясат  шеңберінде  қандай  да  болмасын  сәтте  қабылдаған  шаралары 

әрдайым ұлттық валютаның орнықтылығын қамтамасыз етуге және отандық өндірушілер 

үшін оңтайлы бәсекелес ортаны сақтауға бағытталғанын атап өткен жөн. 

Қазіргі  уақытта  Ұлттық  Банк  теңгенің  айырбастау  бағамының  реттелетін  өзгеру 

режімін  қолданады,  бұл  инфляциялық  таргеттеу  қағидаттарына  қайшы  келеді.  Сонымен 

бірге  бұл  нақты  жағдайларға  байланысты  орын  алып  отыр,  олар  әзірге 

макроэкономикалық,  баға  және  қаржылық  тұрақтылық  үшін  зиян  келтірмей,  ұлттық 

валютаның еркін өзгеруіне жол беруге мүмкіндік бермей отыр. 

Инфляцияны  табысты  және  тиімді  таргеттеу  үшін  сондай-ақ  жеткілікті  құралдар 

саны  бар  және  нарыққа  қатысушылардың  жоғары  инвестициялық  белсенділігімен 

сипатталатын, тұрақты жұмыс істейтін қор және ақша нарықтары қажет. Орталық банктің 

басты қарсы әріптестері бола отырып, банктер қаржы ресурстарын экономиканың нақты 

секторына «өткізушілер» болып табылады және сол арқылы инфляциялық күтулерге әсер 

етеді. 

Қазақстандағы  ақша  және  қор  нарықтарының  жеткіліксіз  ауқымы  Ұлттық  Банкке 

нарықтық  пайыздық  мөлшерлемелерді  және  банк  секторының  өтімділігін  тиімді 

басқаруға  мүмкіндік  бермейді.  Бұл  жағдаймен  ақша-кредит  саясатының  құралдары 

басқаратын  серпінді  трансмиссиялық  тетіктің  пайыздық  арнасы  бойынша  беруге  орай 

қиындықтар байланысты болып отыр. 

Экономиканы  және  қаржы  секторын  жоғары  долларландыру  да  пайдаланылатын 

құралдар  мен  операциялардың  тиімділігін  төмендете  отырып,  ақша-кредит  саясатына 

теріс  әсер  етеді.  Шешім  қабылдауға  және  шараларды  жүзеге  асыруға  бейімді,  жоғары 

валюталық,  өтімді  және  кредиттік  тәуекелдерге  ұшырағыш  нарыққа  қатысушылардың 

орнықты ұтымды емес іс-қимылын атап өткен жөн. 

 Жан-жақты  инфляциялық  таргеттеу  өткізу  арналарын  толық  түсінуге  негізделуге 

тиіс,  олар  арқылы  орталық  банк  инфляцияға  әсер  етеді.  Сондай-ақ  инфляцияны 

болжаудың  тиімді  әдістемесінің  болуы  инфляциялық  таргеттеуді  табысты  енгізудің 

қажетті  шарты  болып  табылады.  Ақша-кредит  саясатының  пәрменділігі  ақша-кредит 

саясаты  құралдарының  жедел  және  нысаналы  көрсеткіштерге  өзгерістерінің  әсерін 

көрсететін трансмиссиялық тетік үлгісі арқылы бағаланады. 

Осылайша,  Қазақстанда  толыққанды  инфляциялық  таргеттеуді  енгізу  үшін  Ұлттық 

Банкке  экономиканы  долларландыруды  төмендету,  елдің  қаржы  секторын  нығайту, 

өтімділікті реттеу, модельдеу және болжау жүйесін құру мен жетілдіру бойынша ауқымды 

жұмыс жүргізу қажет. 

Қорытындылай  келе,  инфляциялық  таргеттеудің  орталық  банктің  инфляция 

бойынша нысаналы бағдарға жетуге «қатаң» шоғырлануын болжайтынын атап өткен 

жөн,  бұл  басқа  макроэкономикалық  көрсеткіштердің  нашарлауына:  ІЖӨ-нің 

төмендеуіне,  жұмыссыздықтың  өсуіне,  қаржы  секторындағы  ахуалдың  нашарлауына 

және т.б. әкелуі мүмкін. 

Оның 

үстіне, 

инфляциялық 

таргеттеу 

режімін 

қолдану 

экономика 

субъектілеріне түсінікті. Тиісінше, бұл ақша-кредит саясатына деген сенімнің жоғары 

деңгейімен  қатар  жүреді.  Бұл  режім  ортамерзімді  кезеңде  нарықтағы  инфляциялық 

күтулерді  төмендету  мәселелерінде  барынша  пәрменді  болып  табылады.  Бұл 

жоспарлау  міндеттерін  және,  соның  салдарынан  нақты  бизнеске  инвестициялау 

міндеттерін барынша тиімді шешуге жағдай жасайды. 

Инфляцияның  қалыптасып  жатқан  ахуалға  барабар  нысаналы  мәнін  дұрыс 

таңдау  маңызды  міндет  болып  табылады.  Инфляциялық  таргеттеудің  ұзақмерзімді 

сипатын  ескере  отырып,  инфляцияның  төмен  және  тұрақты  деңгейіне  қол  жеткізу 

 

7 

 

экономикадағы  өнімділік  пен  жұмыспен  қамтудың  өсуіне  ықпал  етеді  және  тиісінше, 

нақты экономиканың өсуін ынталандыратын болады. 

 

Әдебиеттердің тізімі: 

1.  Моисеев  С.Р.  «Трансмиссионный  механизм  денежно-кредитной  политики», 

«Финансы и кредит» №18 (2002); 

2.  Hammond G. «State of the Art of Inflation Targeting – 2012», CCBS, Bank of England, 

Handbook – No.29; 

3.  BP Statistical Review of World Energy (June 2014); 

4.  Kuttner  K.N.,  Posen  A.S.  «How  Flexible  Can  Inflation  Targeting  Be  and  Still  Work?», 

International Journal of Central Banking, Vol.8 (January 2012); 

5.  Schaechter A., Stone M.R., Zelmer M. «Adopting Inflation Targeting: Practical Issues 

for Emerging Market Countries», Occasional Paper 202, IMF (December 2000); 

6.  Bhattacharya  R.,  Patnaik  I.,  Shah  A.  «Monetary  policy  transmission  in  an  emerging 

market setting», IMF Working Paper, WP/11/5 (January 2011); 

7.  Allen W.A. «Implementing Monetary Policy», CCBS, Bank of England (July 2004); 

8.  Acosta-Ormaechea  S.,  Coble  D.  «Monetary  Transmission  in  Dollarized  and  Non-

Dollarized  Economies:  The  Cases  of  Chile,  New  Zealand,  Peru  and  Uruguay»,  IMF  Working 

Paper, WP/11/87 (April 2011). 

 

8 

 

Экономикадағы  кредиттер: талдау  және  бағалау 

 

И.В.  Осипов  –  Ұлттық  Банктің  Зерттеулер  және  стратегиялық  талдау 

департаментінің стратегия  және  талдау  басқармасының бас  маман-талдаушысы 

Р.Ж.  Оразалин  –  Ұлттық  Банктің  Зерттеулер  және  стратегиялық  талдау 

департаментінің стратегия  және  талдау  басқармасының бас  маман-талдаушысы 

 

Дағдарыстан кейінгі өсудің жоғары   қарқынды  үш  жылынан  кейін, 2014 жылы  

экономиканы  кредиттеу  баяулады.  Кредиттік  белсенділіктің  баяулауы  Қазақстан  

экономикасының өсуін тежеудің  салдарынан болды, алдын ала деректер  бойынша ІЖӨ 

2013  жылғы  6,0%-бен    салыстырғанда    2014  жылы    тек  4,3%-ға    өсті.  Тұтынушылық 

кредиттеуге    қатысты    енгізілген    шектеулер,  сондай-ақ  теңгенің    айырбастау  

бағамын  түзету  кредит нарығына  ықпал еткен  басқа  себептер болуы  мүмкін.   

 Кредиттеу  нарығы  2011  –  2013  жылдар  аралығындағы  (2011  жылы  –  16,1%-ға,  

2012  жылы  –  13,0%-ға,  2013  жылы  –  13,4%-ға  өсу)  үш  жыл  белсенді  өсуден  кейін,  2014 

жылы  бір жыл ішінде 7,2%-ға өсіп, тежелумен  сипатталды.  

Кредит нарығына банктерге қатысты кепілсіз тұтынушылық кредиттеу  сегментінде 

шектеу енгізу, 2014 жылы  ақпанда жүргізілген теңгенің айырбастау  бағамын түзету және 

сыртқы  экономикалық  аяның  нашарлауымен  байланысты  отандық    экономика  өсуі 

қарқынының баяулауы  белгілі  бір ықпал етті. 

Банктердің  экономиканы  жалпы  кредиттеу  көлемі    2014  жылы    12 106,1  млрд. 

теңгені    құрап,  7,2%-ға    (2013  жылы  –  13,4%-ға    өсу)  өсті  (1-сурет).    Ұлттық    валютада 

кредиттеу  7,9%-ға  (2013  жылы  –  12,7%-ға    өсу)  өсті  және  8 565,5  млрд.  теңгеге    жетті, 

шетел валютасында – 3 540,6 млрд. теңгеге дейін 5,5% -ға (2013 жылы – 15,0%-ға  өсу) өсті 

(2-сурет). Заңды  тұлғаларды  шетел валютасында  кредиттеу бір  жыл ішінде 9,3%-ға (2013 

жылы – 21,0%-ға  өсу) өсті, халықты кредиттеу – 16,1%-ға (2013 жыл – 10,2%-ға  төмендеу) 

төмендеді. 

2014  жылы    шетел  валютасындағы    кредиттерге  сұраныстың    төмендеуі    кредит 

нарығын  долларландыру  деңгейінің  төмендеуіне  әкелді.  Нәтижесінде,  теңгемен  

кредиттердің  үлес  салмағы  2014  жылғы  желтоқсанда  2013  жылғы  желтоқсанмен 

салыстырғанда 70,3%-дан 70,8%-ға  дейін  өсті (3-сурет). 

Валюталық  кредиттеу сегментінің өсу  қарқынының баяулауы  қарыздардың  осы  

түріне  деген    қызығушылықтың  төмендеуімен    байланысты.  Қарыз    алушылар  әлемдік  

валюталар  бағамының  айқын  еместігі  кезеңінде  айырбастау  бағамының  ауытқу  

тәуекелдерін  өз  мойындарына    алғысы    келмейді.  Соңғы    уақытта  әлемдік    аренада  

доллар    бағамының  нығаюы,  еуроның,  йенаның  әлсіреуі,  Ресей    рублінің    құлдырауы, 

сондай-ақ әлемдік  экономиканың  даму  болашағына  қатысты  айқын  еместік, осының  

барлығы    экономика    субъектілерінің  валюталық    қарыздарға  қатысты  негізді    қаупін 

тудырады.   

2014  жылы  мерзімдері    бойынша    кредиттер    құрылымында    шамалы    өзгерістер 

болды.  Ұзақмерзімді  кредиттеу  4,9%-ға  9 608,6  млрд.  теңгеге  дейін  көтерілді, 

қысқамерзімді – 17,2%-ға 2 497,5 млрд. теңгеге дейін өсті (4-сурет).  Қысқамерзімді қарыз 

алудың  өсуінің  анағұрлым жоғары қарқынына  байланысты  ұзақмерзімді кредиттердің  

үлес салмағы 2014 жылғы  желтоқсанда 2013 жылғы  желтоқсанмен салыстырғанда 81,1%-

дан  79,4%-ға  дейін  түсті.  

Қысқамерзімді  қарыз  алудың  өсуіне  халықты  тұтынушылық    кредиттеу    сегментін 

жандандыру  да    маңызды    рөл  атқарды.    Тұтынушылық    кредиттеудің  соңғы    үш  жылда   

өсуі   халықтың дағдарыс кезінде кейінге  қалдырған сұранысын іске асыруының, сондай-

ақ    клиенттерге    тауарларды    бөліп    төлеу  арқылы  сатуды,  сондай-ақ    өтеу    мерзімі