6
Банктің бағамдық саясат шеңберінде қандай да болмасын сәтте қабылдаған шаралары
әрдайым ұлттық валютаның орнықтылығын қамтамасыз етуге және отандық өндірушілер
үшін оңтайлы бәсекелес ортаны сақтауға бағытталғанын атап өткен жөн.
Қазіргі уақытта Ұлттық Банк теңгенің айырбастау бағамының реттелетін өзгеру
режімін қолданады, бұл инфляциялық таргеттеу қағидаттарына қайшы келеді. Сонымен
бірге бұл нақты жағдайларға байланысты орын алып отыр, олар әзірге
макроэкономикалық, баға және қаржылық тұрақтылық үшін зиян келтірмей, ұлттық
валютаның еркін өзгеруіне жол беруге мүмкіндік бермей отыр.
Инфляцияны табысты және тиімді таргеттеу үшін сондай-ақ жеткілікті құралдар
саны бар және нарыққа қатысушылардың жоғары инвестициялық белсенділігімен
сипатталатын, тұрақты жұмыс істейтін қор және ақша нарықтары қажет. Орталық банктің
басты қарсы әріптестері бола отырып, банктер қаржы ресурстарын экономиканың нақты
секторына «өткізушілер» болып табылады және сол арқылы инфляциялық күтулерге әсер
етеді.
Қазақстандағы ақша және қор нарықтарының жеткіліксіз ауқымы Ұлттық Банкке
нарықтық пайыздық мөлшерлемелерді және банк секторының өтімділігін тиімді
басқаруға мүмкіндік бермейді. Бұл жағдаймен ақша-кредит саясатының құралдары
басқаратын серпінді трансмиссиялық тетіктің пайыздық арнасы бойынша беруге орай
қиындықтар байланысты болып отыр.
Экономиканы және қаржы секторын жоғары долларландыру да пайдаланылатын
құралдар мен операциялардың тиімділігін төмендете отырып, ақша-кредит саясатына
теріс әсер етеді. Шешім қабылдауға және шараларды жүзеге асыруға бейімді, жоғары
валюталық, өтімді және кредиттік тәуекелдерге ұшырағыш нарыққа қатысушылардың
орнықты ұтымды емес іс-қимылын атап өткен жөн.
Жан-жақты инфляциялық таргеттеу өткізу арналарын толық түсінуге негізделуге
тиіс, олар арқылы орталық банк инфляцияға әсер етеді. Сондай-ақ инфляцияны
болжаудың тиімді әдістемесінің болуы инфляциялық таргеттеуді табысты енгізудің
қажетті шарты болып табылады. Ақша-кредит саясатының пәрменділігі ақша-кредит
саясаты құралдарының жедел және нысаналы көрсеткіштерге өзгерістерінің әсерін
көрсететін трансмиссиялық тетік үлгісі арқылы бағаланады.
Осылайша, Қазақстанда толыққанды инфляциялық таргеттеуді енгізу үшін Ұлттық
Банкке экономиканы долларландыруды төмендету, елдің қаржы секторын нығайту,
өтімділікті реттеу, модельдеу және болжау жүйесін құру мен жетілдіру бойынша ауқымды
жұмыс жүргізу қажет.
Қорытындылай келе, инфляциялық таргеттеудің орталық банктің инфляция
бойынша нысаналы бағдарға жетуге «қатаң» шоғырлануын болжайтынын атап өткен
жөн, бұл басқа макроэкономикалық көрсеткіштердің нашарлауына: ІЖӨ-нің
төмендеуіне, жұмыссыздықтың өсуіне, қаржы секторындағы ахуалдың нашарлауына
және т.б. әкелуі мүмкін.
Оның
үстіне,
инфляциялық
таргеттеу
режімін
қолдану
экономика
субъектілеріне түсінікті. Тиісінше, бұл ақша-кредит саясатына деген сенімнің жоғары
деңгейімен қатар жүреді. Бұл режім ортамерзімді кезеңде нарықтағы инфляциялық
күтулерді төмендету мәселелерінде барынша пәрменді болып табылады. Бұл
жоспарлау міндеттерін және, соның салдарынан нақты бизнеске инвестициялау
міндеттерін барынша тиімді шешуге жағдай жасайды.
Инфляцияның қалыптасып жатқан ахуалға барабар нысаналы мәнін дұрыс
таңдау маңызды міндет болып табылады. Инфляциялық таргеттеудің ұзақмерзімді
сипатын ескере отырып, инфляцияның төмен және тұрақты деңгейіне қол жеткізу
7
экономикадағы өнімділік пен жұмыспен қамтудың өсуіне ықпал етеді және тиісінше,
нақты экономиканың өсуін ынталандыратын болады.
Әдебиеттердің тізімі:
1. Моисеев С.Р. «Трансмиссионный механизм денежно-кредитной политики»,
«Финансы и кредит» №18 (2002);
2. Hammond G. «State of the Art of Inflation Targeting – 2012», CCBS, Bank of England,
Handbook – No.29;
3. BP Statistical Review of World Energy (June 2014);
4. Kuttner K.N., Posen A.S. «How Flexible Can Inflation Targeting Be and Still Work?»,
International Journal of Central Banking, Vol.8 (January 2012);
5. Schaechter A., Stone M.R., Zelmer M. «Adopting Inflation Targeting: Practical Issues
for Emerging Market Countries», Occasional Paper 202, IMF (December 2000);
6. Bhattacharya R., Patnaik I., Shah A. «Monetary policy transmission in an emerging
market setting», IMF Working Paper, WP/11/5 (January 2011);
7. Allen W.A. «Implementing Monetary Policy», CCBS, Bank of England (July 2004);
8. Acosta-Ormaechea S., Coble D. «Monetary Transmission in Dollarized and Non-
Dollarized Economies: The Cases of Chile, New Zealand, Peru and Uruguay», IMF Working
Paper, WP/11/87 (April 2011).
8
Экономикадағы кредиттер: талдау және бағалау
И.В. Осипов – Ұлттық Банктің Зерттеулер және стратегиялық талдау
департаментінің стратегия және талдау басқармасының бас маман-талдаушысы
Р.Ж. Оразалин – Ұлттық Банктің Зерттеулер және стратегиялық талдау
департаментінің стратегия және талдау басқармасының бас маман-талдаушысы
Дағдарыстан кейінгі өсудің жоғары қарқынды үш жылынан кейін, 2014 жылы
экономиканы кредиттеу баяулады. Кредиттік белсенділіктің баяулауы Қазақстан
экономикасының өсуін тежеудің салдарынан болды, алдын ала деректер бойынша ІЖӨ
2013 жылғы 6,0%-бен салыстырғанда 2014 жылы тек 4,3%-ға өсті. Тұтынушылық
кредиттеуге қатысты енгізілген шектеулер, сондай-ақ теңгенің айырбастау
бағамын түзету кредит нарығына ықпал еткен басқа себептер болуы мүмкін.
Кредиттеу нарығы 2011 – 2013 жылдар аралығындағы (2011 жылы – 16,1%-ға,
2012 жылы – 13,0%-ға, 2013 жылы – 13,4%-ға өсу) үш жыл белсенді өсуден кейін, 2014
жылы бір жыл ішінде 7,2%-ға өсіп, тежелумен сипатталды.
Кредит нарығына банктерге қатысты кепілсіз тұтынушылық кредиттеу сегментінде
шектеу енгізу, 2014 жылы ақпанда жүргізілген теңгенің айырбастау бағамын түзету және
сыртқы экономикалық аяның нашарлауымен байланысты отандық экономика өсуі
қарқынының баяулауы белгілі бір ықпал етті.
Банктердің экономиканы жалпы кредиттеу көлемі 2014 жылы 12 106,1 млрд.
теңгені құрап, 7,2%-ға (2013 жылы – 13,4%-ға өсу) өсті (1-сурет). Ұлттық валютада
кредиттеу 7,9%-ға (2013 жылы – 12,7%-ға өсу) өсті және 8 565,5 млрд. теңгеге жетті,
шетел валютасында – 3 540,6 млрд. теңгеге дейін 5,5% -ға (2013 жылы – 15,0%-ға өсу) өсті
(2-сурет). Заңды тұлғаларды шетел валютасында кредиттеу бір жыл ішінде 9,3%-ға (2013
жылы – 21,0%-ға өсу) өсті, халықты кредиттеу – 16,1%-ға (2013 жыл – 10,2%-ға төмендеу)
төмендеді.
2014 жылы шетел валютасындағы кредиттерге сұраныстың төмендеуі кредит
нарығын долларландыру деңгейінің төмендеуіне әкелді. Нәтижесінде, теңгемен
кредиттердің үлес салмағы 2014 жылғы желтоқсанда 2013 жылғы желтоқсанмен
салыстырғанда 70,3%-дан 70,8%-ға дейін өсті (3-сурет).
Валюталық кредиттеу сегментінің өсу қарқынының баяулауы қарыздардың осы
түріне деген қызығушылықтың төмендеуімен байланысты. Қарыз алушылар әлемдік
валюталар бағамының айқын еместігі кезеңінде айырбастау бағамының ауытқу
тәуекелдерін өз мойындарына алғысы келмейді. Соңғы уақытта әлемдік аренада
доллар бағамының нығаюы, еуроның, йенаның әлсіреуі, Ресей рублінің құлдырауы,
сондай-ақ әлемдік экономиканың даму болашағына қатысты айқын еместік, осының
барлығы экономика субъектілерінің валюталық қарыздарға қатысты негізді қаупін
тудырады.
2014 жылы мерзімдері бойынша кредиттер құрылымында шамалы өзгерістер
болды. Ұзақмерзімді кредиттеу 4,9%-ға 9 608,6 млрд. теңгеге дейін көтерілді,
қысқамерзімді – 17,2%-ға 2 497,5 млрд. теңгеге дейін өсті (4-сурет). Қысқамерзімді қарыз
алудың өсуінің анағұрлым жоғары қарқынына байланысты ұзақмерзімді кредиттердің
үлес салмағы 2014 жылғы желтоқсанда 2013 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 81,1%-
дан 79,4%-ға дейін түсті.
Қысқамерзімді қарыз алудың өсуіне халықты тұтынушылық кредиттеу сегментін
жандандыру да маңызды рөл атқарды. Тұтынушылық кредиттеудің соңғы үш жылда
өсуі халықтың дағдарыс кезінде кейінге қалдырған сұранысын іске асыруының, сондай-
ақ клиенттерге тауарларды бөліп төлеу арқылы сатуды, сондай-ақ өтеу мерзімі