395
мен аяғында геодезиялық негіздеудің координаттары белгілі
қосындарына байланыстырылады. Бір шеті геодеодезиялық
негіздеудің қосынына байланыстырылып, екінші шеті еркін қала-
тын жүріс бір жағы байланыстырылған жүріс деп аталады.
Теодолиттік жүрістерді атқару кезінде төменде көрсетілген
жұмыстар жүргізіледі:
– теодолиттік жүрістердің бұрылу нүктелерін қазықпен, ше-
гемен металл құбырмен жəне бағаналармен бекітеді. Олардың
жанындағы белгілерде нүктенің реттік саны, жұмысты жүргізген
мекеме аты мен жүргізген жылы көрсетіледі;
– бұрыштарды Т-15, Т-30, 2-Т-30 техникалық теодолиттерінің
көмегімен бір толық тəсілдер жолымен 30’’ дəлдікпен өлшейді.
Нүктенің үстіне 5-10 мм дəлдікпен орталықтандырып теодолитті
орнатады. Нысаналау кезінде дүрбіні (нысаналау түтігі)
қаданың көрініп тұрған ең төменгі бөлігіне бағыттайды. Көлбеу
бұрыштары υ≥ ±2° болса, онда олардың көлденең ұзындықтарын
есептеп шығарады.
– Көлденең бұрыштары бір толық тəсілдер жолымен өлшенеді
де жартылай тəсілдер арасында лимбаның орнын 90° ауыстырады;
– сызықтың ұзындықтарын 20 м өлшегіш таспамен немесе ру-
леткамен өлшейді. Өлшемнің екі нəтижесін жəне олардың ортақ
мəнін арнайы даярланған далалық өлшеу кітапшасына жазады.
Əрбір қабырғаның екі рет өлшенген ұзындығының арасындағы
айырмашылығы бірінші дəрежелі жүрістерде 1:2000, ал 2 дəре-
желі жүрістерде 1:1000 аспауы тиіс.
Теодолиттік түсірудің
тірек торлары негізінен тұйықталған
жүрістер алаңын құру арқылы жүргізіледі. Жүрістің бұрылу
нүктесі болып саналатын тірек нүктелерінің орны түсірілетін
аумақтың кескіні мен өлшеміне тəуелді болады.
Түсірілетін
аумақтың тірек нүктелерін бойлай жүріп өту
теодолиттік түсірудің бірінші кезеңі болып саналады. Жүріс
кезінде бір тірек нүктесіне теодолит орналастырылып, екінші
нүктенің бұрышы мен олардың ара- қашықтығы рулетканың не-
месе өлшегіш таспаның көмегімен өлшенеді. Жүріс барысында
бір тірек нүктесімен екінші тірек нүктесінің арақашықтығы екі
рет өлшенеді. Екі өлшемнің ұзындық айырмасы 1:2000–н аспау
керек. Егер кескіндік тірек нүктелерінің тік бұрыштарының
396
көлбеулігі 1,5 асса тік бұрыштарының көлбеулігін өлшеп алып,
екі нүктенің арақашықтығының ұзындығына түзету енгіземіз.
Теодолиттік түсіру алаңының тұйықталған тірек нүктелерінің
бұрыштарын
β
анықтау үшін жарты жəне толық өлшеу тəсілі
қолданы лады.
Теодолиттік түсіру буссольдық сияқты кескінделетін аумақтағы
жүрістердің тірек нүктелерін, сонымен қатар, географиялық ны-
сандарды түсіру жұмыстарынан тұрады [10.20-сурет].
10.20 сурет. Теодолиттік түсірудің тірек торлары: А–Жергілікті жер-
де теодолиттік түсіру алаңын құру барысында жүргізілетін өлшеулер;
Ə-теодолиттік түсіру алаңынның жақтарының дирекциондық бұрыштарын
жəне алдыңғы жəне келесі жақтарының аралықтарындағы бұрыштар
α
соңғы
=α
алдыңғы
±180º– β
а
Теодолит тұрғызылған жəне нысаналаған нүктелердің реттік
саны, тік шеңбердің солға бұру жəне оңға бұру жағдайында
алынған өлшеулердің, сонымен қатар, ішкі бұрыштар мен сыртқы
бұрыштардың ортақ мəндерін есептеу көрсеткіштері, жүріс
жақтарының ұзындықтары мен азимуттары мұқият тіркеліп дала
кітапшасына жазылады [10.4-кесте].
Тұйықталған түсіру алаңының бұрыштарының жиынтығы
(
)
∑
−
=
2
180
0
n
t
β
формуласымен алынған теориялық жиынтыққа
сай келу керек. Мұндағы n – түсіру алаңының бұрыштарының саны.
Өлшеу нəтижесінде іс жүзінде алынған бұрыштардың
жиынтығы
∑
наты
қ
– теориялықтан бұрыштық қиылыспау
шамасы f
β
=
∑
наты
қ
–
∑
теориялы
айырма жасайды. Түсіру алаңыны
бұрыштарындағы байланыспау қателіктерінің рұқсат етілген шегі
формуламен анықталады.
3
2
f
t n
β
=
шекті
, мұндағы t– өлшеген құралдың дəлдігі, n –
397
кескіндейтін аумақтың тірек нүктелерінің бұрыштарының саны.
Егер бұрыштардың байланыспау нəтижелері қанағаттанарлық
болса
β
f
мəнін бұрыштар саны п бөлініп əр бұрышқа
n
β
δ
=
шекті
байланыспаудың кері белгісімен белгіленіп жазыла-
ды жəне β түзету енгізілген мəні алынады.
Қарастырған мысалда рұқсат етілген бұрыштардың
байла ныс пауының шегі
3
±
=
t
f
болса, іс жүзінде өлшенген
t
еəж
1
2
−
=
. Оны 2-3 бұрыштардың арасына теріс белгімен көрсетіп
бөледі.
1-2 ішкі бұрыштарға түзету енгізілген соң түсіру алаңының
тірек нүктелерінің барлық жақтарының азимуты есептелініпп
шығарылады.
0
1
0
0
1
0
1
2
3 13 15 180 81 14 112 01 ;
A − =
+
−
=
0
1
0
0
1
0
1
3
4 112 01 180 142 35 140 26 ;
A − =
+
−
=
0
1
0
0
1
0
1
4
5 149 25 180 103 51 225 35 ;
A − =
+
−
=
0
1
0
0
1
0
1
5
1
225 35 180
76 57
328 38 ;
A
A
−
=
+
−
=
0
1
0
0
1
0
1
1
2
328 38 180 135 23 13 15 ;
A
A
−
=
+
−
=
Егер қажет болса, азимут румбқа айналдырылады.
10.4 кесте.
Теодролитпен көлденең бұрыштарды жəне жүріс жақтарының
арақашықтығын өлшеу кітапшасы
Тірек
нүктесінің
саны
Верьнер бойынша
есеп
Бұрышы
Ор
та
ша бұрыш
Магниттік азимут
сызықтың
ұзындығы
Бұрышт
ар
дың
көлб
еу
лігі
Тұрған
Ныс
анаға
ал
ынған
I
II
Орташа
1
Ш.О.Б.
218º 40
1
41І
218
0
40
1
30
11
114°2З
1
126
0
1
0
30
1
