207
уақытша айырмашылықтың әрқайсысы бойынша аулиторға алдағы кезеңде анықталатын
жоққа шығару жоспарлы мерзімін анықтауы тиіс. Жоспарлы мерзімді жоққа шығаруды
анықтау үшін есепті келесі кезеңде пайда болатын уақытша айырмашылық бойынша
бухгалтерлік табыс пен салық салу арасындағы ауытқу сомаларын есептеу керек. Бұл
кӛрсеткіштерді аудитор уақытша айырмашылықты жоққа шығару процесін талдау мен
бақылау үшін, сонымен қатар жоққа шығарудың күдікті болып табылатын
айырмашылықтың ӛз уақытында кӛрсету үшін қолданады (бағалы қағаздарды ӛткізу
кезіндегі жабылмаған зиян және тағы басқалар).
Шаруашылықтың тӛрағасының бұйрығының немесе ӛкімінің негізінде, бухгалтер
әрбір жұмыскерге бет есеп ашады. Онда жұмыскердің анықтама мәліметтері, есептелген
және ұсталған сомалар туралы барлық мәліметтері жинақталып кӛрсетіледі.
Есептелген сомалар және ұсталымдар туралы мәліметтер бет есептен есептеу тӛлем
ведомотарына кӛшіріліп, барлық жұмыскерлер бойынша жиынтығы шығарылады.
Осы ведомостың негізінде 3350 «Жұмыскерлермен еңбек ақы тӛлеу бойынша есеп
айырысулар» шотына және 3100 «Салық бойынша міндеттемелер» бӛлімшесінің
шоттарында тиісті жазулар жүзеге асырылады. Ведомосқа шаруашылықтың басшысының
және бас бухгалтерінің қолы қойылып, «берілуге тиісті» соманы, жұмыскерлердің аты-
жӛнін, табельдік нӛмерін кӛрсетіп тӛлем ведомостарына кӛшіріп жазып, ведомостарды
нӛмірлеп, олардың әрқайсысына жеке-жеке кассалық шығыс ордерлері толтырылып ,
оларға шаруашылықтың басшысының және бас бухгалтерінің қолдары қойылғаннан кейін
жалақы таратылады.
Бастапқы құжаттарын және есептеу – тӛлем ведомостарын тексерген кезде
арифметикалық амалдардың дұрыс орындалғандығына назар аудару қажет.
Аудиттің маңызды іс-әрекеттерінің бірі әр түрлі жағдайларға байланысты еңбек
ақы есептеу тәртіптерімен ережелерінің дұрыс сақталғандығына ішінара тексеру жүргізу
болып табылады.
Жұмыскерлердің жалақысынан заң актілеріне сәйкес табыс салығы және зейнет
ақы қоры ұсталады.
Табыс салығы Қазақстан Республикасының «Салық кодексі» анықталған
тәртіптерге сәйкес ұсталады.
Орындау беттері бойынша, тек қана қолдағы бар беттен немесе жұмыскерлердің
ӛзінің арызы бойынша ұсталғандығына назар аудару керек.
Аудитор жұмыскерлерге есептелген еңбек ақыдан ұсталынған салықтар мен
одардың ӛз уақытында жүзеге асырылуына зерттеу жүргізеді, яғни тӛмендегілер
тексеріледі:
- жеке табыс салығы;
- зейнет ақы
қорына аударымдар;
- арифметикалық қате жіберуін.
Жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысулардың дұрыстығы мен
олардың ӛз уақытында жүзеге асырылуы үшін ӛз жұмыскеріне табыс тӛлейтін жұмыс
беруші жауап береді. Жеке табыс салығы жұмыскердің нақты алған табысынан ұсталып,
бюджетке аударылады. Есептелген табыс сомасы жұмыскерге тӛленбеген жағдайда,
жұмыскерден жеке табыс салығы ұсталынбайды және жеке табыс салығын бюджетке
аудару міндеті туындамайды.
Зейнетақы жарнасын ұстауы және тӛлеу қызметкердің ай сайынғы табысының 10
пайызы мӛлшерінде жүргізіледі.
Бюджетке тӛленетін тӛлемдердің ішінде әлеуметтік салық бойынша есеп айырысу
маңызды орын алады. Әлеуметтік салық бойынша есептелген соманы 3100 «Салық
бойынша міндеттемелер» бӛлімшесінің 3150 «Әлеуметтік салық» шотында заңды және
жеке тұлғаларға аралық шоттар ашу арқылы кӛрсетеді[4].
Бюджетпен есеп айырысуды аудиторлық тексеру кезінде қарастырылатын жалпы
сұрақтар:
208
– салық салынатын базаны анықтаудың дұрыстығы
мен толықтылығы;
– салық ставкаларының дұрыс қолданылуы, сондай – ақ тӛлемдерді есептеу кезінде
арифметикалық есептеулердің дұрыстығын тексеру;
– салықтарды тӛлеу кезіндегі жасалынған шегерімдердің және қолданылған
жеңілдіктердің заңдылығы мен негізділігі;
– бюджетке салықтарды тӛлеудің дер
мерзімділігі;
– тӛлемдерді есептеу мен тӛлеу бойынша бухгалтерлік жазулардың дұрыстығы;
– бюджетпен есеп айырысу бойынша аналитикалық және синтетикалық есептердің
дұрыс жүргізілуі;
– бас кітап пен баланстағы аналитикалық және синтетикалық есеп жазуларының
сәйкестілігін салыстырған дұрыс.
Аудиторлық тексеру жүргізу барысында анықталған қателер мен ауытқулар
аудитордың жұмыс құжаттарынанормативтік құжаттарды бұзушылықтарды кӛрсете
отырып және қорытынды есеп кӛрсеткіштеріне сандық әсерін анықтай отырып жазылып
алынады.
Қолданылған дереккөздер тізімі
1 Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы заңы». ӛзгертулері
және толықтыруларымен. ҚР аудиторлар палатасы. -Алматы. 2006. 55б.
2 Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылдың 10 желтоқсанындағы
«Салық және бюджетке тӛлейтін міндетті тӛлемдер туралы» № 100 -IV заң күші бар
жарлығы.
3 Нурсеитов Э.О. Международные стандарты финансовой отчетности: теория и
практика. – Алматы: LEM, 2007.
4 Типовой план счетов бухгалтерского учета. Разработанный в целях реализации
Закона Р.К. от 28.02.2007 г. №234 – III «О бухгалтерском учете и финансовой
отчетности» Б.Б. № 30 июль 2007 г. с. 40.
УДК 37:002:378.147.88
Инновационные механизмы создания эффективных
организационных структур финансовых органов
в Республике Казахстан
С.А.Калдыгожина, магистрант
Алматинская академия
экономики и статистики, г.
Алматы
E-mail:
saule_0102@mail.ru
Применяемая на сегодняшний день автоматизированная финансовая система
расчетов, представляет собой комплексныймеханизм осуществления всех финансовых
расчетов по составлению и исполнению бюджета в условиях широкого применения
математических моделей и программных продуктов.
Бүгінгі күндеавтоматталғанқаржыесепжүйесін, барлық қаржы есеп жасау
жүйесіне келтіру және бюджет орындау математикалық қалыппен бағдарламалық
жобалар көп қолданатын болды.
The form of organization of collection and treatment of information applied to date is
financial of calculations, is the complex system of realization of all financial arrangements on
drafting and execution of budget in the conditions of wideuse of mathematical models and
software products.
