Алматы экономика және статистика академиясы «Сібір бизнес, басқару және психология институты» мемлекеттік емес жоғары кәсіпкерлік білім беру мекемесі

252 
 
стороны  иностранных  компаний,  имеющих  современную  материально-технологическую 
базу  и  внешние  источники  доступных  финансовых  ресурсов,  стимулирующих  их 
постоянное развитие.  
Банковский  сектор  Республики  Казахстан  во  многом  может  способствовать 
развитию приоритетных отраслей реального сектора экономики. Аккумулируя денежные 
средства  населения,  организаций,  государства,  банки  способны  трансформировать  их  в 
кредиты  хозяйствующим  субъектам  промышленности,  сельского  хозяйства,  наукоемких 
отраслей  непроизводственной  сферы,  которые  осуществляют  разработку  и  внедрение 
инновационных  технологий.  При  этом  предоставляемые  банковской  системой  ресурсы 
должны,  прежде  всего,  финансировать  инвестиционные  процессы,  связанные  с 
качественным  развитием  капитальной  базы  предприятий.  Таким  образом,  актуальным 
является  создание  условий  для  размещения  банками  денежных  средств  на  долгосрочной 
основе.  
Ключевую роль в процессе развития и стимулирования банковского кредитования 
реального  сектора  экономики  в  целом  и  приоритетных  его  направлений,  в  частности, 
должно  играть  государство.  Это  возможно  через  законодательное  регулирование 
кредитно-финансовой системы, осуществление налоговой и денежно-кредитной политики, 
а  также  за  счет  его  участия  в  деятельности  кредитных  институтов  и  небанковских 
организаций, при помощи отдельных институтов государственной власти.  
Эффективному  банковскому  кредитованию  реального  сектора  экономики 
препятствуют  проблемы,  связанные  с  двойственным  характером  кредитного  процесса, 
определяемым  субъектами  кредитной  сделки.  Данные  проблемы  целесообразно 
представлять как с позиции кредитора, так и с позиции заемщика.  
Банковский кредит является одной из наиболее распространенных форм кредитных 
отношений  в  экономике,  продуктом  взаимодействия  кредитора  и  заемщика.  В  свою 
очередь  деятельность,  связанную  с  созданием  и  реализацией  кредитного  продукта, 
представляющую  собой  упорядоченный  комплекс  организационных,  информационных, 
финансовых,  юридических  и  иных  процедур,  определяющих  порядок  отношений  между 
кредитором (банком) и заемщиком, по поводу предоставления последнему на основании 
договора,  определенной  суммы  денежных  средств,  можно  определить  как  банковское 
кредитование.  
К  проблемам  кредитора  относятся:  информационные,  обусловленные  сложностью 
сбора информации для анализа качественных и количественных параметров деятельности 
заемщика; инструментарно-методические, существующие ввиду отсутствия эффективных 
инструментов  и  методик  для  оценки  кредитоспособности  хозяйствующего  субъекта, 
ориентированных на специфику его деятельности; правовые, имеющие место в процессе 
управления  предоставленным  кредитом,  связанные  с  недостаточной  правовой 
защищенностью  кредитора  в  случае  нарушения  заемщиком  условий  кредитной  сделки. 
Для  заемщика  характерны  трансакционные  проблемы,  возникающие  вследствие 
необходимости  поиска  и  получения  кредитного  продукта;  и  репрезентативные, 
обусловленные высокими требованиями к качеству бизнес-проектов кредитуемых сделок. 
Банковское  кредитование  осуществляется  при  соблюдении  таких  его  базовых 
принципов,  как:  возвратность,  платность,  срочность.  Дополнительные  принципы 
банковского  кредитования  дифференцированность,  обеспеченность,  целевой  характер) 
призваны, в значительной степени, способствовать соблюдению принципов базовых.  
Банковское кредитование хозяйствующих субъектов существует в различных видах 
и  формах,  имеющих  свою  специфику.  При  этом  во  всех  вариантах  проявления, 
банковский  кредит  выполняет  присущие  ему  функции.  Функция  представляет  собой 
связующее  звено  между  его  сущностью,  которая  определена  как  движение  стоимости,  в 
соответствии  с  принципами  кредитования,  и  ролью,  характеризующей  значение  данной 
формы кредита в экономической жизни общества.  
К базовым функциям банковского кредита относятся:  

253 
 
- перераспределительная функция;  
- функция экономии издержек обращения;  
- функция ускорения концентрации капитала;  
- функция, связанная с обслуживанием товарооборота.  
Исследование  функций  банковского  кредитования  на  наш  взгляд  необходимо 
проводить 
на 
макроэкономическом 
и 
микроэкономическом 
уровнях. 
Для 
макроэкономического  уровня  наиболее  характерными  являются  такие  функции 
банковского  кредитования,  как  перераспределительная  и  функция,  связанная  с 
обслуживанием  товарооборота.  Функция  ускорения  концентрации  капитала  проявляется 
на  микро-  уровне,  если  речь  идет  об  отдельно  взятом  хозяйствующем  субъекте,  группе 
субъектов,  при  этом  концентрация  капитала  возможна,  как  в  отдельных  отраслях,  так  и 
сегментах  экономики,  а  это  уже  макро-  уровень.  То  же  самое  касается  и  функции 
экономии издержек обращения - перемещение капитала от одних субъектов экономики к 
другим  позволяет  им  сократить  издержки,  связные  с  его  использованием  (размещение, 
либо привлечение), при этом происходит экономия издержек обращения в масштабах всей 
экономики.  
В  условиях  постоянно  возрастающей  конкуренции,  грамотное  использование 
соответствующего  источника  денежных  средств  позволяет  хозяйствующему  субъекту 
добиться  существенного  развития  своей  деятельности,  при  этом  развитие  зачастую 
предполагает  внедрение  изменений  инновационного  характера,  что  позволяет 
предприятию  упрочить  свои  позиции  в  соответствующем  сегменте  рынка,  получить 
существенную прибыль.  
Реализация функций банковского кредитования на практике приводит к тому, что 
оно способно играть существенную роль, как в деятельности отдельного хозяйствующего 
субъекта, так и в масштабах экономики страны в целом.  
Результат  деятельности  отдельных  отраслей  экономики  зависит  от  способности  к 
постоянному,  в  том  числе  и  инновационному,  развитию  субъектов  их  представляющих. 
Такое  развитие  без  использования  ресурсов,  привлеченных  в  рамках  банковского 
кредитования осуществлять довольно сложно.  
Таким  образом,  банковский  кредит  является  одним  из  важнейших  средств 
обеспечения научно-технического прогресса.  
С  помощью  банковского  кредита  государство  имеет  возможность  воздействовать 
на  многие процессы,  происходящие  в  экономике,  способствуя,  в  частности,  развитию  ее 
реального сектора, в который, как известно, входят отрасли материального производства, 
а также сфера производства нематериальных форм богатства и услуг.  
Совершенствование  системы  банковского  кредитования  отдельных  направлений 
реального сектора экономики Казахстана в современных условиях представляется крайне 
важным. Для этого необходимо:  
-  создание  механизма  взаимодействия  государственных  финансовых  институтов  и 
коммерческих банков, направленного на кредитование инвестиционных проектов за счет 
средств Фонда национального благосостояния;  
-  построение  системы  взаимодействия  специализированных  государственных 
банков  с  уполномоченными  коммерческими  банками  и  предприятиями-заемщиками, 
которые  относятся  к  малому,  среднему  бизнесу,  осуществляют  производство 
инновационной продукции для последующего ее экспорта, работают в отраслях сельского 
хозяйства;  
- 
разработка  критериев  отбора  инвестиционных  проектов,  подлежащих 
кредитования,  критериев  распределения  кредитных  ресурсов  различным  группам 
субъектов экономики, с учетом интересов субъектов приоритетных сфер ее развития;  
-  развитие  со  стороны  государства  институциональной  сети  агентств  и  фондов 
поддержки банковского кредитования реального сектора экономики.  
 

254 
 
Список использованных источников 
1.  Абалкин  Л.И.  Кредитный  процесс  коммерческого  банка.-М.:  Инжиринго-
консалтинговая фирма «Дека»,1995.-106 с.  
2.  Купор  С.В.  Развитие  системы  банковского  кредитования  реального  сектора 
экономики России// автореферат на соиск.канд. экон.наук.- 2008. 
3.  Стародубская  И.  Финансово-промышленные  группы:  иллюзии  и  реальность  // 
Вопросы экономики. 1995. №5. С. 135-146. 
 
 
 
ӘОЖ336 
 
Қазақстан Республикасы сақтандыру  нарығының қазіргі 
жағдайына талдау 
 
Умуртаева А., магистрант 
Алматы экономика және статистика академиясы, Алматы қ. 
E-mail: 
akonya7@mail.ru
 
 
Қазақстан  Республикасының  сақтандыру  нарығы,  мемлекеттік  сақтандырудың 
монопольдік жүйесінің негізінде пайда болды, бірақ 1990 жылдардың басында түбегейлі 
ӛзгерістерге ұшырады. Отандық нарық ӛзінің дамуы кезінде, алдыға қадам басқан сайын 
монополиядағы 
болған 
қарама 
қайшылықтардан 
тазартылып, 
альтернативтік 
компанияларға  жол  берілді.  Қазіргі  кезде  біз  Республикамыздың  сақтандыру  кеңістігін 
шындық бәсекелестікке негізделген бағыт туды деп күдіксіз айтуымызға болады [1].  
Қазіргі  уақытта  Қазақстанның  сақтандыру  секторы  экономикадағы  ағымды 
дағдарыс жағдайларына және ғаламдық қаржы дағдарысы ықпалынан қалыптасқан елдің 
банктік  жүйесіне  әсер  етуде.  Дегенмен,  сақтандыру  секторы  дамуының  кӛпшілік 
кӛрсеткіштері  оң  динамикасымен  сипатталады,  ол  сақтандырудың  міндетті  түрлері 
бойынша  жиналған  сыйлықақылардың  тұрақты  ӛсуімен,  алдынғы  жылдары  жинақталған 
жоғары  капиталдандырумен,  консервативті  инвестициялық  саясатпен  және  қаржы 
секторының  бас  сегменттерімен  салыстырғанда  оның  дамуының  толығынан  тӛмен 
агрессивті қарқынына негізделген. 
Қазақстан  Республикасының  сақтандыру  рыногын  дамытудың  2010-2014  жылдарға 
арналған  бағдарламасын  іске  асыру  экономиканың  сақтандыру  секторы  дамуының 
белгіленген  деңгейіне  қол  жеткізуге  жол  ашты  және  осы  салада  одан  әрі  қайта  құрулар 
үшін  алғы  шарттар  жасады  [2].  Атап  айтқанда,  базалық  сақтандыру  заңдары  жалпы 
алғанда  реттеу  мен  қадағалаудың  халықаралық  стандарттарын  ескере  отырып  құрылды, 
міндетті  сақтандыру  түрлерінің  тізбесін  оңтайландыру  бойынша  шаралар  қабылданды, 
сақтандыру ұйымдарының қызметіне қойылатын талаптар жаңа сапа деңгейіне кӛтерілді, 
оның  ішінде  олардың  ашық  болуы  мен  қаржы  тұрақтылығына,  сақтандыру  қызметі 
тұтынушыларының  заңды  мүдделерін  қорғау  жүйесін  құру,  сақтандыру  рыногының 
қалыптасуы  мен  оның  инфрақұрылымын  дамыту  бойынша  бастапқы  іс-шаралар  жүзеге 
асырылды.  Сонымен  қатар,  ел  экономикасы  дамуының  қазіргі  заманғы  кезеңі,  оның 
ішінде мемлекет ішінде, сол сияқты әлемдік кеңістікте де осы саладағы үрдістерді ескере 
отырып ұлттық сақтандыру индустриясының алдына жаңа мақсаттар мен міндеттер қойып 
отыр.  Сондықтан  да  республиканың  орта  мерзімді  перспективаға  сақтандыру  рыногы 
дамуының  басым  бағыттарын  және  оларды  іске  асыру  жолдарын  уақтылы  әрі  нақты 
белгілеу  ӛте  маңызды  болып  табылады.  Бұл  кӛптеген  факторлармен  негізделген,  оның 
ішінде тәуекелді басқарудың тиімді рыноктік механизмдердің бірі ретінде сақтандыруды 
дамыту экономиканың басқа салаларының тұрақты дамуына мүмкіндік туғызады.. 

255 
 
 Соңғы  жылдары  Қазақстан  экономикасының  тұрақты  ӛрлеуі  және  ұлттық 
сақтандыру  индустриясын  реформалау  жӛнінде  мемлекет  қабылдаған  шаралар  осы 
саланың  шапшаң  дамуына  ықпал  етті.  Сақтандыру  нарығының  негізгі  кӛрсеткіштерінің 
бірнеше жыл ішіндегі серпініне оң баға берілуде. Бұдан басқа, сақтандыру ұйымдарында 
тәуекелдерді басқару жүйесі дамытуды талап етеді. 
Қазақстан сақтандыру нарығының тағы бір ерекшелігі, сақтандырушылар арасында 
дамыған  бәсеке  бола  тұра,  олдардың  ішінде  10  –шақтысы  алдыңғы  қатарда.  Оларға 
нарықтың 80% тиесілі (5 кӛшбасшыға 60% тиесілі) [3].  
2012  жылғы  1қаңтардағы    жағдай  бойынша  Қазақстан  Республикасының 
сақтандыру  нарығында  38  cақтандыру  ұйымы  (оның  ішінде:  7  –  ӛмірді  сақтандыру 
бойынша),  14  сақтандыру  брокері  және  85  актуарий  лицензияланған  қызметін  жүзеге 
асыруда. 
 
1-кесте - Сақтандыру секторының институционалдық құрылымы  
 
2012ж. 
2013 ж. 
2014 ж. 
2015 ж. 
Сақтандыру 
секторының 
институционалды 
құрылымы 
Сақтандыру ұйымдарының саны, оның ішінде:  
 
38 
 
35 
 
34 
 
34 
ӛмірді сақтандыру бойынша  
7 
7 
7 
7 
Сақтандыру брокерлерінің саны  
14 
13 
14 
15 
Актуарийлер саны  
85 
82 
30 
30 
Қайнар  көзі:  ҚР  Ұлттық  Банк  Қаржы  нарығы  мен  қаржы  ұйымдарын  қадағалау 
агенттігінің мәліметі [3] 
 
2015  жылғы  1  қаңтарда  сақтандыру  (қайта  сақтандыру)  ұйымдары  активтерінің 
жиынтық  кӛлемі  612  854  млн.  теңге  болды,  бұл  2014  жылғы  1  қаңтардағы  ұқсас 
кӛрсеткіштен  17,1%-ға  кӛп.    Есепті  күні  сақтандыру  (қайта  сақтандыру)  ұйымдары 
қолданыстағы  сақтандыру  және  қайта  сақтандыру  шарттары  бойынша  қабылданған 
міндеттемелердің  орындалуын  қамтамасыз  ету  үшін  қалыптастырылған  сақтандыру 
резервтерінің  кӛлемі  298  391  млн.  теңге  болды,  бұл  2014  жылғы  1  қаңтарда 
қалыптастырылған резервтер кӛлемінен 24,2%-ға кӛп. 2015 жылғы 1  қаңтардағы жағдай 
бойынша сақтандыру сыныптары бойынша келіп түскен сақтандыру сыйлықақыларының 
құрылымына қатысты мынаны айта кетуге болады:  
 
 
 
Сурет 1 – Сақтандыру тӛлемдерінің динамикасы 2012-2014 ж.ж. 

256 
 
 
Сақтандыру  сыйлықақыларының  кӛлемі  2014  жылдың  қорытындылары  бойынша 
ӛткен жылдың қорытындысымен салыстырғанда 4,7%-ға азайды және 266 121 млн. теңге 
болды,  оның  тікелей  сақтандыру  шарттары  бойынша  қабылданған  сақтандыру 
сыйлықақыларының кӛлемі - 236 411 млн. теңге.  
Сақтандыру  сыйлықақыларының  негізгі  үлесін  ерікті  мүліктік  сақтандыру  алады 
(118 641 млн. теңге немесе сақтандыру сыйлықақыларының жалпы кӛлемінің 44,6%-ы).  
Ерікті  жеке  сақтандыру  бойынша  81  304  млн.  теңге  немесе  сақтандыру 
сыйлықақыларының жиынтық кӛлемінің 30,6%-ы, міндетті сақтандыру бойынша – 66 176 
млн. теңге немесе 24,9% жиналды. 2015 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша сақтандыру 
(қайта  сақтандыру)  ұйымдары  міндеттемелерінің  сомасы  325  973  млн.  теңге  болды,  бұл 
2014 жылғы 1 қаңтардағы ұқсас кӛрсеткіштен 21,2%-ға кӛп.  
Есепті  күні  сақтандыру  (қайта  сақтандыру)  ұйымдары  қолданыстағы  сақтандыру 
және  қайта  сақтандыру  шарттары  бойынша  қабылданған  міндеттемелердің  орындалуын 
қамтамасыз  ету  үшін  қалыптастырылған  сақтандыру  резервтерінің  кӛлемі  298  391  млн. 
теңге болды, бұл 2014 жылғы 1 қаңтарда қалыптастырылған резервтер кӛлемінен 24,2%-ға 
кӛп.  
Қайта  сақтандыруға  берілген  сақтандыру  сыйлықақыларының  кӛлемі  79  900  млн. 
теңге  болды  немесе  сақтандыру  сыйлықақыларының  жиынтық  кӛлемінің  30,0%-ын 
құрады.  Бұл  ретте  Қазақстан  Республикасының  резиденттері  еместерге  қайта 
сақтандыруға сақтандыру сыйлықақыларының жиынтық кӛлемінің 23,6%-ы берілді.  
Қайта  сақтандыру  шарттары  бойынша  сақтандыру  (қайта  сақтандыру)  ұйымдары 
қабылдаған сақтандыру сыйлықақыларының жалпы сомасы 29 710 млн. теңге болды. Бұл 
ретте  Қазақстан  Республикасының  резиденттері  еместерден  қайта  сақтандыруға 
қабылданған сақтандыру сыйлықақыларының сомасы 12 967 млн. теңге болды.  
2014  жылы  тӛленген  сақтандыру  тӛлемдерінің  жалпы  кӛлемі  (қайта  сақтандыруға 
қабылданған шарттар бойынша жүзеге асырылған сақтандыру тӛлемдерін шегергенде) 62 
303 млн. теңге болды, бұл ӛткен жылдың ұқсас күніне қарағанда 19,9%-ға кӛп.  
2014  жылы  тӛленген  сақтандыру  тӛлемдерінің  жалпы  кӛлемінен  ең  кӛп  үлесті 
міндетті  сақтандыру  бойынша  сақтандыру  тӛлемдері  алады  –  42,6  %,  ерікті  жеке 
сақтандыру бойынша – 41,2% және ерікті мүліктік сақтандыру бойынша – 16,2%.  
Сақтандыру  секторының  таза  пайдасы  есепті  күні  43  475  млн.  теңге  болды,  бұл 
ӛткен жылдың ұқсас күніне қарағанда 48,3%-ға кӛп.  
Сақтандыру  қызметінен  түскен  кірістер  191  100  млн.  теңге  болды  және  ӛткен 
жылдың  ұқсас  күнімен  салыстырғанда  1,1  есе  ұлғайды.  Бұл  ретте,  инвестициялық 
қызметтен түскен кірістер ӛткен жылдың ұқсас күнімен салыстырғанда 59,5%-ға ұлғайды.  
Бірінші  ондықтағы  сақтандыру  компанияларының  үлесіне  жиынтық  сақтандыру 
сыйлықақыларының  54,9%-ы  және  сақтандыру  тӛлемдерінің  53,5%-ы  тиесілі  болды. 
Бірінші  ондықтағы  сақтандыру  компанияларының  сақтандыру  нарығының  жиынтық 
активтеріндегі үлесі 70,2% болды.  
Бүгінде, сақтандыру қызметтерінің сапасы тӛмен деңгейде, ал олардың сыныптары 
кей сақтандыру ұйымдарында тек міндетті сақтандырумен шектелген. Бұл компаниялар аз 
шығындар мен кұш жұмсап тұтынушыларды тартуға тырысады. 
Қазақстан  Республикасының  сақтандыру  рыногы  ӛзінің  дамуының  барлық 
жағымды  тенденцияларын  кӛрсете  отырып,  бірқатар  мұқтаждықтарға  ие.  Сақтандыру 
рыногының толық дамымауына келесілерді жатқызуға болады: 
-  халықтың  толық  тӛлем  қабылеттілігінің  болмауы  себепті,  сақтандыруға  деген 
қызығушылығының болмауы; 
-  міндетті сақтандыру түрлеріне мемлекет қатарынан қажет бақылаудың болмауы; 
-  ӛмір  мен  денсаулықты,  міндетті  зейнеттік  сақтандырулардың  ұзақ  мерзімді 
сақтандыруының болмауы.  
-  отандық сақтандыру ұйымдарының әлде де толық капитализацияланбауы; 

257 
 
-  кӛлемі  ӛте  жоғары  сыйақылардың,  қайта  сақтандыру  каналдары  бойынша, 
шетелге ауып кетуі.  
Қазақстан 
Республикасының 
сақтандыру 
рыногының 
жағдайы 
мен 
проблемаларының талдауын қорытындылай келе, сақтандыру рыногының шешімін таппай 
жүрген  мәселелері  бола  тұрса  да,  оның  қарқынды  дамып  келе  жатқанын  кӛреміз.  Соңғы 
үш  жылдағы  сақтандыру  секторының  негізгі  кӛрсеткіштерінің,  соның  ішінде  жиынтық 
активтердің  кӛлемі,  меншікті  капитал,  сақтандыру  сыйақыларының  кӛлемі,  сақтандыру 
тӛлемдері, олардың ЖІӚ-ге қатынасының ӛсуі байқалады.  
 
Қолданылған дереккөздер тізімі 
1.  Жуйриков К и др. Страхование: теория, практика, зарубежный опыт: Учебник. – 
Алматы: БИС, 2000-384 с. 
2. «Қазақстан  Республикасының  2020    жылға  дейінгі  Стратегиялық  даму  жоспары 
туралы»  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  2012  жылғы  4  желтоқсандағы  №  735 
Жарлығы 
3. Қазақстан  сақтандыру  нарығының  ағымдағы  жағдайы//  ҚР-ның  Қаржы  нарығын 
қадағалау 
және 
бақылау 
бойынша 
агенттігі 
мәліметтері 
http://www.afn.kz/index.cfm?docid=607
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

258 
 
«Қазіргі экономика және білім беру  мәселелері, мүмкіндіктері  
мен даму перспективалары»    
атты халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының 
материалдары 
19-20 наурыз 2015 ж. 
Том 1  
 
Материалы международной научно-практической конференции 
 «Современная экономика и образование: проблемы, возможности  
и перспективы развития» 
19-20 марта 2015 г. 
Том 1  
 
Materials of the  International Scientific and Practical    
Internet Conference  
"Modern Economics and Education: Problems, Opportunities  
and Prospects of Development". 
March 19-20, 2015 
Volume 1 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ответственный за формирование сборника  
 М.М.Дәрібай 
 
Компьютерная верстка    
Н.М.Айтжанова 
 
 
 
 
Подписано в печать 06.04.2015 г.  Формат 60х80  1/8 
                                    Усл.печ.л. 16.12  Тираж  300 экз    
 
Издано Алматинской академией экономики и статистики 
г.Алматы, 050035, ул.Жандосова  59, 
тел. 8 (727) 309-58-20,  факс 309-30-00,  
e-mail: aesa2005@mail.ru