Сыбайлас жемқорлықҚА Қарсы мәдениет негіздері

СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ НЕГІЗДЕРІ 
120
Мемлекеттік  қызметте  мүдделер  қақтығысының  аса  қауіпті 
нысандары  болып  табылатын,  ең  көп  таралған  құқық  бұзушылық 
қатарына  мемлекеттік  қызметкерлердің  заңсыз  кәсіпкерлік  қызметті 
жүзеге асыруын, мемлекеттік функцияларды атқаруға уәкілетті тұлғаның 
не оған теңестірілген тұлғаның жеке немесе заңды тұлғалардан заңсыз 
материалдық сыйақы алуын жатқызуға болады.
Әкімшілік  жауапкершілік  және  оның  түрлері  әкімшілік  құқық 
бұзушылық құрамының элементтеріне жатпайды, заңды жауапкершілік 
түрі  ретінде  әкімшілік  құқық  бұзушылықтың  белгісі  болып  табылады.
Жекелеген  мемлекеттік  міндеттерді  атқару  тәртібі  туралы  заңдарға 
сәйкес, (мәслихат депутаттарының, судьялардың мәртебесі, мемлекеттік 
қызметшілердің  жекелеген  санаттарының  қызмет  өткеруі  туралы, 
сыбайлас жемқорлыққа байланысты өзге де ықтимал құқық бұзушылық 
субъектілері туралы) сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға бағытталған 
шектеулер  мен  тыйым  салу  көзделетін  басқа  да  құқықтық  нормалар 
белгіленуі мүмкін. 
«Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күрес  туралы»  Қазақстан  
Республикасы  Заңының  3-бабында  көрсетілген  субъектілер  сыбайлас 
жемқорлыққа  байланысты  сыбайлас  жемқорлық  іс-әрекеттерді  және 
өзге  де  әрекеттерді  жасағаны  үшін  ҚР  ӘҚБтК  негізінде  әкімшілік 
жауапкершілікке тартылады.
Судьялар,  Қазақстан  Республикасы  Парламентінің  депутаттары  
және өзге де көрсетілген саяси мемлекеттік қызметшілер әкімшілік құқық 
бұзушылық  жасағаны  үшін  Кодекс  негізінде  әкімшілік  жауаптылыққа 
тартылады,  бірақ  олардың  мәртебесі  туралы  тиісті  заң  актілерінде 
белгіленген арнайы рәсімдер алдын ала сақталады.
Әкімшілік  сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылық  жасағаны  үшін 
ҚР  ӘҚБтК-де  әкімшілік  құқық  бұзушылық  жасалған  күнгі  айлық  есептік 
көрсеткіштің  қатаң  бекітілген  көлемінде  әкімшілік  айыппұл  түріндегі 
әкімшілік жаза ғана белгіленген. 
Бірінші  сатыдағы  соттың  судьясы  немесе  апелляциялық  сатыдағы 
соттың  судьясы  жеке  тұлға  жасаған  (мүліктік  игіліктер  түрінде  сыйақы 
алған немесе берген) әкімшілік сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық 
туралы істі қарау кезінде,  егер осы тұлғаға қатысты оның жауапкершілігін 
жеңілдететін  мән-жайлар  болса  және  мұндай  жауапкершілікті 
ауырлататын  мән-жайлар  жоқ  болса,  әкімшілік  айыппұл  сомасын 
қысқартуға,  бірақ  айыппұлдың  жалпы  сомасының  отыз  пайызынан 
аспайтындай етіп қысқартуға құқылы қысқартуға құқылы екенін ескеру 
қажет  [8,  819-баптың  2-бөлігі].  Заңды  тұлғаларға  қатысты  әкімшілік 
айыппұлдың мөлшерін қысқарту көзделмеген. 
Әкімшілік  сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылық  жасағаны  үшін 
Кодексте жеке және заңды тұлғаларға қатысты әкімшілік жазаның өзге 
де негізгі немесе қосымша  түрін  қолдану мүмкіндігі көзделмеген.
Әкімшілік  сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылық  үшін  әкімшілік 
жаза тағайындау қағидасы ҚР ӘҚБтК-нің 7-тарауымен реттеледі. Оларға 
сәйкес әкімшілік жаза:
– ҚР ӘҚБтК-нің 676–681 баптарында белгіленген санкциялар шегінде 

1-ТАРАУ. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ:
ҰҒЫМЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ, МІНДЕТТЕРІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ
121
сот қолданады;
– әкімшілік сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық сипатына, оның 
жасалу мән-жайларына, құқық бұзушының жеке тұлғасына сәйкес, әділ 
болуы тиіс;
–  жеке  тұлғаға  әкімшілік  сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылық 
жасаған адамның сипатын, айыпталушының жеке басын, ескере отырып, 
оның  ішінде  құқық  бұзушылық  жасағанға  дейінгі  және  кейінгі  мінез-
құлқын,  мүліктік жағдайын, мән-жайларын ескере отырып, жеңілдететін 
және ауырлататын жауапкершілік жүктеледі;
–  заңды  тұлғаға  әкімшілік  сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылық 
сипатын  ескере  отырып,  ұйымдық-құқықтық  нысанындағы  жаза 
қолданылады;
–  бір  тұлға  екі  немесе  одан  да  көп  әкімшілік  сыбайлас  жемқорлық 
құқық бұзушылық жасаған жағдайда әрбір құқық бұзушылық үшін жеке-
жеке қолданылады;
–  егер  адам  бір  мезгілде  бір  судья  қарастыратын  бірнеше  әкімшілік 
сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылық  жасаған  болса,  Кодекстің  44-
бабы 2-бөлігінде көзделген әкімшілік айыппұлдың үш мәрте мөлшерінен 
аспауы тиіс;
–  әкімшілік  сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылық  жасаған  жеке 
тұлға, егер оны жасау күнінен бастап бір жыл өтсе, ал заңды тұлға – егер 
оны  жасау  күнінен  бастап  үш  жыл  өтсе,  жауаптылыққа  тартылмайды 
[8,  62-баптың  2-бөлігі].  Қылмыстық  істі  тоқтатқан  жағдайда,  егер  тұлға 
әрекеттерінде әкімшілік сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық белгілері 
болса,  бұл  тұлға  қылмыстық  істі  тоқтату  туралы  қаулы  шыққан  күннен 
бастап  үш  айдан  кешіктірмей,  әкімшілік  жауапкершілікке  тартылуы 
мүмкін. 
Әкімшілік сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылыққа қатысты ұзаққа 
созылған немесе жалғасқан әкімшілік құқық бұзушылық үшін есептелетін 
әкімшілік жауапкершілікке тартудың ескіру мерзімі қолданылмайды.
Егер бұрын жасалған әрекет үшін әкімшілік жаза қолданылған күннен 
бастап бір жыл ішінде жаңа іс-әрекет жасалса, тұлға әкімшілік сыбайлас 
жемқорлық  құқық  бұзушылықты  қайтадан  жасаған  болып  саналады. 
Әкімшілік  сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылық  жасағаны  үшін 
әкімшілік  жауапкершілікке  тарту  туралы  қаулыны  судья  шығарған  күн 
құқықтық мәннің қайталану белгісін білдіреді. 
Осы  адамды  әкімшілік  айыппұл  түрінде  әкімшілік  жауапкершілікке 
тарту  туралы  судьяның  қаулысы  толық  орындалған  күннен  бастап  бір 
жыл  ішінде  тұлға  әкімшілік  сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылықты 
жасаған  болып  саналады.  Қаулы  әкімшілік  жауапкершілікке  тартылған 
тұлғаның ерікті түрде немесе мәжбүрлеу тәртібімен орындалуы мүмкін, 
ол жалақысынан әкімшілік айыппұл сомасын ұстап қалу жолымен немесе 
жеке,  үлестік  немесе  бірлескен  меншік  құқығындағы  құқық  бұзушыға 
тиесілі мүлікті өндіріп алу арқылы жүзеге асырылады.
ҚР  ӘҚБтК-де  қосымша  әкімшілік  жаза  ретінде  әкімшілік  құқық 
бұзушылықты  жасау  құралы  болған  затты,  сондай-ақ  әкімшілік  құқық 
бұзушылық жасау салдарынан алынған мүлікті тәркілеу  қарастырылған,