1 Жауапты хатшы

         
32           
лықтарды  бағалай  алатын  тұлға  қалып-
тастыру  керек.  Адам  тұлға  болып  ту-
майды, қалыптасады. Адамның дамуы – 
ішкі  және  сыртқы  жағдайлардың  әсер-
лерімен  қалыптасатын  күрделі,  ұзақ 
мерзімді,  қарама-қайшылықты  үрдіс. 
Тұлғаның  қалыптасуы  мен  дамуы  үш 
факторға:  тегі,  ортасы  және  тәрбиесіне 
тығыз  байланысты.  Ӛзін  қоршаған 
ортамен  қатынасы  арқылы  адамның 
табиғи  мәні  ашылып,  жаңа  қасиеттері 
қалыптасады.  Адам  әлеуметтік  жүйеде 
тәрбиеленіп,  дамиды,  қоғамда  болып 
жатқан іс-әрекеттерге кӛзқарасы қалып-
тасады, нығаяды. Педагогиканың негізгі 
мақсаттарының  бірі  –  тұлғаны  біртұтас 
жүйе  ретінде  тәрбиелеу.  Тұлға  –  сана 
иесі.  Шығармашыл  адам  –  жасампаз 
тұлға. Ӛзін, айналасын, қоғамды жаңар-
тып  отырады.  К.Платонов  тұлғаның 
тӛрт құрылымын айқындайды. Әлеумет-
тік  жағдайына  сәйкес  мазмұндық  белгі-
лері,  тәжірибесі,  болмыстың  кӛрінісі 
ретінде  тұлғаның  психикалық  үрдісте-
рінің жеке ерекшеліктеріне байланысты 
болмысты  бейнелеуі,  ӛмірден  үйренген 
қасиеттерінен гӛрі туа біткен қасиеттері 
басым  болып  табылатын  биопсихика-
лық  құрылым.  Біз  тұлғаны  толыққанды 
жүйе  деп  есептесек,  оның  психикалық 
қасиеттері  негізгі  орынды  алады.  Бұл 
жүйе  табиғи  қасиеттері  мен  қоғамдық 
тәжірибені меңгеру барысында дамиды. 
Тұлғаның  тұтастығы  мен  бірлігі  әр 
алуан  және  қарама-қайшылықтардың 
жиынтығы болып табылады. Тұлға жеке 
оқиғалар  ғана  емес,  қоғамдық  ӛмірдегі 
маңызды  оқиғаларға  да  байланысты 
әсерленіп  ашылады.  Соған  сәйкес, 
туындайтын кӛзқарас пен іс-әрекетте әр 
алуан  болады.  Тұлға  іс-әрекеті,  ӛзіне 
және 
айналасына 
қарым-қатынасы 
арқылы, 
шығармашылық 
қабілетін 
жүзеге  асыру  арқылы  қалыптасады. 
Сондықтан,  баланың  табиғи  бейім-
ділігін  дамытып,  тұрақты,  әлеуметтік 
құнды шығармашылық қабілетке айнал-
дырудың,  осы  әрекетке  педагогикалық 
басшылық  етудің  маңызы  зор.  Жүйенің 
басты  мақсаттарының  бірі  –  баланы 
оқыта отырып жалпы дамыту, еркіндігін 
қалыптастыру,  ӛз  бетінше  ізденуге, 
шешім қабылдауға дағдыландыру,  жеке 
қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі 
қарай ұштау, тұлғалыққа бағыттау. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.  Э.Ф.Зеер. Психология профессионального развития. 
2.  Е.А.Климов. Психология профессионального самоопределения. 
3.  Н.С.Пряжников. Профессиональное и личностное самоопределение. 
4.  Е.А.Климов. Психология профессионала. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
63 

         
30           
ОҚУШЫЛАРДЫ ДИАЛОГКЕ БЕЛСЕНДІ ҚАТЫСТЫРУ ҤШІН ТОПТЫҚ 
ЖҦМЫСТЫ ҦЙЫМДАСТЫРУ 
 
 
Қ.Есекеева 
«Ӛрлеу» БАҰО» АҚ филиалы ҚОБ ПҚ БАИ, «Мұғалімнің кәсіби дамуын  
педагогикалық-психологиялық қамтамасыз ету» кафедрасының аға оқытушысы 
 
 
Кембридж бағдарламасы бойынша 
мектептегі  педагогикалық  іс-әрекетті 
зерттеуді  Қызылорда  қаласындағы  №3 
лицей  мектебінде  ӛткізуге  шешім 
қабылдадым. 
Мектеп 
басшысының 
қабылдауына  бардым.  Келу  мақсатым-
мен  таныстырып,  келісім  сұрадым. 
Мектеп  басшысының  келісімін  алған 
сон,  іс-әрекеттегі  зерттеуімді  бірлесіп 
атқарар  мұғалім  қарастырдым.  Мектеп-
те  7-ші  сынып  бойынша  5-сынып  тобы 
және оларға тарих пәні бойынша 3 мұға-
лім  сабақ  береді  екен.  Мұғалімдерге 
жұмыс  барысын  түсіндірдім.  Бірлесіп 
жұмыс  жасау  үшін  ӛз  қалауларын 
сұрадым.  7  «Б»  сыныбына  тарих 
пәнінен сабақ беретін Е. есімді  мұғалім 
ӛз  келісімін  берді.  Мұғалімнен  келісу 
себебін  сұрағанымда,  Бағдарламаны 
оқып  келген  мұғалімдерге  қызығып 
жүргенін,  үйренгісі  келгенін  жеткізді. 
Мұғалімде 
ішкі 
уәждің 
барлығы 
таңғалдырды.  Бұл  іс-әрекеттегі  зерттеу-
ді  бастау үшін үлкен кӛмек еді. Себебі, 
Бағдарлама мазмұнын жетік білмесе де, 
хабары  бар  еді.  Енді,  тәжірибеге  кірісу 
алдында  атқарар  зерттеу  жұмысын 
бастау  үшін  жоспар  жасауды  қолға 
алдым.  Жоспар  бойынша  алғашқы 
аптада  Е.  мұғалімнің  сабақтарына 
қатысудан бастадым. Бір аптада 2 саба-
ғына  қатысып,  мұғалімнің  сабақ  беру 
әдісін,  оқушылардың  сабаққа  қатысу 
белсенділігі 
мен 
білім 
деңгейін 
зерттедім.  Сабақ  барысында  жеке 
жұмысқа басымдық беретінін аңғардым. 
Мұғалім  мен  оқушы  арасында  қарым-
қатынас ӛз дәрежесінде еместігі байқал-
ды.  «Мұғалімнің  қолданған  әдістері 
оқушылардың қызығушылығын арттыра 
алмады» 
деп 
бағаладым. 
Себебі, 
қолданылған  әдіс-тәсілдер  бір  жағынан 
оқушылардың  жас  ерекшелігіне  де 
негізделмеген  болса,  екіншіден  оқушы-
лардың бірлескен әрекеті болмады, яғни 
мұғалім 
оқушының 
қажеттілігін 
ескермеді. Оқушылармен пікірлескенім-
де  жеке  жұмысты  орындауда  кӛпшілі-
гінде  қорқыныш  болғанын  айтты  және 
осы  үрейді  сейілту  үшін  не  істеуге 
болады  деген  сұрақ  туындады.  Сол 
кезде,  оқушылар  досыммен,  сыныпта-
сыммен  бірге  орындасақ  қорқынышты 
жоюға  болатынын  білдірді.  Осы  тұста 
мен  тренер  ретінде  «Оқушы  үнін» 
ескерудің 
маңыздылығын 
түсіндім. 
Яғни,  сабақ  барысында  бірлескен 
әрекет,  топтық  талқылаулар  оқушы 
үшін  аса  қажет  оқыту  формасы. 
Сондықтан  да  мұғалімнің  тәжірибесіне 
енгізілетін әдіс-тәсілдерді  таразылаудан 
бұрын,  оқушылардың  қалай  оқитынын 
зерделеу маңызды деп тоқтам жасадым. 
Білім  үдерісі  нәтижелі  болу  үшін, 
оқушының  білім  дағдысы,  кӛзқарасы 
есепке алынуы тиіс. Іс-тәжірибеде зерт-
теуге  алынған  сынып  –  Чиксентмихай 
(2008)  «Ӛзіндік  мақсат»  деп  атайтын 
және Райан мен Деки (2009) «Ішкі уәж» 
деп  атайтын  қасиеттерге  ие  оқушылар-
дан  тұратын  еді.  Мұндай  қабілетті 
оқушылармен  бірлескен  жұмыс  жасау 
қызықты,  әрі  нәтижелі  болары  анық 
екенін  түсіндім.  Ол  үшін,  мұғалім  мен 
оқушы  арасында  ынтымақтастық  орна-
туда мұғалімнің білім-дағдысын дамыту 
қажет деп білдім. 
Сабақ  барысындағы  әлеуметтік 
ӛзара  іс-әрекеттер  оқуда  маңызды  рӛл 
атқарады. 
«Мұғалім-оқушы» 
және 
«Оқушы-оқушы» жағдайындағы қарым-
қатынас түсінікті дамыту мен мағынаны 
ашудың  елеулі  бӛлігін  құрайды.  (МАН, 
37б.).  Мұғалім  оқушыға  диалогқа 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
64