52
В.Г. Афанасьев пікірі бойынша, проблемалық жағдай туындаған кезде
(туындаған сұраныстар мен оларды шешуге қажетті шешімдердің болмауы)
адаммен
жүйе
құрастырылады.
Бұл
қарама-қайшылықтар
мақсатты
туындатады, ал мақсаттар оларды шешу құралдарын қажет етеді. Жүйе оның
көптүрлі аспектілерімен мақсат және құралдардың тұтастығы болып табылады.
Жүйе проблемалық мәселелерді шешу жолы болып табылады [119].
Аграрлық саладағы зерттеу университетінде мамандарды кәсіптік даярлау
үдерісіндегі алдыға қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған өзара
байланысқан, әрекеттесетін және қоршаған орта элементтерімен байланыстар
жиынтығы жүйе болып табылады.
Көптеген
ғалымдардың
жүйелік
тәсілдеме
ұғымына
берген
анықтамаларына негізделе отырып, аграрлық саладағы зерттеу университетінде
мамандарды кәсіптік даярлау үдерісіндегі жүйелік тәсілдеме – екі бағыттан
жүйелі анализ және жүйелік синтезден тұрады деп айта аламыз. Жүйелік анализ
– жүйенің қоршаған ортамен әсер ету, әрекеттесу ерекшеліктерін ескере
отырып, ұйымдастыру міндеттерін атқарады. Жүйелік синтез – жүйенің
құрылымынан, өзара әрекеттестік ерекшелігін анықтауға мүмкіндік береді.
Жүйелік синтезді жүзеге асыру, жүйе құраушы факторларды анықтап, жеке
пәндерді ортақ жүйелерге біріктіру арқылы іске асырылады.
А.Н. Аверьянов пікірінше жүйе құраушы ішкі және сыртқы жүйелер
анықталуы қажет [108, б. 85]. Ол ішкі жүйе құраушы бір фактор ретінде
жүйенің жеке элементтерінің өзара әрекеттесуін қарастырады. Жүйе құраушы
факторлардың жүйе ретінде өзара әрекеттесуі, жүйенің әртүрлі элементтері
арасында орын алады.
Пән аралық байланыстарға қатысты жүйе құраушы факторлар, жекелеген
пәндер арасындағы ортақ белгілер арасында байланыс орнатады және жүйе
ретінде біріктіріледі.
Жүйелік тәсілдеменің маңызды сапалары: тұтастық, құрылымдылық, жүйе
элементтері жүйе және сыртқы жүйе арасындағы байланыстар.
Т.Т. Галиев оқыту үдерісінде жүйелік тәсілдемені қолданудың реттілігін
ұсынады [120]:
- жүйенің негізгі элементтерін анықтау;
- жүйенің ортақ тұтас жүйе ретінде қызмет етуіне қажетті негізгі
заңдылықтарды орнату;
- жүйенің даму және қызмет ету тиімділігінің шарттарын анықтау;
- жүйенің құраушыларының өзара байланыс тәсілдері мен құрамдарын
анықтау.
Жүйелік тәсілдердің негізінде жүзеге асырылатын қарастырылып жатқан
нысан туралы жүйелік құрылымдастыру, зерделеу және қарастырылып жатқан
обьекті туралы анықталған ақпараттардың «бүктелген» елестетуге (мысалы,
оқытудың мазмұны) ықпал етеді:
- олардың бар және күтілетін (алдағы) жағдайларын есепке ала отырып,
айналадағы шындық нысандарын толық тануға;
53
- зерделенетін ақпаратты орау (сығыстыру) және ашу икемділігін,
меңгерілген білімді (алынған ақпаратты) ауыстыру, білім және қызмет
саласындағы басқа да жағдайларды қалыптастыруға және дамытуға;
- жаңа ғимараттардың өндірісіне;
- танымдық, теориялық және басқа іске асырылатын және алдағы қызметке
жүйелік тәсілдемені жүзеге асыруға;
- зерделенетін нысандарды және оларды статикалық және динамикалық
жағдайларды қарастыруына (сыртқы ортамен өзара әрекеттесуін есепке ала
отырып);
- жаңа білімді даярлау;
- танымдық, теориялық және басқа жүзеге асырылудағы және алдағы
қызметтерге жүйелік жолын іске асыру;
- оқылатын нысандарды олардың статистикалық және динамикалық
жағдайда (сыртқы ортамен өзара қарым қатынасты ескере) қарастыру;
- мақсаттарға тиімді жетуге жағдай жасайтын (қамтамасыз ететін),
қойылған талаптар және мәселелерді шешетін, сонымен бірге тиісті ойлану
тәсілдері әртүрлі қызмет түрлерін (әрекет) ұғыну және дамыту;
- студентерде және мамандарда жүйелік түсінік, жүйелік – шығармашылық
және инновациялық ойлану икемділік және дағдылық дамытуды қалыптастыру;
- терең және жүйелі білімдерін, өзінің білім жүйесін, нақты оқылатын
ғылымды (пән, сабақ) құру және дамыту;
- танушылық, ғылыми және өзге қызметте өздігінен басқару икемділікті
және дағдылықты құру және дамыту;
- ақпараттың моделін одан әрі құрастыру үшін қарастырылатын нысан
туралы нақты ақпаратты анықтау;
- нысанды оқуда шындықты арттыру және осы процесте субъективті
құраушыны азайту.
Аграрлық саладағы зерттеу университетінде озық мамандарды кәсіптік
даярлау үдерісінде жүйелік негізінде келесі қызметтер және әрекеттердің
түрлері қолданылады: аналитикалық (талдау, моделдеу, факторларды анықтау
және ескеру жән т.б.), тәжірибелік, зерттеулік, мәселелердіанықтаужәне ескерту
бойыншақызмет, синтетикалық (синтез, жинақтау, жүйелендіру) және т.б.
Бірінші кезеңде орындалады:
- бастапқы жағдайда нысанды жүйелік оқу (немесе нысанды жүйеретінде
оқу), сыртқы ортаны ескермей (оқылатын нысанға қатысты). Нысан ретінде
айтылған әдістемеде оқулық және оның компоненттері – абзацтар, параграфтар,
тараулар және т.б. қарастырылады;
- синтез және анықталған ақпаратты жинақтау (нысанды жан – жақты оқу
процесінде);
- қарастырылатынны сан туралы анықталған ақпарат (зерттеу) жүйесінің
тұжырымдылық моделін құрастыру;
- оқылатын нысанның статикалық жағдайын анықтау;
- оқылатын оқу материалын «жаңа» тұтастық ретінде түсіну.
54
Екінші кезеңде оқылатын нысан (әуелгі оқу материалы және оның «жаңа»
тұтастығы) өзгертілген жағдайда әртүрлі ықпал ететін факторларды ескере
қарастырылады. Сонымен бірге нысанды жан – жақты оқу болжамдау, бақылау
және т.б. қызметтер және әрекеттер түрлерімен толықтырылады.
Аграрлық саладағы зерттеу университетінде мамандарды кәсіптік даярлау
үдерісінде қарастырылатын нысанды жүйелік негіздеу схемасы сурет 3
көрсетілген. Оқытылатын ақпарат қана құрылымдалынбайды, сонымен қатар
қызметі, оның көмегімен нысанды жан – жақты зерттеу орындалады.
Достарыңызбен бөлісу: |
