жаңаруында дәстүрлі діндер маңызды рөл атқарады. Ислам,
христиандық және иудей діндерінің жалпы адамзаттық және
гуманистік құндылықтары ұлтаралық және конфессияаралық
келісім мен татулықты орнықтырудағы маңызы ерекше. Олар
қоғамымызда достықты, өзара құрмет пен түсінісушілікті
нығайтуға қызмет етеді. Қазақ халқының мәдениеті мен
руханиаты ислам өркениеті мен дүниесінің ажырамас бөлшегі.
Елімізге ислам діні күшпен емес, бейбіт жолмен енді. Ислам
құндылықтары мен ислам философиясын, ислам мәдениеті
мен өнерін дамыту мен жаңарту ісіне қазақ халқы маңызды
және
зор
үлес
қосты.
Ортағасырлық
мұсылмандық
философиялық ойының қалыптасуы мен дамуына қуатты
серпіліс берген қазақ даласының ойшылдары Әбу Насыр әл-
Фараби, Қожа Ахмет Ясауи, Махмұт Қашқари, Мұхамед Хайдар
Дулати, Жүсіп Баласағұни және басқаларының мұралары
ислам
өркениетінің
асыл
қазынасы.
Қазақстан
Республикасының Конституциясында ождан бостандығы мен
діни бостандықтың қағидаттары, әртүрлі конфессияларға
жататын азаматтардың өздерінің діни бірлестіктерін құрудағы
теңқұқылығы, мемлекеттің шіркеуден бөлінгендігі туралы
қағидаттар бекітілген. [1]
Қазақстан діни толеранттылық пен конфессия аралық
келісім ісінде игі дәстүрлерге ие. Қазақстан көне заманнан бері
саналуан мәдениеттер мен діндердің тоғысу мекені болған.
Қазіргі Қазақстанның аумағында бірнеше ғасырлар бойы
тәңіршілдік, зороастризм, манихейлік, буддизм, христиандық
(оның әсіресе нестериондық және яковиттік тармақтары) және
ислам сияқты әртүрлі нанымдар бейбіт қатар өмір сүрген, яғни
толеранттылық пен конфессияаралық келісімнің үлгісі болған.
Әдебиеттер:
1. Конституция Республики Казахстан. 1995 г.
2. Гумилев Л.Н. Древние тюрки. Алма-Ата, Наука, 1993.
3.
Аюпов
Н.Г.
«Тенгрианство
как
открытое
мировоззрение». Алматы 2012 ж.
4. Культ предков у казахов XVIII – XIX веков как
проявление устойчивости традиций // Казахская цивилизация.
Алматы. - 2008. - № 2. - С.95-100.
5. Гараджа В.И. Религоведение., М.,1995.
6. Очерки по истории ислама в Казахстане. Алматы:
«Дайк-пресс», 2005.
7. Казахский «народный» ислам как одна из форм
222
бытования ислама / Бекмахановские чтения – 2004: Материалы
международной научной конференции. Алматы: Қазақ ун-ті,
2004. - С. 116-118.
8. Андросов В.П. Буддизм: религия и философия //
Философия и религия на зарубежном Востоке. ХХ век. М., 1985.
9. Ашвагхоша. Жизнь Будды. М., 1990.
10. Буддизм: Словарь. М., 1992.
«
ЖАЛПЫ ТАРИХ, ТАРИХНАМА, ТАРИХТАНУ ЖӘНЕ ӘДІСНАМА
МӘСЕЛЕЛЕРІ
»
секциясы
Секция
«
ПРОБЛЕМЫ ВСЕМИРНОЙ ИСТОРИИ, ИСТОРИОГРАФИИ,
ИСТОЧНИКОВЕДЕНИЯ И МЕТОДОЛОГИИ ИСТОРИЧЕСКОЙ НАУКИ
»
223
ХVІІІ ҒАСЫРДЫҢ 20-30 ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ-ОРЫС
ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫНЫҢ ТАРИХИ ДЕРЕКТЕРДЕ ЗЕРТТЕЛУІ
Байбосын Л.С.
Ш.Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің
магистранты,
Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік педогогикалық
институты Арқалық қаласы
l.baybosyn@mail.ru
ХУІІІ ғасырдың 20-30 жылдары Қазақстанның ішкі және
сыртқы саяси жағдайы өте ауыр дәрежеде болды. Сөзімізді
нақтылай түсу үшін осы кезеңнің жағдайы туралы айтылған
тарихи деректерге тоқталатын болсақ,
қазақтың
ғұлама
ғалымы Шоқан Уалихановтың «Абылай» атты мақаласында
осы кезеңдегі қазақ жерінің жағдайын «ХУІІІ ғасырдың бірінші
онжылдығы қырғыз халқының өмірінде өте сұмдық уақыт
болды. Жоңғарлар, Еділ қалмақтары, жайық қазақтары мен
башқұрттары тұс-тұстан олардың ұлыстарына ойран салды,
малды айдап кетті, қырғыздарды отбастарымен тұтастай
тұтқындады. Тәңірінің сынағы сияқты ызғарлы қыс, жұт пен
аштық олардың қайғысын ауырлатты. Орынбордағы бір Қырғыз
басшы өз жерлестерінің аянышты жай күйін бір топ ит қуған
қоянның жағдайымен салыстырады»,- деп жазды [1:6]. Бұл
тарихи деректе ХУІІІ ғасырдың алғашқы онжылдығы қазақ
хандығының жай күйі өте ауыр жағдайда екені берілген.
Ш.Уалихановтың қазақтың ХУІІІ ғасырдағы тарихын зерттеуге
сіңірген еңбегі өте зор. Ол алғашқылардың бірі болып осы
ғасырға қатысты көптеген шежіре деректерін хатқа түсіріп, оған
өз көзқарасын білдірді. "Ерлік дәуірі " кезеңге Шоқан аса
ілтипатпен құрметпен қарады. Ол аса маңызды оқиғаларды
көрнекті
елбасыларын
дәстүрлі
әдет-ғұрыпты
жарқын
суреттеді. ХУІІІ ғасырдағы қазақ тарихын терең білу Шоқанға
өткен ғасырларға, көшпелілердің ұлан байтақ рухани мұрасына
қалам сілтеуге мүмкіндік берді [2:71].
Белгілі тарихшы Абуев Қадыржан Қабиденұлының
«Абылай хан: өмірі мен қызметі» атты еңбегінде ХУІІІ ғасырдың
бас кезеңін былай деп жазды «ХУІІІ ғасырдың басы халқымыз
үшін қиын қыстауға толы аласапран заман болды. Әз Тәуке хан
дүние салғаннан кейін әр түрлі саяси экономикалық жағдайға
байланысты үш саяси этникалық құрылымға яғни үш жүзге
бөлініп, ыдырай бастады. Сол кезде қазақ халқының өзінің
біртұтастығынан айырылып, жерін жау таптап, тіпті ұлт ретінде
224
