Оқулық «Федералдық білім беруді дамыту институты»

118 
 
 
                                                                                   2.45 кестенің соңы 
 

119 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.50. сурет. Басқару моделінің құрылымы 
 
Диаграммаларды  пайдалану  модельдеудің  ерекшеліктерін  ескеруді 
талап етеді.  
Басқару моделімынадай қағидалар бойынша құрылады: 
а)  модельдің төменгі бөлігінде негізгі бизнес-үдеріс орналастырылады; 
б)  оң жақта басқару үдерісінің клиенті болып табылатын объект, ал сол 
жақта – серверлік объект орналастырылады.   
  Сервер  ретінде  тауардың  жеткізушісі,  ал  клиент  ретінде  –  оның 
тапсырыс  берушісі    болуы  мүмкін.  Осы  объектілер  арасында  басқарушы 
бизнес-үдерістер  жəне  олар  арасындағы  байланыстар  жинағы  түріндегі 
басқару  үдерісінің  құрылымы  көрсетіледі  (2.50 
сурет). 
Ұйымның 
функционалық 
құрылымын 
модельдеуолардың  өзара  іс-қимылының  иеррар-
хиялық  құрылымын  алуға  мүмкіндік  береді. 
  Модельдің басты бөлігінде  ұйымның жалпыланған 
басты 
функциясы 
орналасады. 
Нəтижесінде 
функцияның    ағаш  тəрізді  моделі  пайда  болады.  
Модельде    ұйымның  функцияларын  іске  асыру 
нұсқаларын 
бағытталған 
доғамен 
көрсетуге 
болады(2.51 сур.). 
2.51. сурет. Бизнес үдерістерді  
іске асыру нұқалары  

120 
 
Ұйымның    ұйымдық  құрылымы  бөлімшелердің  бағынысын 
көрсетеді  жəне  бөлімшелердің  атауларынан  басқа,  лауазымдардың 
атауларын қамтуы мүмкін. 
Сызықтық  бағынысты  тұтас  сызықпен,  ал  фукнционалдық 
бағынысты  –  пунктир  сызығымен  көрсетеді  (2.52.  сур.)    Ол  үшін  тұтас 
жалқастырғыш  доғаны  пайдаланады,  ал          функцияның  атауын    төрт 
бұрышта жатады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.52. сурет. BAAN  ұйымдық құрылымының  үлгісі      
Мəндік  саланы  модельдеуді  «мəн-байланыс»  (ER-модель)  əдіснамасы 
көмегімен орындайды. 
 Баркер    əдіснамасы    IDEFX1  нотациясынан  ерекшеленетін  нотацияны 
пайдаланады.  Жалпы  модельдеу  технологиясы  бұрынғыдай  қалады. 
Мəндік  салада    объектілер-  мəндер  белгіленеді.    Әр  мəнге  белгілі  бір  ат 
беріледі.  Атрибуттер  тібесіндегі  мəннің  негізгі  атрибуты  #  символынан 
басталатын  атқа    ие  болуы  тиіс.    Мəндер  арасында  белгілі  бір  байланыс 
типтері  орнатылады.    «Біреуі  біреуге»,  «біреуі  көбіне»  байланыстар 
белгіленеді.  «Біреуі  көбіне»  байланыстар        үшін  байланыстардың 
түбегейлілігі  ұғымы  енгізіледі.   Түбегейлілік      тұтас  жəне  пунктир  сызық 
түрінде белгіленеді. 
2.46 кесте 
Баркер моделінің шартты белгілері 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

121 
 
 
 
2.53. сурет. Баркердің ER-моделі                      2.54. сурет. Баркердің  моделі. 
                                                                               «тип — супертип» қатынасы 
 
Модельдің  сипаттаған  кезде  түбегейлілікті  белгілеу  үшін      n,m  шартты 
белгілерді  пайдаланады.  Бірінші  сан  «көп»  тарапындағы  мəннің 
даналарының ең аз санын, ал екінші – ең көп санын көрсетеді.  
Баркер нотациясының шартты белгілері 2.46.кестеде келтірілген. 
Баркер    нотациясындағы  ER-моделінің  үлгісі      2.53.  суретінде 
көрсетілген. 
Супертип  қатынастарын  модельдеу  үшін  дөңгелек  жақша  –  «доға» 
пайдаланылады.    (2.54 сур.). 
Oracle  әдіснамасы.  Осы  жүйелік  талдау    технологиясы    ақпараттық 
жүйелерді  құруға  мамандандырылған  аттас  компаниямен  əзірленген.  
Orасlе  əдіснамасы  қысқаша  сипаттамасы  2.47.  кестесінде  келтірілген 
модельдерді пайдалануды көздейді.   
Осы  əдіснаманың  ерекшелігі  бизнес  -үдерістерді  жəне  олар  қызмет 
көрсететін  материалдық  объектілердің  қозғалыс  траекториясын  сипаттау 
үшін «жолдар» (Swimmеr lines) диаграммасын пайдалану болып табылады 
(2.55 сур.). 
Мəндік  саланың  моделі      Баркер  əдіснамасы  немесе  Чен  əдіснамасы 
көмегімен құрылады.      
2.47 кесте 
Oracle модельдері 
Модель 
Мақсаты  
Функциялар 
Компания орындайтын   функциялардың сипаттамасы,   
олардың иерархиясы 
Бизнес-үдеріс 
Swimmеr  linesəдіснамасын  пайдаланып,  компанияның 
үдерістерін сипаттау 
Деректер 
DFD  əдіснамасы  бойынша  ақпараттық  ағымдарды 
сипаттау   
Мəн— 
Ақпараттық  жүйенің  деректер  қорында  көрсетілген 
нной 
байланыс 
 мəндік саланың  моделін сипаттау  

122 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.55. сурет.SwimmerlanesORACLE 
 
Чен  əдіснамасы  оның  шартты  белгілері  Методология  Чена  2.48. 
кестесінде  көрсетілген  нотацияларды пайдалануды көздейді. 
 
 
2.48 кесте 
Чен нотациясы 

123 
 
Чен  əдіснамасы  байланыстарды  белгілі  бір  тип  бойынша    белгілеуді 
көздемейді.  Байланыс  типін  көрсету  үшін  түбегейлілік  көрсетіледі,  ол 
мəнні-объектінің  жанында  байланыстың  екі  жағында  көрсетіледі.        2.56 
суретінде  Чен  нотациясындағы  ER-диаграммасы  көрсетілген,  ол 
қызметкердің ұйым бөлімімен байланысын көрсетеді. 
Betec  (©)  әдіснамасы.Бұл əдіснама ARIS, BAAN, Oracle  əдіснамалары 
жəне  түрлі  компаниялардың  экономикалық  жəне  ақпараттық  жүйелерді 
талдаған  жəне  синтездеген  кезде  жинақталған  тəжірибесі    негізінде 
құрылған ресейлік əзірлеме болып табылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.56. сурет.  Чен моделінің үлгісі