Оқулық «Федералдық білім беруді дамыту институты»

124 
 
 
Осы    əдіснама  бойынша  жүйелік  талдау  технологиясы  негізінде    ол  үшін 
ақпараттық  жүйе  құрылатын  компанияның    қызметіне  кешендік  көзқарас 
жатыр. 
Талдау  үшін  түрлі  модельдер  тегін  пайдалану  ұсынылады    : 
«Стратегия»,  «Бизнес-үдерістер»,  «Ұйымдық  құрылым»,  «Қаржы», 
«Персонал», «Маркетинг». 
Ақпараттық  жүйелерді  талдау  жəне  синтездеу    мақсатында  «Бизнес-
үдерістер»  жəне  «Ұйымдық  құрылым»  модельдері  қолданылады.    Осы 
текке  2.49.  кестеде қысқаша  сипатталған тоғыз модель кіреді.   Әр модель 
диаграмма  түрінде  рəсімделеді.      Диаграммалар  үшін  арнайы  нотациялар 
пайдаланылады.    
  2.50  кестеде  Betec  (©)  диаграммаларында  пайдаланылатын  шартты 
белгілер келтірілген.   
Bitec  ©    əдіснамасы  бойынша  диаграммаларды  жасаған  кезде  түрлі 
модельдерде  жекелеген  объектілер  жəне  олардың  шартты  белгілері 
пайдаланылуы мүмкін.   
«Бизнес-бағыттар»  диаграммасы  иерархиялық  құрылымға  ие.  Осы 
құрылымның  түпкі  элементі  бағынысты  элементтері  арқылы    ашылатын  
ұйымның  бизнес-бағыты болып табылады.  
2.49 кесте 
Betec (©) модельдері 
 
Модель
 
Мақсаты 
 
Бизнес-
 
Ұйымның  бизнес-бағыттары  жəне  олардың  
өзара   
 
бағыттар
 
байланыстары. Өзара байланыстар   иерархия
 
түрінде көрсетіледі
 
Бизнес-үдерістер
 
бизнес-үдерістерді иерархиялық  үлестіру
 
Үдерістің ортасы
 
Бизнес-үдеріс    айналасындағы  объектілердің 
сипаттамасы.    бизнес-үдерістің  кірістері  мен 
шығыстары  
 
Ақпараттық 
 
Ақпараттық ағымдардың  сипаттамасы мен  
 
ағым
 
сыныптамасы  
 
Материалдық
 
Материалдық ағымдардың   сипаттамасы мен  
 
ағым
 
сыныптамасы
 
Ұйымдық 
 
Компания бөлімшелерінің   жəне олардың өзара
 
құрылым
 
байланыстарының сипаттамасы
 
Ақпараттық
 
Ақпараттық жүйелердің  жəне ақпараттық 
 
жүйе
 
бағдарламалық қамсыздандырудың құрылымы
 
  DFD үдерістер
 
Жоғарғы деңгейдің  бизнес-үдерістерді   DFD  
 
  WFD үдерістер
 
Төменгі  деңгейдің    бизнес-үдерістерді        WFD    
əдіснамасы  бойынша сипаттау
 

125 
 
2.50-кесте 
Bitec (©) шартты белгілер 
 
 

126 
 
2.50 кестенің соңы 
 
Әдеттегідей,  осындай  бағдарлама  екі  деңгейлі.  Бизнес-бағытты  шартты 
белгілеу үшін№1 шартты белгіні қолданады.   (2.50-кесте). 
«Бизнес-үдерістер»  диаграммасы  үдерістер  ағашы  болып  табылады.   
Ағаштық  түпкі  элементі  жүйенің  негізгі  функциясының  шартты  белгісі 
болып  табылады.    Ағаштың  екінші    деңгейінде  ұйымның  негізгі  бизнес-
үдеріс,  қамтамасыз  етуші  жəне  басқарушы  үдерістері  орналасқан. 
Иерархияның  төменгі  деңгейлері  осы  бизнес-үдерістерді  ашады  жəне 
төменгі үдерістер деп аталады. Бизнес-үдерістің шартты белгісі  № 2. 
«Үдеріс  ортасы»  диаграммасы  оған  мынадай  объектілер  қатысатын 
модель болып табылады: 
• 
ақпараттық ағымдар, шартты белгісі № 4; 
• 
материалдықағымдар, шартты белгісі № 3; 
• 
ұйымның  бөлімшелері  жəне  субъектілер,  орындаушылар,  шартты 
белгісі № 7; 
• 
бизнес-үдерістер, шартты белгісі № 5. 
Бизнес-үдерістер    диаграмманың  ортасында  орналастырылады.    Сол 
жақта  үдерістің  серверін,  оң  жақта    —  клиентті,  алтөменгі  жағында  — 
бөлімшені (осы үдерісті орындаушыны) көрсетеді.  
Ақпараттық ағымның моделі иерархиялық қағидат бойынша құрылады, 
ол  ұйымдағы  құжаттардың  сыныптамасын  жасауға  жəне  оларды  сақтау 
жəне 
пайдалану 
типін 
көрсетуге 
мүмкіндік 
береді: 
қағаз 
ақпараттасымалдағышында  немесе  электрондық  түрде.  Тасымалдағыш 
типі көрсетілген құжаттың шартты белгісі   № 4. 
«Материалдық  ағым»  диаграммасы  иерархиялық  сыныптама  болып 
табылады, материалдық ағым үшін шартты белгі   № 3. 
«Ұйымдық  құрылым»  моделібөлімдерді,  лауазымдарды,  осы  ұйымға 
кіру  жəне  өзара  əрекеттесу  қағидаларын  көрсету  үшін  қолданылады. 
Сызықтық  бағыныс    тұтас  сызықпен,  ал  функционалдық  –  пунктир 
сызығымен  бейнеленеді.    Диаграммада    №  6  жəне  7  шартты  белгілер 
қолданылады.  Ұйымның  иерархиялық  құрылымының  түпкі    элементі 
ретінде    ұйымның  басты  лауазымды  тұлғасын  немесе  басты  бөлімді 
көрсетеді.   
«Ақпараттық  жүйе»  моделі  ұйымның  ақпараттық  жүйсінің  құрамдас 
элементтерін  сыныптауға  мүмкіндік  береді.  Сыныптама  иеррархиялық 
қағидат  бойынша  құрылады.    Түпкі  элемент    ретінде    ұйым  жүйесінің 
шарты  белгісін  немесе  жүйені  өндірушінің  нұсқасын  жəне  атауын 
көрсетеді.      Екінші  деңгейде  ұйымның  негізгі  функцияларын  ақпараттық 

127 
 
қолдау 
үшін 
қолданылатын 
бағдарламалық 
қамсыздандырудың 
модульдерін көрсетеді.   Қалған элементтер  осы модульдердің мағынасын 
ашады. Модель объектілерінің шартты белгісі   № 8. 
Bitес  ©  үдерісінің  DFD  моделі    диаграммада  мынадай  объектілерді 
пайдалануды көздейді: 
• 
құжаттарды, шартты белгісі № 4; 
• 
материалдық ағымдарды, № 3; 
• 
бағдарламалық қамсыздандыру модулінің, № 8; 
• 
бөлімшенің, № 7. 
Диаграммада  жұмыстар  ағымын  белгілейді  жəне  осы  жұмыспен 
байланысты  объектілерді көрсетеді.  Жұмысты  белгілеу  үшін  №  2  шартты 
белгі  қолданылады.  Ақпараттық  объектілердің  қозғалыс  тəртібі 
бағытталған нұсқарлармен көрсетіледі. 
Бизнес-үдерістерді  орындаудың  технологиялықүдерісін  орындауды 
Bitес ©WFD-диаграммасы көмегімен көрсетеді.  
 Диаграммада мынадай объектілер пайдаланылады: 
• 
қызмет, жұмыс, шартты белгісі № 5; 
• 
жұмыспен байланысты материалдық ағым,  № 3; 
• 
құжаттар, № 4; 
• 
жұмысты орындаушылардың лауазымдары, № 6; 
• 
жұмысты  орындауды  қолдауға  арналған  қажетті  бағдарламалық 
қамсыздандыру, № 8. 
Жұмыстардың  балама  реттілігіне  ауысуды  көрсетуге      №  9  арналған. 
Бір жұмыстан екіншіге ауысу бағытталған нұсқарлармен бейнеленеді. 
 
Бақылау сұрақтары 
1. 
Ақпараттық жүйенің жалпыланған моделінің мəні неде? 
2. 
Жобалаудың 
объектілік-бағдарланған 
технологиясының 
мəні 
қандай? 
3. 
Ақпараттық жүйелерді канондық жобалау үдерісі қандай кезеңдерді 
қамтиды? 
4. 
Үлгілі техникалық тапсырма жəне үлгілі жобалық шешімдер ретінде 
не түсініледі? Оларға сипаттама беріңіз. 
5. 
Ақпараттық  жүйенің  өмір  циклі  дегені  не  жəне  ақпараттық 
жүйелерді  əзірлеген  кезде  өмір  циклінің  қандай  негізгі  сатыларын  есепке 
алу қажет? 
6. 
Ақпараттық  жүйелердің  өмір  циклінің  үдерісін  аттестаттау  дегені 
нені білдіреді? 
7. 
Ақпараттық жүйелердің өмір циклінің қандай негізгі модельдерін сіз 
білесіз? Олардың қықсаша сипаттамасын беріңіз. 
8. 
Ақпараттық  жүйелерге  қойылатын  талаптар  RUPхалықаралық 
ерекшелігі бойынша қалай сыныпталады? 
9. 
Талаптардың жолын тарту үдерісі қалай іске асырылады? 
10. 
 Ақпараттық  жүйелерді  жобалаудың      CASE-технологиясы  дегені 
не?  Жобалаудың CASE-жүйесінің жалпы құрылымын сипаттаңыз.