КОМПЬЮТЕРДІ АППАРАТТЫҚ

 
46 
 
КОМПЬЮТЕРДІ АППАРАТТЫҚ 
ҚАМТАММАСЫЗДАНДЫРУ
 
 
Техникалық  тұрғыдан  ДК  бірыңғай  жүйе  ретінде  анықталуы 
мүмкін,  бұл  стандартты  интерфейстермен  өзара  байланысты 
компоненттер  жиынтығы.  Мұнда  компонент  жүйеде  белгілі  бір 
функцияны орындайтын бөлек түйін (құрылғы) болып табылады. 
Интерфейс  -  жүйеге  компоненттерді  қосудың  стандарты. 
Осылайша  олар  қосқыштар;  стандартты  сигналдар  жасайтын 
чипсеталар; стандартты бағдарлама коды [36]. 
 
Компьютерлік  индустрияда  жүйеде  бірыңғай  интерфейс  арқылы 
енгізілген  әртүрлі  функциялары  бар  ұқсас  компоненттер  жиынтығы 
бар.  Осы  компьютерді  құрайтын  құрылғылардың  жиынтығы  мен 
сипаттамалары ДК конфигурациясы деп аталады. 
2.4.1. 
Аналық тақта: архитектура и 
чипсет, видео, байланыс және дыбыстық 
микросызбалар, интерфейстер, 
қосқыштар
 
Аналық  платформа  (МБ,  сонымен  қатар  негізгі  тақтайша  -  бас 
тақтасы,  2.13-сурет)  -  жеке  компьютердің  негізгі  компоненттері 
орнатылған  кешенді  көп  қабатты  баспа  платасы  (орталық  процессор, 
жад  бақылағышы  және  оперативті  жады,  жүктелетін  оқуға  арналған 
жады (ЖЖҚ), негізгі кіріс/шығыс интерфейстерінің бақылағышы). 
Бұл  аналық  плата  оперативті  жадыны  кеңейту  карталары  және 
барлық 
сақтау 
құрылғылары  сияқты  оның  мәнділігі 
мен 
функционалдығы  сияқты  әртүрлі  операцияларды  біріктіретін  және 
үйлестіретін аналық төлем.   
 
 
 
 
Аналық платаға орнатылған негізгі компоненттерді қарастырайық: 
■ 
орталық процессор (ОП) —2.4.2 бөлімшесінен толығырақ қараңыз. 
■ 
жүйелік логика жиынтығы (чипсет, chipset) — ОП-ны ЖЖҚ-ға және 
перифериялық  құрылғыларға  қосуды  қамтамасыз  ететін  шағын 
сызбалар  жиынтығы.  Әдетте,  жүйелік  логиканың  қазіргі  заманғы 
жиынтығы  екі  АҮИС  негізінде  құрылған:  солтүстік  және  оңтүстік 
көпірлер (2.14-сурет).  
■ 
солтүстік көпір (Northbridge), MCH (Memory Controller Hub), жүйелік 
контроллер CPU-ды жоғары өнімді автобустар пайдаланатын  
2.4. 

47 
 
 
 
 
 
 
 
2.13-сурет. Аналық плата: 
I - қосымша процессорлық  электрмен қамтамасыз ету үшін қосқыш; II  - процессорды 
(розетка)  орнату  үшін  розетка;  III  -  RAM  орнату  үшін  қосқыштар;  IV  -  қуат  беру 
коннекторы; V - оптикалық дискілер мен қатты дискілерді қосу үшін IDE интерфейсі; 
VI  -  суыту  радиаторының  астындағы  чипсет;  VII  -  SATA  II  және  SATA  III 
интерфейстері  оптикалық  дискілер  мен  қатты  дискілерді  қосу  үшін;  VIII  -  ішкі  USB 
шығысы; шеткі қосылыстарға арналған артқы панелі: 1 - пернетақта және тінтуір (PS / 
2 және USB); 2 - сандық оптикалық шығу; 3 - HDML, VGA және DVI бейне шығыс; 4 - 
USB  3.0  және  USB  2.0  коннекторлары;  5  -  желілік  интерфейс;  6  -  аудио  шығыс; 
қосымша кеңейту карталарына арналған қосқыштар: 7 - PCI-E X1 (контроллерлер); 8 - 
PCI-E X16 (бейнекарта); 9 - PCI (дыбыс, желілік карталар)
 
 
түйіндерге  қосады:  ЖЖҚ,  графикалық  контроллер.  ОПҚ  жүйелік 
контроллерге қосу үшін HyperTransport және SCI сияқты FSB  
шиналарды 
пайдалануға 
болады. 
Әдетте 
ЖЖҚ 
жүйелік 
контроллерге  қосылады.  Бұл  жағдайда  ол  жады  контроллерін 
қамтиды. Осылайша ең көп ЖЖҚ әдетте пайдаланылатын жүйелік 
бақылағыштың түріне, сондай-ақ дербес компьютердің жады өткізу 
қабілетіне  байланысты.  Бірақ  қазіргі  уақытта  ЖЖҚ  бақылағышын  
ОПҚ-ға тікелей қосу үрдісі бар (мысалы жад контроллері AMD K8 
және  Intel  Core  i7  процессорларына  біріктірілген),  ол  жүйелік 
контроллердің  функцияларын  жеңілдетеді  және  жылудың  бөлінуін 
азайтады.  Графикалық  контроллерді  заманауи  аналарға  қосу  үшін 
шина ретінде PCI Express пайдаланылады; 

 
48 
■
  оңтүстік  көпір  (Southbridge),  ICH  (I/  O  Controller  Hub), 
перифериялық  бақылағыш  перифериялық  контроллерлерді  (қатты 
диск, Ethernet, аудио), перифериялық құрылғыларды (PCI шина, PCI 
Express  және  USB)  сондай-ақ  жоғары  өткізу  қабілеті  талап 
етілмейтін құрылғылар қосылған шина бақылағышы (LPC - жүктеу 
 
2.14-сурет. Чипсет
 

49 
 
 
 
 
 
ЖЖҚ  қосу  үшін  пайдаланылады;  сондай-ақ  LPC  шина  көп 
басқарылатын  (Super  I  /  O)  -  тарихи  төмен  өнімділік  деректер 
интерфейстерін  қолдайтын  микро  сызба  қосу  үшін  қолданылады: 
сериялық  және  параллель  интерфейстер,  пернетақта  контроллері 
және тінтуір. Қазіргі уақытта солтүстік және оңтүстік көпірлер бір 
чиптік  ерітінді  түрінде  жүзеге  асырылады  (2.15-сурет).  Жүйелік 
логиканың  жиынтығы  бұл  ақаудың  барлық  негізгі  ерекшеліктерін 
және оған қандай құрылғылар қосыла алатынын анықтайды; 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.15-сурет. Бір типті шешімі бар IVY BRIDGE чипсеті 
 
 

 
50 
■ 
оперативтік  жады  (оперативтік  есте  сақтағыш  құрылғы  (ЖЖҚ)) 
деректерді  тікелей  процессорға  немесе  кэш  жады  арқылы 
тасымалдайды.  Әрбір  оперативтік  жадыдағы  ұяшықта  жеке 
мекенжайы  болады.  Оперативтік  жады  бөлек  бірлік  ретінде 
жасалады.  Оперативтік  жады  түрінде  бір  чипті  компьютердің 
немесе микроконтроллердің дизайнын енгізе алады;
 
■ 
жүктеу  БЕС  құрылғысы  қуат  қосылғаннан  кейін  бірден 
орындалатын  бағдарламалық  қамтаммасыз  етуді  (БҚ)  сақтайды. 
Әдетте  жүктеу  БЕС  құрамында  BIOS  бар,  бірақ  ол  EFI  ішінде 
жұмыс істейтін бағдарламалық қамсыздандыру болуы мүмкін.
 
Аналық  платаның  форматтық  факторы  –  бұл  дербес 
компьютер  үшін  аналық  плитаның  өлшемін,  оның  іс-әрекетке 
қосылатын  орнын  анықтайтын  стандарт;  онда  шина  интерфейстері, 
енгізу  /  шығару  порттары,  процессордың  қосқышы  (бар  болса)  және 
жад  слоттары,  сондай-ақ  қуат  блогын  қосу  үшін  қосқыштың  түрі 
орналасқан [36]. 
Форматтық  фактор  (кез  келген  басқа  стандарттар  сияқты)  ұсыныс 
сипатына  ие.  Форматтық  факторының  ерекшелігі  міндетті  және 
қосымша компоненттерді анықтайды. Дегенмен өндірушілердің басым 
көпшілігі 
техникалық 
сипаттамаға 
сүйенеді. 
Қолданыстағы 
стандарттарға сәйкестігі басқа өндірушілердің тегі мен стандартталған 
жабдықтардың (перифериялы құрылғылардың, кеңейту карталарының) 
үйлесімділігіне  кепілдік  береді.  Форматтық  факторлар  төмендегідей 
жіктелуі мүмкін:
 
■ 
ескірген: Baby-AT; Mini-ATX; AT толық өлшемді плата; LPX;
 
■ 
заманауи: ATX; microATX; FlexATX; NLX; WTX; CEB;
 
■ 
енгізілетін:  Mini-ITX  и  Nano-ITX;  Pico-ITX;  BTX;  MicroBTX  және 
PicoBTX.
 
Қолданыстағы  форматтық  факторлардың  ешқайсысына  сәйкес 
келмейтін  аналық  платалар  да  бар.  Әдетте  бұл  өндірілген  компьютер 
өте жоғары мамандандырылған немесе аналық өндірушінің өзі дербес 
перифериялық  құрылғыларды  сатып  алуға  не  болмаса  стандартты 
пайдалану мүмкіндігінің болмауына байланысты.
 
Ресейлік  нарықта  аналық  платаларды  өндіретін  ең  танымал 
өндірушілер  қазіргі  кезде  Asus,  Gigabyte,  MSI,  Intel  компаниялары 
болып табылады. 
Портативті 
компьютерлердің 
(ноутбуктер) 
аналық  платаларды  үстел  компьютерлерінің  аналық  тақталарынан 
айтарлықтай 
айырмашылығы 
бар. 
Оларда 
әдеттегі 
дербес 
компьютерлерде  аналық  платаға  тікелей  қосылған  көптеген 
компоненттер  (видеокарталар)  салынады.  Бұл  ноутбуктың  ықшамды