Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар

1. 
   Кәсіпкерлік қызметте әріптестік қатынастар қалайша жіктеледі?
   
2. 
   Кәсіпкерліктің алуан түрлі аясындағы әріптестік ынтымақтастықтың қандай түрлері қолданылады?
   
3. 
   Мәмілелердің мәні неде және қандай түрлері бар?
   
4. 
   Қандай мәмілелер жарамсыз деп танылуы мүмкін?
   
5. 
   Кәсіпкерлік келісімшарттардың мәні мен түрлері.
   
6. 
   Тараптар келісімінің заты бойынша келісімшарт түрлерін сипаттап беріңіз.
   
7. 
   Кәсіпкерлік келісімшарттарды жасау тәртібі қандай?
   
8. 
   Келісімшарттарды өзгерту мен бұзу қалайша жүзеге асырылады?
   
9. 
   Келісімшарттың негізгі бөлімдерін атап өтіңіз және бөлімдерге қысқаша сипаттама беріңіз.
   
10. 
    Коммерциялық мәміленің қатысушысы болып қандай тұлғалар танылады?
    

7. 
   - тақырып:
   

Ірі кәсіпорындар ақпараттың таралып кетпеуін (оның ішінде өнеркәсіптік шпионаж нәтижелері), яғни бәсекелестерге қандай да бір артықшылықтар беретін немесе оларға өткізу мен табыс алудың көзі болуға айналатын кәсіпорынның ғылыми-техникалық, коммерциялық, өндірістік қызметтері мен бөлімшелерінің қызмет ету нәтижелерін қайтарымсыз түрде қолдануға мүмкіндік беретін жағдайлардың алдын алу мақсатында сақтық шаралар жүзеге асырылады. Сонымен қатар кәсіпорындар өздері өз қызметінің нәтижелері туралы бұқаралық ақпарат құралдары арқылы тұтынушыларға ақпарат береді, коммерциялық және өндірістік жетістіктері мәліметтер таратады. Дегенмен, өндірістік үрдістердің мәнін ашып көрсетпейді. Бұл жағдай кредиторлар мен сатып алушылар тарапынан оларға деген сенімді арттырады, өнім өткізу нарығын кеңейтеді, бағалы қағаздар нарығындағы акциялар курсын арттырады және т.б.

Ақпарат нарықтық экономикада тауар болып табылады. Сондықтан да оны алу, сақтау, беру, пайдалану нарықтық экономика заңдарына бағынуы керек.

Коммерциялық құпия кәсіпорын меншігі болып табылады. Оның мақсаты – бәсекелік күресте кәсіпорынға экономикалық артықшылықтарды қамтамасыз етіп отыру. Коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат бірқатар талаптарға жауап беруі керек.

1. 
   Ақпаратты ашық қолдану кәсіпорын үшін зиянмен байланысты.
   
2. 
   Ақпарат заңдық негіздік тұрғыдан жалпыға белгілі және жалпыға қол жетімді болып табылмайды.
   
3. 
   Кәсіпорын экономикалық және басқа да тиімділікті қамтамасыз ету үшін құпиялылықты сақтау бойынша қажетті шараларды жүзеге асырады.
   
4. 
   Ақпарат қорғауды қажет етеді.
   
5. 
   Бұл мәліметтерді құпияда ұстау кәсіпорынға зиян тигізбейді.
   

Заңнамаға сәйкес кәсіпорынның коммерциялық құпиясын құрайтын ақпаратты мемлекетттік органдарға бермеуге құқығы бар. Коммерциялық құпияны құрайтын мәліметтер тізбегі кәсіпорын басшысымен анықталады.

• 
  Кәсіпорынның сауда қатынастары;
  
• 
  қаражаттар айналымын ұйымдастыру мен олардың мөлшері;
  
• 
  өткізу нарықтарының жағдайы;
  
• 
  банктік операциялар;
  
• 
  жабдықтаушылар мен тұтынушылар;
  
• 
  патенттердің мазмұны;
  
• 
  капиталдар құрылымы;
  
• 
  инвестициялар жоспарлары;
  
• 
  жасалған контрактілер;
  
• 
  тауарға деген бағалардың қалыптасуы;
  
• 
  табыс мөлшерлері мен өндіріс көлемдері.
  

• 
  өндіріс пен технология тәсілдері;
  
• 
  еңбекті ұйымдастыру;
  
• 
  техникалық жаңалықтар мен өнертабыстар;
  
• 
  зерттеу жұмыстарының мақсаты мен сипаты.
  

• 
  кәсіпорын қаржылары (қаржылық есептілік, клиенттермен есеп айрысу жағдайы, қарыз, несиелер, төлемқабілеттілік, табыс, өнімнің өзіндік құны);
  
• 
  өндірісті дамытудың стратегиялық және тактикалық жоспарлары, оның ішінде жаңа технологияларды, өнертабыстарды, ноу-хауды пайдалану;
  
• 
  өнімді өткізу жоспарлары мен көлемдері (маркетинг жоспарлары, сауда операцияларының сипаты мен көлемі, бағалар деңгейі, қойма қорлары);
  
• 
  өз өнімінің бәсекеқабілеттілігін, экспорт пен импорт тиімділігін, нарыққа шығудың болжамды мерзімін талдау мәліметтері;
  
• 
  жарнама қызметінің жоспарлары;
  
• 
  сауда және басқа клиенттердің, делдалдардың, бәсекелестердің тізімі, олармен өзара қатынас туралы, қаржылық жағдайы туралы, контрактілердің шарттары туралы мәліметтер;
  
• 
  басқару әдістері мен ұйымдастыру;
  
• 
  кәсіпорын персоналының беделі мен сипатын бағалауы;
  
• 
  еңбекті ұйымдастыру жүйелері.
  

2. 
   КӘСІПКЕРЛІК ҚҰПИЯНЫ ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ
   

ҚР Үкіметі шешімімен коммерциялық құпияны құрмайтын мәліметтер тізбегі анықталған. Ол:

• 
  кәсіпорынның құрылтай құжаттары, тіркеу куәліктері, патенттер, лицензиялар;
  
• 
  бюджетке төлемдер мен салықтардың дұрыс есептелгенін тексеру үшін қажетті және есептіліктің орнатылған түрлері бойынша мәліметтер;
  
• 
  төлемқабілеттілік туралы мәліметтер; қызметкерлердің саны, құрамы, олардың жалақысы мен еңбек жағдайлары туралы, сонымен қатар бос жұмыс орындары туралы мәліметтер;
  
• 
  салықтар мен міндетті төлемдерді төлеу туралы құжаттар;
  
• 
  қоршаған ортаның ластануы, монополияға қарсы заңнаманың бұзылуы немесе еңбек жағдайларының қауіпсіздігі, тұрғындардың денсаулығына зиян тигізетін өнімді өткізу туралы және заңнамаларды бұзғаны туралы мәліметтер.
  

1. 
   Кәсіпкерлік құпияның мәні неде?
   
2. 
   Кәсіпкерлік құпияның коммерциялық құпиядан ерекшелігі қандай?
   
3. 
   Кәсіпкерлік құпияны құрайтын негізгі мәліметтерді атап өтіңіз.
   
4. 
   Кәсіпкерлік құпияны құрайтын мәліметтердің таралуы кәсіпорынның қаржы – экономикалық жағдайына қалайша әсер етеді?
   
5. 
   Кәсіпкерлік құпияны қорғау механизміне сипаттама беріңіз.
   
6. 
   Коммерциялық құпияны құрайтын мәліметтер тізімін атап өтіңіз?
   

7. 
   -
   КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТ СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ
   тақырып:
   

Жалпы түрде кәсіпкерлердің жауапкершілігі деп мемлекеттің, қызметкерлердің, клиенттердің, шаруашылық жүргізу субъектілерінің құқықтарын бұзуға, орындалмаған (келісімшарттық) міндеттемелерді қалпына келтіруге бағытталған белгілі бір іс-әрекеттерді жасау қажеттілігін, міндетін түсінеді. Сәйкесінше, шаруашылық жүргізуші әріптестер, мемлекеттік органдар кәсіпкерлердің құқықтарын бұзатын шешімдерді қабылдаған жағдайда, келісімшарттық міндеттемелерді орындамаған жағдайда кәсіпкерлердің алдында жауапты болады. Жауапкершілік келісімшарттарды дұрыс орындамау немесе мүлдем орындамау жағдайында заңмен белгіленген міндеттер мен міндеттемелерді орындамаудан пайда болады.

Кәсіпкерлер заңдық тұрғыдан жаупкершілікте болады. Ол кәсіпкерлердің құқықтық нормалармен және келісімшарттық міндеттер мен міндеттемелердің орындалмау салдарынан болатын, қолайсыз жағдайға душар болуына қарамай, құқықтық нормалармен белгіленген міндеттерді орындау қабілеттілігі. Заңдық нормаларды салалық ерекшеліктеріне қарай жатқызылуына байланысты кәсіпкерлердің азаматтық-құқықтық, әкімшілік және қылмыстық жауапкершілігі деп бөлуге болады. Сонымен қатар тәртіптік, материалдық, моральдық жауапкершілік деп те бөлінеді. (31-сурет).

Кәсіпкерлер нарықтық экономиканың субъектілері, азаматтық қызметке қатысушылар ретінде ең алдымен азаматтық жауапкершілікте болады. Бұл жағдайда ол қарастырылған міндеттер мен міндеттемелерді мүлдем орындамау немесе дұрыс орындамау азаматтық заңнамамен белгіленген заңдылықтың салдары болып табылады (10-кесте). Азаматтық жауапкершілік мемлекетке немесе басқа тұлғаға (кредиторға) қатысты құқық бұзушы үшін залалдың орнын толтыру, мүлікті тұтқындау, зияндардың орнын толтыру, тұрақсыздық айыбын төлеу түріндегі заңды бұзушыға, мүліктік (қаржылық) тұрғыдан заңмен белгіленген жауапкершілікті орындауға міндетті шаралар ретінде сипатталады.