222
нәтижелерге қол жеткізген жеке жұмыскерлерді, ұжымдарды
көтермелеу үшін қолданады.
Басқарудың
психологиялық тәсілдері
Басқарудың психологиялық тәсілдері адамдар арасындағы
қарым-қатынастарды ұжымда үйлесімді ахуал жасау арқылы
реттеуге бағытталған.
Адам еңбегі әрқашан адам психикасының жұмыс істеуі, яғни
дүние таным, қиял, ықылас-ілтипат және басқа элементтер негізінде
жүзеге асады. Сондықтан, адамның уақыт сәтіндегі психикалық
ахуалы оның жеке іс-қызмет нәтижелеріне тікелей және тура әсер
етіп қана қоймайды, барлық ұжымның іс-қызмет қорытындыларына
да әсер етеді.
Басқаруды ұйымдастыру мен жүзеге асыру кезінде адамдардың
іс-қызметтегі мінез-құлқы заңдарын ескеру қажет. Бұлар:
- адам әрқашан өзі аз шығарып, көп нәтижелерге жетуге
ұмтылады;
- әрбір адам нәтижесінде жарамды формада өзіне ең көп
шамадағы көтермелеу мен ең аз шамада жаза болатындай әрекет
етуге ұмтылады;
- әрбір адам өзін іс жүзінде көтермелейтін немесе жазалайтын
орны не айтса, соны істейді.
Басқарудың психологиялық әдістеріне мыналар кіреді:
- шағын топтар мен ұжымдарды іріктеп жинақтау;
- еңбекті ізгілендіру (гуманизациялау, ниетті ояту);
- психологиялық себепкерлік (мотивация);
- кәсіби іріктеу мен оқыту.
Шағын топтар мен ұжымдарды іріктеп жинақтау әдістері шағын
топтардағы еңбеккерлер арасындағы оңтайлы сандық және сапалық
арақатынастарды анықтауға мүмкіндік береді. Арнайы зерттеулер
көмегімен топ ішінде пайда болған бір-бірін ұнату мен жек көру
сезімдерін, оның әрбір мүшесінің орнын топтағы қызметкерлермен
психологиялық үйлесуі негізінде анықтауға болады.
Еңбекті ізгілендіру (гуманизация) әдістеріне мыналар жатады:
түрлі түс пен музыканың психологиялық әсер етуін қолдану,
еңбектің бір сарындылығын болдырмау, шығармашылық үдерістерді
(процесс) кеңейту және т.б.
223
Еңбеккерлердің психологиялық ынтасын ояту үлкен мәнге ие
болуда. Психологиялық ынтаны ояту моральдық ынталандыруда
еңбеккерлерді еңбекке тартуға бағытталуымен айрықшаланады.
Кәсіпорында
еңбеккерлерге
(кәсіби
мүдделер,
еңбектің
шығармашылық мәні) себептеме болатын жағдайлар жасау мен
еңбек әдістерін қалыптастыру жолмен қамтамасыз етіледі. Олар
еңбеккердің еңбек етуге деген ішкі құштарлығына әкеледі.
Кәсіптік іріктеу мен оқыту әдістері қажетті психологиялық
сипаттамаларды дамытуға: орындалатын жұмысқа неғұрлым көп
деңгейде сәйкес келетін психологиялық қасиеттері бар адамдарды
іріктеуге бағытталған.
Әлеуметтік-психологиялық әдістерді қолдану тетігі қоғамның,
ұжымның және жеке тұлғалардың мүдделерін ескеру мүмкіндігі
басқару үрдісінде қамтамасыз етілетіндей болып құрылуға тиісті.
30. Басқарудың ұйымдастыру-басқарушылық әдістері
Басқарудың ұйымдастыру-басқарушылық
әдістерінің объективті негіздері мен мазмұны
Еңбек кооперациясы мен бөлу жағдайында оларды басқару
міндеті мен бөлу бойынша байланыстарды бейнелейтін адамдар
(органдар) арасында объективті ұйымдастырушылық қатынастар
болады. Шынайы өмірде бұл қатынастар тиімділігі жоғары,
бірлескен еңбектің ұйымдастыру алғышарттары бар кездегі
адамдардың ұйымдастырылған еңбекке деген қызығушылығынан
байқалады. Бұл жерде адамның ұжым алдында қоғамдық еңбектің
бөлігі болып табылатын жұмыстың белгілі бір түрін орындайтын
міндеті пайда болады. Ұйымдастыру қатынастарына адамдар
(органдар) қызметінің парыз, өкілеттілік, жауапкершілік, тәртіп
талаптары және т.б. аспектілері жатады.
Ұйымдастыру қатынастары жүйесін қалыптастыру басқарудың
екі міндетті қызмет аясын – ұйымдастыру мен үйлестіруді жүзеге
асыру үрдісінде қамтамасыз етіледі.
Ұйымдастыру қатынастары, олардың іс-әрекетінің әдістері мен
тетіктері екі жақты талдауды талап етеді: біріншіден, олар тұрақты
қалып, яғни заттық аспектіде; екіншіден, қозғалыста (динамикада),
яғни жұмыс істеу үрдісінде қарастырылуы тиіс.
Ұйымдастыру-басқарушылық
әдістерін
қолдану
тетігі
224
ұйымдастыру қатынастарының мәні болып табылады. Нақ осында
басқару объектісіне (ұжымдарға, жеке қызметкерлерге) мақсатты
түрде әсер ету үрдісінде адамдар (органдар) арасындағы нақты
ұйымдастыру қатынастарымен, ұйым заңдарымен айқындалатын
басқарудың ұйымдастыру тетігі ашық көрсетіледі.
Осылайша ұйымдастыру немесе ұйымдастыру-басқарушылық,
басқару әдістерін адамдар арасындағы объективті (ұйымдастыру)
қатынастарына негізделген әсер ету амалдары ретінде белгілеу
қажет.
Бұл әдістердің ерекшеліктері мынада: біріншіден, олар
жүйеге тұтастай немесе оның элементтеріне жеке-жеке тікелей
нұсқаушылық (директивті) әсер етуді бейнелейді; екіншіден,
олар басшыға бір мағыналы шешім қабылдауға мүмкіндік береді;
үшіншіден, олар ережелердің, нұсқаулықтардың, бұйрықтардың,
өкімдердің және т.б. міндеттілігіне негізделеді.
Ұйымның әр түрлі типтері бар:
а) басқарудың функциясын ісін бұлжымайтындай етіп бөлуге,
қызметті реттеуге, мұқият бақылауға негізделген ұйым. Мұндай тип
басқаруда туындаған барлық мәселелерді алдынала көруді, қатаң
есепті талап етеді;
ә) ұйымның икемді типі. Оның артықшылықтары мен
кемшіліктері бар.
Артықшылықтары:
- икемділігі;
- болжанбаған жаңа мәселелердің пайда болуына орай шұғыл
жауап беруі;
- оларды шешуде бейресми әдістердің мол мүмкіндіктері.
Теріс жақтары:
- комиссия жұмысын бақылаудың қиындықтары;
- оларды қалыптастыру мен реформалау жөнінде қосымша күш-
жігер жұмсау;
- басқаруды ұйымдастырудың кейбір күрделілігі.
б) көбінесе әлеуметтік факторлардың болуына негізделген
ұйым. Мұнда басты назар кадрларды іріктеу мен даярлауға,
олардың жұмысына мақсатттар мен міндеттер қоюға, құрылымдық
ресімделуге аударылады. Міндетті істі бөлу бейресми емес белгілер
бойынша жүзеге асады.
Өндірісті басқару тәжірибесінде ұйымдастырудың аталған
Достарыңызбен бөлісу: |
