89
еркіндік пен жауапкершілік, нарық конъюнктурасын бақылау мен
қажеттілікті іздеу, бәсекелік күрес тактикасы мен инвестициялау
мәселелерін талдау.
Кәсіпкерлікті дамытудың
факторлары мен тетіктері
Республикада кәсіпкерлікті дамытуға үлкен ден қойылып,
бірқатар заңдар мен жарлық, қаулылар қабылданды. Атап айтқанда,
алғашқы құжаттардың бірі «Жеке кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау
туралы» Заңы 1992 жылдың 4 шілдесінде қабылданып, онда
кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау және қолдаудың мәні мен мазмұны,
басты мақсаттары мен бағыттары айқындалады.
Кәсіпкерлікті
мемлекеттік қорғау және қолдау дегеніміз – аталған қызметті
орындаудағы құқықтық, экономикалық және ұйымдастырушылық
жағдайды қалыптастыру, мемлекетте жаңа экономикалық
құрылымдарды орнату болып табылады. Республикада
«Кәсіпкерлікті қолдау мен бәсекені дамыту» Қоры құрылып,
Президент Жарлығымен 1994 жылдың сәуір айында «Кәсіпкерлікті
қолдау мен бәсекені дамыту жайындағы» мемлекеттік комиссия өз
қызметін бастады. Жалпы бағыттық іс-әрекеттерді жүйелі орындау
мақсатында Қазақстан Республикасы кәсіпкерлікті мемлекеттік
қорғау және қолдаудың 1994-1996 жж. арналған бағдарламасы
жасалынады. Аталған бағдарламаның басты мақсаты – экономикада
жеке меншіктің секторын қалыптастыру және дамыту, кәсіпкерліктің
инфрақұрылымын жетілдіру болып табылады. Ел Президентінің
«Азаматтар мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлікпен айналысуға
еріктілігі жөніндегі құқығын қорғау туралы» Жарлығының
қабылдануы мемлекеттің кәсіпкерлікті дамыту мәселесіне зор
маңыз бергенін дәлелдейді. Әр жылдың сәуір айында Алматыда
өтетін республика кәсіпкерлерінің жыл сайынғы форумында да осы
мәселеге көп көңіл бөлінеді. Мұнда кәсіпкерліктің дамуына баға
беру мәселесі қаралып, оның нәтижесінде кәсіпкерлікті дамытудағы
кедергілер мен оларды жою бағыттары қарастырылады.
Әрине, кәсіпкерліктің құқықтық-ұйымдастырушылық негізін
құруда әлі де болса шешімін күткен мәселелер айтарлықтай. Оның
үстіне лицензия беруші, тексеруші органдардың көптігі, кеден
және салық заңдарының жетілмегені, кемшіліктер, несие алудың
қиындығы, кәсіпкердің мүддесін қорғайтын шаралардың аздығы
90
елеулі кедергі жасайды. Сондықтан да экономикада кәсіпкерлік
субъектілерінің сандық үлесі артса да, одан түсетін салықтық
кіріс мөлшері аз. Бюджетке салықтың аз түсуі, салық жүйесінің
жетілмегені де әсер етеді. Себебі салық мөлшерінің жоғары
болуынан кәсіпкерлер табыстарын жасырады.
Кәсіпкерлік қызметті дамыту мақсатында мынадай іс-шараларды
жүзеге асыру қажет:
•
мемлекет тарапынан
кәсіпкерлікті барынша қолдау;
•
мақсатты бюджеттік қаржыландыру саясатын жүргізу;
•
жеңілдетілген несие беру саясатын жүргізу;
•
кәсіпкерлер құқығын қорғайтын орган жұмысын
жандандыру;
•
кәсіпкерлік
қызметті
тіркеуден
өткізу
кезіндегі
қиыншылықтарды жою;
•
тексеруші
органдар санын қысқарту;
•
заңдардың орындалуын қамтамасыз ету және т.с.с.
Жоғарыда аталған факторлардың болуы кәсіпкерлік субъектілерін
«көлеңкелі экономикаға», салық төлеуден жалтаруға итермелейді.
Қазіргі кезде бизнестегі дағдарыстық процестер оның жүйесіз және
хаостық түрде құрылғандығымен айқындалады. Бұл жағдайдың
басты себебі – несие алудың жоқтығы ғана емес, сонымен бірге
кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік стратегиясының жоқтығы.
Бұл шараның көмегімен шағын және орта кәсіпкерлік нарыққа өз
арнасын, жаңа нарықтарды, жаңа тауар түрлерін алады, сонымен
қатар экономикада бәсекені жақсартады.
Сондай-ақ кәсіпкерліктің дамуына, әр түрлі ресурстардың
жылдам айналуына, кәсіпорындар арасында тиімді қатынастар
орнауы үшін қолайлы жағдай құрылуына нарық инфрақұрылым
элементтерінің дамуы да үлкен әсер етеді. Бизнесті дамыту үшін
нарық инфрақұрылымына үлкен көңіл бөлу қажет. Өйткені
нарықтық инфрақұрылым дамымай, шағын және орта бизнес
алға баспайды. Банктер, тауарлық және басқадай биржалар,
сақтандыру компаниялары, аудиторлық және консалтингтік
компаниялар, транспорттық және байланыс кәсіпорындары нарық
инфрақұрылымның басты элементтері болып саналады.
Қазақстанда құрылған кәсіпкерлік субъектілерінің басым
бөлігі сауда саласында қызмет жасайды. Өйткені сауда немесе
коммерциялық бизнес басқа бизнес түрлеріне қарағанда жақсы
