28
E=t
СР
–t
O
=460
S
sing– 592
S
sin 2(Г +g), (1.16)
мұнда, g - нақты күннің орта аномалиясы; Г - геоцентрлік
күндік орбитаның орташа перигейлік бойлығы.
Теңестіру уақыты Астрономиялық жылнамада басылады.
Бүкілəлемдік уақыт деп Гринвич меридианының жергілікті орта
уақыты аталады. Бүкілəлемдік уақыт жүйесі UTО ( UNIVERSAL
TIME) арқылы белгіленеді.
Орташа уақыт тура астрономиялық бақылаулардан алынған,
бүкілəлемдік уақыт UTO сияқты белгіленеді жəне полюстердің
қозғалысы əсерінен бірқалыпсыз 1 уақыт шкаласын құрады.
Уақыт шкаласы, полюстердің UTO шкаласына жылжыту үшін
∆λ түзетуін кіргізу жолымен құралған, бүкілəлемдік уақыттық
бірқалыпты шкаласын береді, UT1 арқылы белгіленеді:
UT1=UT0+∆λ, (1.17)
мұнда, UT1 бүкілəлемдік уақыт ∆Т
с
түзетумен Жердің
мезгілдік бірқалыпсыз айналымына өзгертілген, ол үйкелудің
қосылуынан жəне күн активтілігінің əсерінен бұрыштық жыл-
дамдықтың флуктуациясынан шақырылған.
Гринвичтік жұлдызды уақытпен жəне бүлкілəлемдік уақыттың
қандай да бір шкаласы арасындағы байланыс формуламен орын-
далады:
S=S
0
+M+,0027379093M, (1.18)
мұндағы, S
0
- ортаңғы гринвичтік түн ортасындағы нақты
жұлдыздық гринвичтік уақыт ( Oh бүкілəлемдік уақыт);
М - бүкілəлемдік уақыт. S
0
мына формула бойынша анық-
талады:
2
6 38 45.836
236.55536049
0.0929
0
h
m
s
s
s
S
d
T
N
α
=
+
+
+
, (1.19)
мұнда, d -тəулік жəне олардың үлестері. Ол 1900 жылғы қаң-
тардың 0, 12
h
күнгі іргелі дəуірден басталып, гринвичтік уақыттың
түн ортасына дейінгі уақыт;
Т- тəуліктік аралық, 36525 сөтке бойынша юлиандық жұл-
дыздықта көрсетілген,
29
N
а
– тура көтерілудің толық нутациясы, ол мына формуламен
анықталады
ε
ψ
α
cos
S
N
Δ
=
.
1.2.2. Эфемеридтік уақыт
Эфемеридтік (құбылмалы) - ЕТ уақытының негізіне (біркел-
кі өтетін) Күннің геоцентрлік қозғалуы енгізілген. Эфемерид-
тік уақыт дифференциалдық теңдеулердегі аспан денелерінің
қозғалысының тəуелсіз өзгерістерін сипаттайтын шкала.
ЕТ шкаласы Күннің L орташа тропикалық бойлығымен есеп-
теледі жəне ол мына формуламен анықталады.
L=279
o
41′48.04″+129602768.13″T+1.089″T
2
, (1.20)
Мұнда, Т - осы заманның 1900 бастап юлиандық жүзжылдық
бойынша 36525 эфемеридтық тəулікпен есептелінеді. Эфеме-
ридтік уақыттың эталондық өлшем бірлігі үшін 1900 басталатын
тропикалық жылдың ұзақтығы (0,12
h
қаңтары) алынған. Бұл за-
ман ЕТ-де нөлдік шкаласын атқарады жəне сол кездегі күннің
орта бойлығы 279
0
41׳48,04׳׳ сəйкес келеді.
Қазіргі заманда тропикалық жылдық ұзақтығы Д 365,24219879
эфемиридтік уақытты құрайды жəне (1.20) формуласындағы Т
коэффициентімен анықталады. Осыған байланысты қазіргі заман-
да тропикалық жылдың мөлшерін 31556925,9747 эфемеридтық
секунд құрайды.
Эфемеридтық секунд тропикалық жылдың жартысының
мөл шерін құрайды 1900 заманы; қаңтар 0;12 ЕТ. Соған орай
эфе
меридтық секунд UT шкаласының бірқалыпты еместігіне
бай ланыспаған, ол белгілі бір уақыттың мерзіміне байланысқан.
Тео
рия бойынша ЕТ-ді UT-нің кез келген мерзімінде күннің,
айдың жəне планетаның орналасуына байланысты анықтайды,
ол UT уақыттың жүйесінде бақылау арқылы алынған.
Соған байланысты эфемеридтық уақыттың ΔТ түзетпесін
мына формула арқылы анықтайды.
T
ET
UT
Δ =
−
(1.21)
Іс жүзінде ∆Т түзетпесі айды бақылағандағы формула бо-
йынша анықталады:
30
∆Т=24,349
S
+72.318
S
T+29.950
S
T
2
+1.82144B (1.22)
мұнда, В - Айдың флуктуациялық бойлығы (Айдың бақы-
ланған жəне есептелген бойлықтарының айырмашылығы). Ай
қозғалысы теорияларының қайсысы қолданылғанына байла-
нысты эфемеридтық уақыттың индекстерін: ETO.ET1, ET2 деп
ажыратады.
1.2.3 Атомдық уақыт
Атомдық уақыттың шкаласы АТ жоғарғы атомдық жəне жо-
ғары дəлділікті кварц сағаттарын пайдалану арқылы жүзеге
асырады. Атомдық уақыттың шкаласы атомдық немесе моле-
кулярлық эталонмен анықталады жəне оның өлшем бірлігіне
Халықаралық уақыт пен салмақ Конференциясы бекіткен, белгілі
мерзім арасында 9192631770 тербелетін жəне цезий атомдары-
ның сəуле шашу жиілігіне сəйкес келетін атомдық секунд алынған.
Жиіліктің цезийлік эталоны бірнеше жыл аралығында 10
-10
-
10
-11
дəлдікті, ал сутекті генератор 10
-13
дəлдікпен уақыт с ауыт-
қуды қамтамасыз етеді. Халықаралық атомдық 1АТ уақыты
Халықаралық Бюроның уақытымен орнатылған уақытша тірек
координатасы болып келеді.
Жердің жасанды серіктерінде осы дəл атомдық сағаттар
қондырылған, сондықтан да олар уақытты үлкен дəлдікпен өл-
шейді. Жердегі сигнал қабылдағыштар да осындай дəл сағатты
алуға мүмкіндік беретін технологиямен жабдықталған. Бұл əрбір
ЖЖС сигналдарын қабылдағыштың атомдық дəлдікті сағат рөлін
атқаратындығын көрсетеді.
АТ жəне UT шкалалардың келіспеуіне байланысты бүкіл-
əлемдік уақытына сəйкес шкалааралық UTC шкаласы 1АТ
уақытымен байланысқан, бұл халықаралық радиобайланыс
консультатциялық комитеттің шешімі бойынша 1972 жылдың
1-қаңтарнан бері енгізілген.
Егер UTC жəне 1АТ жүйелеріндегі сағат көрсеткішінің
айырмашылығы 0,7 секундтан асса, онда UTC жүйесінде LS-ке
кенет өзгертіледі, яғни 31 желтоқсан немесе маусымның 30-ында
дəл уақыттық белгілер жіберіледі немесе енгізіледі.
Достарыңызбен бөлісу: | 
