57
шеуішінде - 4 ∆Т уақыт интервалында w
б
сигналының n – период
саны анықталады.
n
T
б
π
ω
= Δ
2
. (3.6)
Өлшеу нəтижелерін бірыңғай уақыт шкаласынан байлау үшін
кварцтық немесе атомдық сағаттар қолданылады - 5. Өлшеулер дің
жəне уақыт шкалалары ЭВМ-ға магниттік лентаға - 6 тіркеледі.
Бақылаудың интегралды тəсілі де осы схема бойынша орын-
далады. Жиілік өлшеуіштің орнына интегратор қойылады. Ол
белгілі уақыт интервалында соғу w
б
жиілік циклін санайды. Ол
бұл уақыт интервалында бақылау пункті мен ЖЖС арасындағы
арақашықтық əртүрлілігін анықтайды.
Доплердің бақылау əдісінің интегралдық схемасы Transit серік
жүйесі екі минуттық уақыт белгісін, бірінші белгі санағышты
нөлдік жағдайынан шығарып жəне w
б
сигналының периодын
санайды. Келесі белгі санағыштың тіркеу көрсеткішіне əкеліп
соғады. Бақылау пунктінен жасанды серікке дейінгі арақашықтық
айырмашылығы келесі формуламен есептеледі:
T
оп
N
(
)
(
)
c
i ,i
i
i
оп
И
ω
ρ
ρ
ω
ω
π
π
Δ
=
−
+
−
+
+
2
2
1
1
, (3.7)
мұндағы, (w
оп-
w
и
) – тіркеу жиілігі, АТ=Т
i+i
-t
i
көршілес белгілер
арасындағы уақыт интервалы; ρ
I
– t
i
моментіндегі бақылау пункті
мен ЖЖС арасындағы арақашықтық.
АҚШ-ның Transit жүйесі ғарыштық кешеннен жəне жердегі
қызметтен тұрады. Ғарыштық кешен орбитаға шығарылған 5
навигациялық ЖЖС-нен жəне олардан 2 минуттық циклді сиг-
налдар беріп тұратын хабарлағыштармен жабдықталған.
Жердегі қызмет төрт бақылау станцияларынан тұрады. Олар
ЖЖС орбита элементтерін бақылайды жəне есептейді. Барлық
өлшеулер мəліметтерді енгізудің екі станцияларына жіберіледі.
ЖЖС көру периодында тəулігіне екі рет, жасанды серіктің есте
сақтау құрылғысына орбита параметрлері туралы да мəлімет
енгізіледі. Бұл сəтте ескі мəліметтер жойылады жəне борттық
уақыт шкаласы түзетіліп отырылады.
58
Сөйтіп, ЖЖС жүйелері жердегі пайдаланушыларға нақты
мəліметтер мен орбитадағы ЖЖС-нің орындары туралы нақты
радиосигналдар жіберіледі.
Осылайша, Доплер əдісі бойынша өлшемдерді қолдана оты־
рып, Ғарыштық аппараттың топоцентрлік радиус-векторын анық-
тауға болады.
3.4.3. Бақылаудың радиоинтерференциялық əдісі
Интерференция (латынның inter - өзара жəне ferio - соқ-
қылау деген сөздерінен құралған) - дыбыс, жарық немесе радио-
толқындардың қабаттасуы кезінде бірін-бірі күшейтуі немесе
əлсіретуі деген мағананы береді. Осы айтылған интерференциялық
əсердің ЖЖС бақылауында кеңінен тараған радиотолқындарды
пайдалану əдісіне тоқталмақпыз.
Бақылаудың радиоинтерференциялық əдісінің мəні - ЖЖС-
дегі хабарлағыштан жіберілген сигналдарды, жердегі станция-
лар қабылдаған кездегі радиотолқындардың интерференциясын
қолдануда.
Мұндағы өлшенетін шама - ЖЖС-нен таралып жердегі А жəне
В стансалар антенналарымен қабылданатын радиотолқындар
тербелісінің айырмашылығы (3.3-сурет).
3.3-сурет. Бақылаудың радиоинтерференциялық əдісі
Фазалардың ығысуы - ∆φ, сигналдардың жиілігін анықтайды
жəне əр антеннадан алынған сигналдар мынадай түрге ие
болады:
59
2
1
2
sin
sin
π
ϕ ϕ
θ
θ
λ
− =
=
d
Kd
, (3.8)
мұндағы,
К - толқындық сан, сигнал фазаларының өзгеру жылдамдығы;
d - қабылдағыш антенналардың арақашықтығы
(интерферометр базисі);
θ - d базисінің бағыты мен толқын бетіндегі бұрыш;
Толқындық сан К=2π/λ=ω/с,
λ - толқын ұзындығы; ω - сигналдың бұрыштық жиілігі;
c - жарықтың жылдамдығы.
Өлшенген фазалардың айырмашылығы - φ
2
-φ
1
, ЖЖС-нің ба-
ғытын сипаттайтын θ бұрышын анықтау мүмкіндігін береді. Ол
бұрыш мына формуламен анықталады.
изм
K d
ϕ ϕ
θ
−
=
2
1
(
)
arcsin
. (3.9)
Егер ∆l=∆φ/k радиоқабылдағыш толқынының ұзындығы-
нан аспаса, бұл формула тура болады. Қарастырылған бұл əдіс-
тің ЖЖС-нің бағытын анықтаудағы дəлдігі төмен жəне үлкен
қаражатты талап етеді.
Сөйтіп, ЖЖС-н бақылау жəне басқару телеметриялық, фотог-
рафиялық, лазерлік, радиотехникалық əдістермен қамтамасыз
етіледі. Жасанды серіктік бақылаулардың тиімділігін арттыру
жəне радиосигналдар жиілігі шуының деңгейін төмендету үшін
радиосигналдар бірнеше ГГц диапазонында таңдап алынады.
Үшінші тарауда қарастырылған бұл əдістер бір мезгілде
ұшып жүрген ЖЖС, ғарыштық кемелердің, орбиталық стан-
салардың арасын өзара байланыстыруда жəне кеме бортынан
ғарыштық кеңістікке шыққан ғарышкерлер мен экипаж ара сын-
дағы ақпарат алмасуда пайдаланылады.
Бақылау сұрақткары
1. ҒГ есептерін шешкендегі ЖЖС-н бақылаудың мəні неде?
2. ЖЖС-ін бақылаудың қандай əдістертін білесіздер?
60
3. Бақылаудың оптикалық əдістерінің ерекшеліктері.
4. Қандай əдіс арақашықтықтарды жоғары дəлдікпен өлшейді?
5. ЖЖС бақылаудың лазерлік əдісі
6. ЖЖС бақылаудың фотографиялық əдісі
7. ЖЖС суретке түсірудегі ғарыштық суреткамераларының ерекше-
ліктері
8. Доплер əсерінің мəні неде?
7. Доплерлік бақылау жүйесінің қай түрінде екі генератор жиілігін
пайдаланады?
10. ЖЖС бақылаудың радиоинтерференциялық əдісінде қандай пара-
метр өлшенеді?
Достарыңызбен бөлісу: |
