177
Q
q Q
i
i
n
i
_
=
−
∑
2
1
2
(5.52)
Орташа геометриялық салмақтылық кеңірек таралған және әмбебап.
Ол сапаның әртүрлі көрсеткіштерін кешендестіргенде (сондай-ақ,
әртүрлі өнім) оның қолданылуының әртүрлі шарттарына сәйкес және
мағыналы шашуға ие болғанда қолданылады:
Q
Q
i
n
i
q
i
_
=
=
∏
1
(5.53)
Сапаның кешенді көрсеткіштерінде бірлік көрсеткіштердің төменгі
мағыналары өзгелердің жоғарғы мағыналарымен кешендестірілуі
мүмкін. Екінші реттілердің сапа көрсеткішінің жоғарғы мағыналарымен
маңызды, негізгілердің төменгі мағыналарын
кешендестіруге жол
берілмейді. Мұндай мүмкіндікті ерекшелеу үшін сапаның кешенді
көрсеткішін аталмыш вето коэффициентіне жеткізеді, маңызды бірлік
көрсеткіштерден шектен шығуда нөлге айналатын және барлық қалған
жағдайларда бірге тең.
Сапа көрсеткішінің құрылысы көп деңгейлі болып табылады.
Оның негізін сапаны анықтайтын, жеке қасиеттерді сипаттайтын бірлік
көрсеткіштер құрайды. Әр деңгейде кешенді көрсеткіштерді формалау
принципі төмендегідей және функционалды байланыс негізіндегідей
және оның қасиеттерінің анықталған
тобына жатқызатын сапаның
кешенді көрсеткіштері топтық деп аталады. Экономикалық көзқарас
тұрғысынан өнім қасиетінің оптималды жиынтығын анықтауға
мүмкіндік беретін сапаның кешенді көрсеткішінің әртүрлілігі
болып
сапаның интегралды көрсеткіші табылады.
Сапа деңгейін бағалаудың энтропия әдісін энтропия қасиеттерінің
өзгерісінде пайдаланады және сапа деңгейін бағалауда қолданады. Бұл
әдісті қолданғанда сапаның барлық көрсеткіштері нормаланған болуы
тиіс және өлшемсіз түрге келтірілуі қажет. Сапа деңгейін бағалауды
келесі ретпен жүргізеді.
Сапа көрсеткіштерін таңдайды және нөмірлейді.
Сапа көрсеткіштерін екі шектік топқа бөледі: үлкен сандық
мәндерге ие ең оңтайлы көрсеткіштер
және аз сандық мәнге ие ең
оңтайлы көрсеткіштер. Нәтижесінде тенденция туындайды: бірінші
топ көрсеткіштері неғұрлым аз болса, өнім соғұрлым жақсы болып та-
былады.
Әрқайсысы бірінші топ көрсеткішінің сәйкесінше екінші
топ көрсеткішінің қатынасына тең
болатындай қатынастық сапа
көрсеткіштерін табады. Олар нөмірленеді және мына формула бойын-
ша есептелетін қатынастық көрсеткіштер матрицасы құрылады:
12–8683
178
КП
ij
= КП
ij
/x; x= ∑
j=1
s
x
j
(5.54)
і-ші үлгінің сапасы
S
K
K
j
i
n
ij
ij
= −
=
∑
1
log
кезінде
K
j
f
i
n
ij
=
=
∑
∑
=
1
1
1
(5.55)
q салмақтық коэффициенті есебінен соңғы теңдеу мына түрге енеді:
S
q K
q K
j
i
i
n
ij
i
ij
= −
=
∑
1
2
log (
)
кезінде
q K
i
j
f
i
n
ij
=
=
∑
∑
=
1
1
1
(5.56)
Өнім сапасын бағалау тәжірибесінде көрсеткіштердің қысқартылған
құрамын қолданады, бұл кезде энтропиянық функция үшін 0,05 < КП
ij
<
0,37 шектеуін ұсынады.
0 < q
i
< 1 шегінде q
i
көп болған сайын, сапа көрсеткіші салмақтырақ;
k=0,37 – S
j
функциясын қамтамасыз ететін коэффициент.
Өнім сапасын бағалауда және басқару жүйесінің үлкен сандық
көрсеткішінің (n > 7) эффективті болуында түрдің энтропиялық функ-
циясын қолдану ыңғайлы:
S
r
n
q K
q kK
j
i
i
n
if
i
if
=
−
=
∑
1
2
log (
),
i=1,……..,n (5.57)
0<КП
if
<1 болғанда.
Бұл алгоритм энтропияның 0 < S
j
< 1 шегінде өзгерісін қамтамасыз
етеді.
Нормаланатын көрсеткіш r=1,88 энтропиялық функция S
j
=1, КП=1
кезде мағынасын қамтамасыз етеді.
Энтропиялық функция көмегімен сапа
деңгейін бағалайды және
сапаның өзгеру динамикасын қадағалайды.
Пайдаланылым кезіндегі өнім сапасы өзгеруінің функциялық
артықшылығы анықталады:
R = 1– Sj(t)/ S* = S*– Sj(t)/ S* (5.58)
Нарықта жаңа өнімнің пайда болғанда S
j
(t) мағынасы саналады.
S
*
және Sj(t) өрісін салыстыра келе, Sj(t) кемитіндігін, ал артықшылық
функциясы R-өсетіндігін байқаймыз.
Өнімді шығару және пайдаланылу үдерісінде
қандайда бір
маңызды сапа көрсеткіші төменгі мағынаға жететін, яғни нормаланған
мағыналардан заттай айырмашылықта болатын жағдайлар болуы
мүмкін.
Тек осы көрсеткішті есепке алу нәтижесінде өнім төменгі сапалы
өнім секілді бағалануы және жарамсыз деп танылуы мүмкін. Онда сапа
бағалауын мына формула бойынша іске асырады:
179
КП = qS
j
(5.59)
мұнда, q – салмақ коэффициенті.
Пайдаланылмалы өнімнің сапасын бағалауда негентропия
көрсеткішін
пайдалану қолайлы
H = S
*
-S
j
(t) (5.60)
мұнда, S* − нарықта жүретін өнімнің жаңа түр энтропиясы; Sj(t) – пай-
даланылымда болатын өнім энтропиясы.
Бұл формула техникалық деңгейді және шығарылатын (жаңа) және
пайдаланылымдағы (ескі) өнім сапасын бағалауда, өнімді сертификат-
тауда, сапаға перспективалық талаптарымен стандарттарды өңдеуде жә-
не өнімді алмастыру динамикасын жоспарлағанда қолданылуы мүмкін.
Өнімнің сапа бағасын көрсеткіштерді топ бойынша: КП
1
тағайындалуы, КП
2
сенімділігі, КП
3
эргономикалығы, КП
4
эстетикалығы,
КП
5
технологиялығы, КП
6
тасымалдауға жарамдылығы, КП
7
унифика-
циясы, КП
8
патентті-құқықтығы, КП
9
экологиялығы, қауіпсіздік, кәдеге
жарату КП
10
бөлек суммалағанда жүргізе аламыз.
Достарыңызбен бөлісу: 
