398
2
3
104
0
18
1
17І
104
0
17
1
30
11
114
0
23
1
45
11
11
0
23
1
45
11
2-3
сызық
71,8
0
1
Ш.С.Б.
40
0
51
1
286
0
26
1
511
271
40
0
51
1
114
0
24
1
30
11
286
0
26
1
30
11
114
0
24
1
30
11
71
0
03
Теодолиттік түсіру жұмыстарын камералық өңдеу
далалық өлшеу деректерін өңдеп аумақтың сұлбасын құруды
қамтиды. Өңдеу барысында іс жүзінде алынған өлшеулерді
теориялықпен салыстырып, бұрыштардың байланыспауларын
есептеп шығарып, түзетулер енгізіледі. Содан кейін теодолиттік
жүрістердің келесі жақтарының дирекциондық бұрышы
α
2-3
=α
1-2
+180º-β
болатынын біле отырып, дирекциондық бұрыштары есептеп
шыға ры лады.
Дирекциондық бұрыш пен теодолиттік жүріс жақтарының
ұзындығы бойынша транспортирдің, өлшегіш циркульдың жəне
көлбеу масштабтың көмегімен түсіру алаңының сұлбасы (планы)
құрылады. Камералық өңдеу барысында жүргізілген өлшеулер
мен кестетік құрулардан кететін қателіктердің жиналуынан
сұлбада тұйықталған жүрістің бастапқы жəне соңғы нүктелерінің
сызықтарының байланыспауы туындауы мүмкін.
Егер байланыспау жүрістің ұзындығына шаққанда рұқсат етіл-
ген шек 1:300 аспаса бағыттас сызықтар жүргізу арқылы жояды.
Жұқа сызықтармен бастапқы құру жағдайында алынған түсіру
алаңының сұлбасын алынады. Соңғы нүктесі 1’ болса бастапқы
нүктеден бастап шығатын жүріп өту сызықтарының байланыспа-
уы 1’ тең болады. рұқсат етілген байланыспау алаң жақтарының
ұзындықтарына теңдей бөлініп жазылады. Барлық жақтарының
байланыспауын кестетік тəсілмен үш бұрыш тұрғызып та-
рату арқылы жүргізіледі. Ол үшін теодолиттік жүрістің барлық
жақтарына теңдей бөлікке бөлінген ұзындықтары бірлей түзу
сызық қосылады. Жүрістің соңғы нүктесінде 1’байланыспауды
перпендикулярлармен қалпына келтіреді де негізгі сұлбаның
масштабына сəйкес əрқайысысына теңдей бөліктерге бөліп
жалғанады. Перпендикулярлардың шетін түзу сызық арқылы
соңғы нүктемен жалғанады, 2, 3, 4, 5 нүктеден ұзындығы
399
сұлбадағы жүріс нүктелердің байланыспау шамасымек сəйкес
келетін үш бұрыштың гипетенузасымен қилысқанша созады
[10.21-сурет].
10.21-сурет. Түсіру алаңы тұстарының ұзындық масштабы 1:20 000
енгізілетін түзетудің өлшемдерін анықтау
Соңғы нүктеге бағытталған бағыттас сызықтарға жүрістің
сəйкес келетін бөліктеріндегі нүктелердің шыңдарын ығыстыру
арқылы түсіру алаңын байланыстырады. Түсіру алаңының
байланыстырғаннан кейінгі сұлбасын қалың сызықтармен
жүргізеді. Тіркеу кітапшасы мен сызбаның (абтистің) деректері
бойынша жүріс бағыттарының бұрыштарын тірек нүктесінен
көршілес нүктенің шыңына бейінгі арақашықтықты белгілеп,
бұрыштарын транспортирмен өлшеу арқылы жағдайларды шарт-
ты белгілердің көмегімен сұлбаға түсіреді. Түсіру алаңының
сұлбасын құру барысында тік бұрышты координат бойынша
тірек нүктелері мен негізгі географиялық нысандарды жоғары
дəлдікпен түсіріледі [10.22-сурет]. Ол үшін алдын-ала құрылған
тік бұрышты координаттар торы қолданылады.
Тік бұрышты координаттың бастапқы нүктесінің координаты
х
1
у
1
пен координаталар өсімшелерін
;
2
1−
Δ
x
χ
2
=Δχ
1-2
; Ү
2
=Ү
1
+ΔҮ
1-2
;
есептеп шығарады [14.22-сурет].
400
10.22-сурет. Теодолиттік түсіру алаңының X
1
, Y
1
координаттары белгілі
бастапқы нүктесі (1) мен одан жүргізілген түзудің дирекциондық бұрышы
α
1-2
жəне оның көлденең түзу жағдайы S
1-2
арқылы соңғы нүктесінің (2) тік
бұрышты координатын анықтау.
Тік бұрышты координаттың бастапқы нүктесінің координаты
х
1
у
1
пен координаталар өсімшелерін
;
2
1−
Δ
x
χ
2
=Δχ
1-2
; Ү
2
=Ү
1
+ΔҮ
1-2
;
есептеп шығарады [10.22-сурет].
Координаттар өсімшелерін бұрыштары мен арақашықтықтары
бойынша арнайы кестелерден таңдап алынады немесе төмендегі
формуламен есептелінеді:
2
2
1
1
−
=
−
Δ
S
x
;
2
cos
1
−
α
2
2
1
1
−
=
−
Δ
S
y
;
2
sin
1
−
α
мұндағы S – нүктелер аралықтарының арақашықтығы, α–
дирекциондық бұрыш.
Қазіргі кезеңде ірі аумақта жүргізілетін түсіру барысында
алын
ған көп мөлшердегі далалық өлшеулерді ЭЕМ көмегімен
өң дей ді.
Электрониканың жетістіктері геодезияда кеңінен енгізіліп,
түсіру жұмыстары электроны тахеометрмен жүргізілуде.
