Оқулық Алматы, 012 Əож 37. Кжб 74. 00 Д 87

187
(гипермəтін, мультимедиа жəне т.б.) қолдану лекцияларды мəнерлі 
əрі көрнекті етеді. Ондай лекцияларды жасауда кинематографияның 
режисерлеу,  сценарий,  əртістік  сияқты  мүмкіндіктерін  кеңінен 
пайдалануға  мүмкіндіктер  бар  жəне  оны  кез-келген  уақытта  жəне 
кез-келген орында тыңдауға болады.
Қашықтан  оқыту  семинарлары  оқытуды  ұйымдастырудың 
белсенді  формасы.  Ол  дискуссияға  оның  дамуының  кез-келген 
нүктесінде  кіруге  мүмкіндік    береді.  Оқытушы  дискуссияға 
қатысушылардың  белсенділік  дəрежесіне  қарай  материалды 
қаншалықты меңгергендігіне баға бере алады.
Жоғарыда  сипаттама  берілген  технологиялардың  қатарында 
«жобалау  əдісі»  технологиясы  кəсіптік  білім  беру  педагогтарының 
арасында үлкен қызығушылық танытуда.
Жобалау əдісі ХХ ғасырдың 20-шы жылдарынан бастап АҚШ-
та  кеңінен  өріс  ала  бастады.  Оның  бастауы  философ  əрі  педагог 
Дж.Дьюидің жəне оның шəкірті В.Х.Килпатриктің философия мен 
білім  берудегі  гуманистік  бағыттылық  идеяларымен  байланысты. 
Оның басты мақсаты білім алушының осы білімді алуға деген жеке 
тұлғалық мүдделілігімен сəйкестенетін мақсатқа лайықты іс-əрекет 
арқылы белсенді түрде оқыту.
Бүгінгі  таңда  жобалау  əдісі  Ұлыбританияда,  Бельгияда,  Изра-
илде, Финляндияда, Германияда, Италияда, Бразилияда, Нидерланд 
жəне басқа да көптеген елдерде кеңінен тараған.
Жобалау əдісін қолдануға қойылатын талаптар:
1.  Шешімін  іздестіруге  қажетті  кіріктірілген  білімдерді  та-
лап  ететін  зерттеушілік  шығармашылық  бағыттағы  маңызы  бар 
проблеманың  болуы  (мəселен,  əлемнің  түрлі  аймақтарындағы 
демографиялық проблемаларды зерттеу жəне т.б.).
2. Алынатын нəтижелердің практикалық, теориялық, танымдық 
маңыздылығы  (мəселен,  белгілі  бір  аймақтағы  демографиялық 
жағдай,  оған  ықпал  ететін  факторлар,  проблеманың  дамуын 
байқататын ағымдар қажетіне сəйкес көрсетілетін қызметтің баянда-
масы; жоба туралы бірігіп шығарылатын газет, оқиға болған жерден 
репортаж, альманах шығару).
3. Білім алушылардың өздік (жеке, жұптық, топтық) іс-əрекеттері.
4.  Жобаның  мазмұндық  бөлігін  құру  (кезеңдер  бойынша 
нəтижелер көрсетілген).
5.  Белгілі  бір  бірізділіктегі  əрекеттерді  қарастыратын  зерттеу 
əдістерін пайдалану:
*  проблеманы  жəне  одан  туындайтын  зерттеу  міндеттерін 

188
анықтау (бірігіп «миға шабуыл», «дөңгелек стөл» зерттеу əдістерін 
қолдану барысында);
* шешімнің болжамын ұсыну;
*  зерттеу  əдістерін  талқылау  (статистикалық,  эксперименттік, 
бақылау жəне т.б.);
* соңғы нəтижелерді рəсімдеу амалдарын талқылау (презентаци-
ялар, қорғау, шығармашылық есептер, бейне көру жəне т.б.);
* алынған нəтижелерді жинақтау, жүйелеу жəне талдау;
*  қорытындыларды  жинақтау,  нəтижелерді  рəсімдеу,  олардың 
презентациялары;
* қорытындылар жасау, жаңа зерттеу проблемаларын ұсыну.
Жобалау  əдісінің  келесі  типтерін  анықтауда  оның  келесі 
белгілері анықталған:
1.  Жобадағы  үстем  іс-əрекет:  зерттеушілік,  ізденістік, 
шығармашылық,  рөлдік,  қолданбалы  (практикалық  бағдарланған), 
таныстыру-бағдарлы жəне т.б.
2. Пəндік-мазмұндық саласы: моножоба (білімнің бір саласының 
аясында); пəнаралық жоба.
3. Жобаның үйлестірілу сипаты: тікелей (қатаң, иілгіш), жабық 
(анық емес, жобаға қатысушыға ұқсатылатын).
4.  Байланыстар  сипаты  (бір  мектептің,  сыныптың,  қаланың, 
аймақтың, елдің, түрлі елдердің ішінде).
5. Жобаға қатысушылардың саны.
6. Жобаның орындалу мерзімінің ұзақтығы. 
Бірінші белгіге сəйкес жобалардың типтері.
Зерттеушілік.  Мұндай  жобалар  жақсы  ойластырылған 
құрылымды,  мақсаттарды,  барлық  қатысушылар  үшін  зерттеу 
пəнінің  көкейкестілігінің,  əлеуметтік  маңыздылығының,  соған 
сəйкес  əдістердің,  соның  ішінде  эксперименттік  жəне  тəжірибелік 
жұмыстардың,  нəтижелерді  өңдемелеу  əдістерінің  анықталуын  та-
лап етеді. Бұл жобалар нақты ғылыми зерттеулерге толығымен сəйкес 
келетін  немесе  оған  жақындау  зерттеу  логикасы  мен  құрылымына 
бағынады.
Шығармашылық.  Шығармашылық  жобалар  нəтижелерінің 
талапқа сай рəсімделуін шамалайды. Əдетте, мұндай жобалар білім 
алушылардың  біріккен  іс-əрекетінің  егжей-тегжейлі  құрылымын 
талап етпейді, оған қатысушылардың мүдделерімен себептелінетін 
топта  қабылданған  біріккен  іс-əрекеттің  жанрына  бағына  отырып, 

189
анықталады жəне əрмен қарай дамиды. Жоспарланатын нəтижелерді 
көрсету  газет  шығару,  шығарма  жазу,  бейне-фильм  түсіру,  мереке 
немесе  экспедиция  ұйымдастыру  жəне  т.б.  формасында  алдын-ала 
келісіледі.
Рөлдік,  ойын  түріндегі  жобалар.  Мұндай  жобаларда  оның 
құралымы алдын-ала белгіленіп қояды да, жұмыстың соңына дейін 
ашық қалдырылады. Оған қатысушылар жобаның сипатымен жəне 
мазмұнымен себептелінетін белгілі бір рөлдерді қабылдайды. Олар 
əдеби кейіпкерлер немесе əлеуметтік, немесе іскерлік қатынастарды 
бейнелейтін  ойдан  шығарылған  кейіпкерлер  болуы  мүмкін. 
Осы  жобалардың  нəтижелері  олардың  орындалуының  алдында 
белгіленеді,  əйтпесе ең соңында ғана көрініс ала алады.
Таныстыру-бағдарлы  (ақпараттық)  жоба.  Бұл  жоба  əуелден 
белгілі  бір  объект,  құбылыстар  туралы  ақпарат  жинастыруға  жəне 
жобаға  қатысушыларды  осы  ақпараттармен  таныстыруға,  кең 
аудиторияға арналған фактілерді талдауға жəне жинақтап қорытуға 
бағытталады.  Таныстыру-бағдарлы  (ақпараттық)  жобалар  да 
зерттеушілік  жобалар  сияқты  жақсы  ойластырылған  құрылымды, 
жұмыс барысында жүйелі түрде өзгертулер енгізу мүмкіндіктерінің 
болуын талап етеді. Оның құрылымы келесідей бола алды: жобаның 
мақсаты,  оның  көкейкестілігі,  зерттеу  көздері,  мəліметтердің 
өңдемеленуі  жəне  нəтижесі  (мақала,  реферат,  баяндама  жəне  т.б.), 
презентациялары  (публикациялар,  Интернетте  жариялануы,  теле-
конференцияларда талқылау жəне т.б.).
Практикалық-бағдарланған 
(қолданбалы) 
жобалар. 
Бұл 
жобалардың  ерекшелігі  оған  қатысушылардың  іс-əрекеттерінің 
нəтижесі əуел бастан нақты анықталатындығында. Сонымен қатар, 
бұл нəтижелер міндетті түрде қатысушылардың өздерінің əлеуметтік 
мүдделеріне  бағдарлануы  тиістілігі  (мəселен  биология,  химия, 
кəсіптік  білім,  əдебиет  салалары  бойынша  зерттеу  нəтижелері 
негізінде  жасалатын  құжат;  табиғаттағы,  өндірістегі,  қоғамдағы 
сəйкессіздіктерді  жоюға  бағытталған  іс-əрекет  бағдарламалары, 
ұсыныстар;  заң  жобалары,  анықтамалық  материалдар,  сөздіктер 
шеберханалар жобасы жəне т.б.).
Мұндай  жоба  жан-жақты  ойластырылған  құрылымды,  тіпті 
оны  былай  қойғанда,  оған  қатысушылардың  əрқайсысының 
қызметтері  анықталған,  бүткіл  іс-əрекеттерінің  сценарийін, 
нақты  тұжырымдарды,  яғни  жобалық  іс-əрекеттің  нəтижелерінің 
рəсімделуін,  жəне  соңғы  өнімнің  рəсімделуіне  барлығының 
қатысуын көздейді.