үшін.
Жоғарыда қаралған мысалда 5-сурет сумен қолайлы қамтама-сыз етілген кезінде су балансының тапшылығы 248 мм тең. Суару нормасының максималды мөлшері 800 м3/га тең болғанда, бірін-ші, екінші және төртінші суарудың нормасы 600 м3/га деп сана-лып, үшінші суару нормасы —700 м3/га болады. Сонда олардың қосындысы. 2500 м3/га тең болады.
Бірінші суарудың мерзімін анықтау үшін ординат білігінің бой-ына (5 сурет) себер алдындағы суару нормасының мөлшерін ор-наластырып (66 мм) және ирек сызшқпен қиылысқанша көлденең сызық жүргізіледі. Ирек сызықтың қиылысқан нүктесінен абсцисс білігіне перпендикуляр сызығын түссіру арқылы бірінші суарудың мерзімін анықтаймыз (23.VI). Ал е;кінші суарудың мерзімі су ба-лансының тапшылығы 60+60=120 мм болғанда келеді. Бірінші суарудың мерзімін анықтаған сияқтгы екінші суарудың да мерзімі анықталады, ол ІЗ.УІІ-күні болады.. Ал үшінші рет суаруды су балансыньщ тапшылығы 60+60+70)= 190 мм тең болғанда жүргі-зу керек (26.УІІ.), сондай-ақ төртітші суару 60 + 60+70+60 = 250
70
мм болғанда жүргізіледі (21ДЛІІ.). Осылай аныкталған суару мерзімдері суарудың орта күні деп саналады.
лшері 60 мм теңсуару нормасынан
' = 54-51 мм) басталып, су балансы тапшыльіғы
% (2А 6669 мм)
А. Н. Костяков бойыниа суару мерзімінің ұзақтығы суару тф масының өзінің орта мөлиерінен 10-15% үйлеспеуімен шектеле-ді. Біздің мысалымызда бірінші суару су балансыньщ тапшылы-ғының мөлшері 60 мм теңсуару нормасынан Ш—"1О '° кс
СУ<ФУ
да
(2
нормасынан 10—15% көп болғапда (2А
ды. Су балансы тапшылығының интегралды ирек сызығь
жүгеріні суару 21.УІ.-де басталып, 25.УІ-де бітеді, яғни ол о
лік бойы суарылады. ' ^гп і4
Ал екінші суару ІО.УІІ (2А^= 114-111 мм) басталып Н
/ 2Длу=126— 129 мм) күн аяқталады. Сондай-ақ үшшші
124.УП—28.УІІ аралығында жүргізіліп, төртінші суару
23.УШ күндерінде жүргізіледі. МЙШПР.
Суару мерзімдерін жыджытқанда суару нормаларының мөлше
рі де өзгереді. Суару кеш болған сайын (оңға қараи жьілжыіУ, у
балансы тапшылығы көбейіп, суару нормасының МӨЛІг|Р' ^ілжы-
бейеді. Ал суару ерте басталған жағдайда (солға кар н0„.
ту) су балансьі тапшылығыаың кемуінің салдарынан у ру масының мөлшері де азаяды.
Суару жүйесін пайдалану кезінде дақылдарды
зекті суару мерзімін анықтау үшін метерологиялық ^
дың мәліметтеріне сәйкес су балансының тапшылығыньш, і0.
ды ирек сызығын әр күн сайын сызып отыру орынды о £•" сы пырақ ылғалының алғашқы қорының мөлшері мен^ суару р белгілі болғанда, суару мерзімін анықтау өте онай болад .
0
8-сурет. Жазғы бидайды суару режимінің графип 1, 2, 3 — суарудыщ номерлері; 4 — суарУДЫҢ ^?^? тығы; 5 — жүмсаматын су мөлшері, гектарына есебімен.
Суару режимінің жинақталмаған графигі. Жеке 01" ^,^ Б суару режимін график арқылы көрсетуге болады (о сур „^^ң |Г1-графикте әрбір төрт бұрыштың көлемі ауыспалы егіс жү
71
әр дақылдың барлық көлемін бір іет суаруға қажет болатын су-дың аумағына тең: рі=т-а>. Соцай-ақ бұл графикте суаруды бастау, аяқтау және кезекті суару фалығы мерзімдері көр^етілген.
Осындай графикте ауыспалы егс жүйесіне кіретін барлық да-қылдардың суару режимін сызған юлсақ, онда ол осы дақылдар-ды суару режимінің жинақталмағаі графигі болып табылады.
Ал енді оның темен жерлерін тэлтыру мен шыңдарын төмен түсіру арқылы тегістесек онда дақ>ілдарды суару режимінің жи-нақталған графигі шығады (суару графигі). Әдетте бұндай гра-фикті аса үлкен емес бір немесе еіі ауыспалы егіс жүйесі орна-ласқан алқаптар үшін қүрған жөн. Бұндай жағдайда судың есеп-телген мөлшері ординат білігінің бойынан оқылады. Өте үлкен суару жүйелерінде көптеген ауыс»алы егіс учаскелері болады, сондықтан жүйеге жіберілетін бар.щқ судың мөлшерін анықтау қиынға соғады. Бұл жүмыстарды гьдромодуль графигін тек үлгілі ауыспалы егістер үшін ғана құру арқылы жеңілдетуге болады, мысалы дәнді дақыл-малазығы, көкөніс — малазығы, көкөніс — ауыспалы егістері.
Суарылатын жерлердің әрбір өлщеміне (1 гектарға) берілетін судың мөлшері (гектарына л/с есебіиен) гидромодуль деп атайды.
Гидромодуль мелшерін щ» (әр дақыл үшін) оларды күні-түні суарғанда мына формула арқылы анықтайды:
д = 8д 4 ^гектарына л/с есебімен, ал дақылды күні-түні суармаған
жағдайда ^ = а-т:3,6 Ті, гектарына л/с есебімен; бұнда: ш — суару нормасы, м3/га;
а — ауыспалы егістегі дақылдың үлесі;
і — дақылды суару мерзімінің үзындығы, тәулік есебімен;
Т —тәулік бойы суарудың ұзақтығы, сағат есебімен.
Осы формулалар арқылы әр дақылдарды барлык суарудың гидромодульдері анықталып, олардың көрсеткіштері гидромодуль-дің жинақталмаған және жинақталған ведомстеріне жазылады (12 таблица).
Гидромодульдін. жалпы мөлшерін барлық дақылдардың гидро-модульдерінің күнделік мөлшерін бірлне-бірін графикалық әдіспен қосу арқылы анықтайды. Содан кейіін миллиметрлік кағазға абс-цисс білігінің бойына белгілі масштгабпен суару кезеңінің айла-рын, онкүндіктерін және күндерін көфсетіп календарлық уақыты орналастырылып, ал ординат білігініің бойына — гидромодуль ор-наластырылады. Графикте әр дақьодды суару ені суарудың ұзақ-тығын, ал биіктігі гидромодульды кгөрсететін тікбүрыш арқылы бейнеленеді. Әрбір тік бүрыштың ішіінен суарудың кезекті немірі жазылып, суарылатын дақылдың шарртты белгісі сызылады (бояу, сызықпен түрлеу) (9 сурет).
Әдетте гидромодуль графигін құр?у саны жағынан ең көп суа-рылатын, немесе суару мерзімі өте үззақ дақылдан басталады. Бір
72
9-сурет. Гидромодульдің графигі:
а — жинаңталмаган; б, в — жинақталған; 1—күздік бидай; 2—жаздық бидай;
3— жүгері; 4— аңыздық жүгері; 5— бірінші жылғы жоңышңа; 6—■ екінші жвне
үшінші жылғы жоңышңа.
дақылдың гидромодулінің графигін құрып болғаннан кейін, ке-зекпен барлық дақылдардың гидромодулдерінің графиктері құ-рылады. Егерде екі және одан да көп дақылдардың суару мерзімі толығынан, немесе жарым-жартысы уақыт бойынша бір мезгілде болса, онда осы күндерде олардың ординаттары (гидромодулдері) косылып, тікбұрыштар толығынан, немесе жарым-жартылай бір-бірінің үстіне орналастырылады. Барлық дақылдардьщ гидромо-дульдері қүралған бұл график суармалы ауыспалы егістін. гидро-модулінің жинақталмаған графигі болып саналады. Әдетте бүл
Достарыңызбен бөлісу: |
