113
белгісі 10% деңгейінде кӛрсетілді (себебі: (1) әйелі маскҥнем, (2)
маскҥнемдіктің салдарынан жҧбайының кӛз жҧмуы және басқа себептер.
Жанжал туатын отбасында дағдарыс кезіндегі белгілер кішкене жоғары (орта
есеппен алғанда 30% деңгейінде), негізгі себебі – балалардың ҥйден кетіп
қалуы, мектепке бармауы.
Отбасының негізгі нашар белгілері (негізгі топ бойынша жасалды)
o
жҧбайының макҥнемдікке
салынуы
o
отбасындағы жанжал, тҥсінбеушілік, қорлық
o
балалардың дҥниеге келуі
o
ауру
o
жҧмысынан айырылу
o
жҧбайының қазасы
o
кҥйеуінің кӛзге шӛп салуы
o
балалармен ӛзара тіл табыса алмау (баланың ҥйден кетіп қалуы, сабақтан
қалуы, тіл алмауы, әумесерлік мінез-қҧлық, тіркеуге алу)
o
материалдық жағдайдың нашарлауы
o
некені бҧзу
«Шаңырақ кӛтерген кезімізде 100% бақытты едік. Жоспарларымыз,
армандарымыз болды. Баланың дүниеге келуі аздап қиындық туғызды,
отбасының амандығы 10%-ға тӛмендеді. 2004 жылы екінші баламыз дүние
есігін ашты (отбасының амандығы 70%-ға бағаланды). Ақша жетіспейтін
болды. Күйеуім бас кезінде қапаланып жүрді, мен жұмыс істемедім. Кейін
уақыт ӛте келе күйеуім ӛзімен ӛзі болып, араққа салынып, құмар ойындарына
құштарлығы оянды. 2009 жылы үшінші бала дүниеге келді. Бұл баланың
дүниеге келуі отбасымыздың ӛмірін шайқалтты (амандықты бағалау деңгейі
50%)». Баланың ӛмірге келуі біздің жоспарда жоқ еді. Отбасында бала кӛп
болған сайын, тұрмыс ауырлай түседі екен…» (дағдарысты отбасының
сұхбатынан).
Дағдарыстан кейінгі мерзім, отбасының жағдайын жақсарту жылдары, сәттілік
деңгейі әр отбасы бойынша қатты ерекшеленеді. Ең сәтсіз отбасыларында ол
0%-дан 40%-ға дейін ӛскен, 80%-ға дейін; 10%-дан 40%-ға дейін. Жалпы
алғанда, бҧл кӛрсеткіш отбасылардың ерлі-зайыпты ӛмірлерінің алғашқы
жылдарында берген кӛрсеткіштермен салыстырғанда жоғарғы белгі болып
табылмайды (100%, 80%, 70%).
Алайда, дағдарыстан кейінгі мерзім ҥшін – бҧл айтарлықтай жақсы кӛрсеткіш,
отбасылардың ӛздері отбасылық қатынаста жақсы кӛрсеткіштерге қол
114
жеткізгендіктерін, әлі де болса жоғары болжамдар жасауға қорқатындықтарын
айтады.
Сәтсіздік белгісі аса тӛмен емес (30-40%) отбасында сәттілік деңгейі орташа
алғанда 70-80%-ға жеткен.
Есте қалатын бір жағдай, әрбір отбасы болашаққа
оптимизммен қарайды, ӛздері
қайта қҧрған отбасының берекесін қашырмай, балалары ҥшін отбасы
ҧйытқысын сақтап қалуға тырысады.
«Некемізді бұзғанға дейін отбасымыздың берекесі 30% деңгейде болды.
Жолдасыммен ажырасқан кезде бас кезінде балаларым үшін қорқатынмын.
Алайда балаларым бәрін жақсы түсініп, бұлай ӛмір сүруге болмайтындығын
мойындады. Маған қолдау кӛрсетті. Мен жұмысқа орналастым, үйде
тыныштық орнады, ішімдік салдарынан болатын ұрыс-керіс, жанжал жоқ.
Балаларымның жаны жай тапты, сабақтары жақсарды. Балаларыма
әкелерімен кездесуіне тыйым салған жоқпын, алайда одан еш кӛмек жоқ.
Қазір отбасымыздағы жайлылықтың деңгейі 80%» (қоғамнан тыс қалған
отбасының сұхбатынан).
Отбасыларда дағдарыстан кейінгі мынадай позитивті ӛзгерістер байқалды:
балалардың отбасына
қайта оралуы
отбасының қалпына келуі
ажырасқаннан кейінгі жаңа ӛмір
екінші рет
сәтті некеге отыру
жҧмысқа қабылдану
материалдық жағдайдың жақсаруы
маскҥнемдіктен толықтай айығу
сауықтыру орталығының қолдау кӛрсетуі
әйелдер ҥшін дағдарыс орталығының қолдау кӛрсетуі
қҧдайға сенуге
ықпал ету
мектеп тарапынан кӛмек.
Бір отбасы ҥшін баланың дҥниеге келуі қуаныш болса, ал кейбір жанҧялар ҥшін
мҧндай жағдай сәтсіздікке ҧшыратып, болашаққа ҥреймен қарауды
тудыратынын ерекше атап ӛткен жӛн: отбасылық берекені бағалау деректеріне
сәйкес кейбір отбасында ӛмір сҥру деңгейі бала ӛмірге келген кезде 30-40%-ға
тӛмендеген.
Әр бала дҥниеге келген сайын отбасының тҧрмыстық жағдайы тӛмендеп,
отбасылық берекенің қашатындығын атап кӛрсетті. Алайда, зерттеушілердің
115
пікірі бойынша баланың ӛмірге келуі басты себеп емес, керісінше тҧрақты
жҧмыс орнының, жеткілікті қаражаттың, сондай-ақ жеке баспананың болмауы,
ішімдік, қҧмар ойындарға қызығушылық таныту негізгі себеп.
Ажырасу да кейбір отбасылар ҥшін жағымсыз жағдай болған жоқ. Кейбір
әйелдер ажырасу арқылы отбасының берекесі қайта қалпына келгендігін
айтады: олар кҥйеуінің зорлығынан қҧтылды, бостандыққа қол жеткізді,
балалар ҥшін, ӛзі ҥшін қорқыныш тҧманы сейілді. Ең маңыздысы, әйелдер
бҧрынғы кҥйеулерімен достық қатынаста қалып отыр, бҧл жағдайда балалар
әкелерінен бӛлек тҧруына байланысты ӛте қатты психологиялық соққы алған
жоқ. Сәттілік графикасы кӛрсеткендей, ажырасу отбасының берекесін 30%-ға
кӛтерді.
Ӛмірдің қиын жағдайына тап болған және оны жеңе білген отбасылық
ӛмірдің графиктерінің мысалдары
