104
Отбасыда балалардың пайда болуы әрқашан оң нәтиже береді, яғни ата-ана
қамқорлығының жҥгі мен қуанышын бӛліскен ата-аналар онан әрмен ҧйысады
деп саналған. Алынған деректерге сәйкес, отбасылардың негізгі бӛлігі,
балалардың жҧбайлар арасындағы қатынасты тек жақсартқандығын атап
кӛрсетеді. Сондай-ақ, отбасылардағы ауыр қатынастар балалармен мҥлдем
байланысты емес. Тіпті жанжалды отбасыларда ата-аналар кҥрделі
мәселелердің кӛзін ӛздерінен кӛреді.
Алайда отбасылардың 10% отбасылық қатынастағы дағдарыстың бір себебі
шамадан тыс әкелік ауыртпалық болғанын атап кӛрсетті. Әкелер
психологиялық тҧрғыдан да, материалдық тҧрғыдан да дайын болмады.
Олардың қолдарынан келмеу қорқынышы борыш пен жауапкершілік сезімінен
кҥшті болды. Осы әкелер балалық шақтарында әкеліктің ӛнегелі ҥлгісін
алмауы мҥмкін. Сондықтан олар әке жағдайына тап болып, қарапайым не істеу
керек екенін білмеді.
Алынған материалдың талдауы әкелердің кӛңілін қалдыруды туындатқан
себептерді кӛрсетті:
балалардың жылауы және ҧйқысыз тҥндер;
әйелдерінің назары балаларға ауысты;
материалдық шығындардың кӛбеюі;
тҧрғын ҥй-тҧрмыстық
мәселелердің қиындауы;
жас отбасылармен бірге тҧратын туысқандардың ашулануы.
Кӛріп тҧрғанымыздай, алғашқы екі себеп – бҧл ата-ана сезімінің жеткіліксіз
дамуы немесе әкелік бейқамдық. Жҧбайы ӛзін және ӛзінің тыныштығын
жоғары қояды. Келесі себептер отбасының нашар материалдық-тҧрмыстық
жағдайымен байланысты. Бірақ, ҥлкен ықылас болса, оларды ӛткеруге болады.
Бҧл ретте кӛрсетілген себептердің отбасыға кешенді ықпал еткенін атап
кӛрсетеміз, бҧл жҧбайлардың бір бірімен жеке тҧлға аралық қатынастарды
айтарлықтай нашарлатты. Ақырында барлық бәлеге кінәлі аналар мен балалар
болады.
«Балалар туған кезде бастапқыда күйеуім қуанған, бірақ кейіннен күнделікті
ӛмір басталды: ұйқысыз түндер, баланың жылаған дауысы, менің
шаршағандығым. Келін ретінде менің міндеттерім арта түсті де, барлық үй
шаруасына
уақытым
жетпейтін
болды.
Күйеуім
мен
ешнәрсе
үлгермейтінімді, оның шаршап, ұйқысы қанбайтынын, менің оған кӛңіл
аудармайтынымды бетіме басып айтты. Ақырында осының барлығы
күйеуімнің жүйкесін тоздырды. Туысқандармен және күйеуіммен болатын
105
ұрыстар жиілеп кетті. Күйеуім жұмыстан мас болып жиі келетін болды…»
(дағдарыстық отбасымен сұхбаттан).
«Балалар туғаннан кейін күйеуім екеуміздің қарым-қатынасымыз ӛзгерді. Бала
жылаған кезде күйеуім ашуланатын болды, басқа бӛлмеге шығып кететін
болды. Мен оны ерте тудым, алдымен пәтер алу керек еді деп айтатын болды.
Маған ол ауыр тиіп, ұдайы жылаумен болдым… (бейәлеуметтік отбасымен
сұхбаттан)
Сондай-ақ, отбасылармен жасалған сҧхбаттардың нәтижелері бойынша,
олардың бір бӛлігінде тҧңғыштарын кҥткен және алдын ала жоспарланған, ал
келесілерінде ата-ананың қуанышына емес, ал тек соңғыларының осы
мәселедегі сауатсыздығынан пайда болғанын атап кӛрсетуге болады. Сӛйтіп,
бірнеше сҧралған отбасыларда тҧңғыштардың дҥниеге келуі қуаныш әкелген,
әрбір жаңа баламен қуаныш біртіндеп азайған, себебі мҧнымен отбасының
материалдық амандығы да тӛмендеген. Қаржы себептеріне байланысты тҥсік
жасауға мҥмкіндік болмағаннан, балаларды туғаны туралы бір ананың атап
айтқан мысалы ӛте қайғылы.
«…алғашқы балаларымды жоспарлап туғанмын, ал келесі екеуі кездейсоқ
болды, егер сол кезде үйімізде ақша бар болса, мен аборт жасайтын едім» (4
балалы ана).
4.3.8.
Туысқандардың теріс ықпалы
Отбасының микроайналасы отбасы ішіндегі қатынастардың тҧрақтануы ҥшін
ҥлкен маңызға ие. Туысқандық, кӛршілік, достық қатынастар материалдық-
тҧрмыстық, адамгершілік, эмоционалдық қолдаудың, тҧрмыстық қызметтердің
кӛздері болып табылады, мысалы, балалардың кҥтіміне кӛмек. Алайда
жақындарымен тҧратын барлық отбасылар жайлылық пен амандықты
сезінетіндігін айтуға болмайды, себебі дәл осындай отбасыларда ҧрпақтардың
тҧрмыстық,
материалдық
жоспарлары
бойынша
келіспеушіліктер,
кӛзқарастардың сәйкеспеуі туындаған кӛптеген мысалдар бар. Мысалы, аталған
зерттеуде, 40% жағдайда, респонденттер туысқандармен бірге тҧруды
қабылдамауын белгіледі. Отбасыларда келін мен ененің, жҧбайы тарапынан
туысқандардың арасындағы жанжалдар байқалды. Нәтижесінде, осы факторлар
отбасыдағы дағдарысқа жана тҥрде әсер етті.
106
«
Біз некемізді бір бірімізді сүйіп құрдық. Қолымда балам болғанына
қарамастан, күйеуім оны қабылдап, асырап алды. Кейіннен екеуміздің ортақ
баламыз туды, күйеуім оған қатты қуанды. Баланың туылуымен ара
қатынасымыз одан да жақсара түсті. Отбасындағы материалдық
жағдайымыз тұрақты болды. Атам қайтыс болғаннан кейін бәрі күрт ӛзгерді.
Материалдық жағдайымыз да, енемнің бізге деген кӛзқарасы да ӛзгерді. Бӛле
шығып кӛріп едік, күйеуім анасына қайтып кетіп жүрді. Анасының әсері
қатты болғандығы соншалықты, ақырында ажырасып кеттік. Дағдарыс
кезеңі басталды…» (
дағдарыстық отбасымен сұхбаттан)
«Анам қайтыс болды, мені қолдайтын ешкім болмады. Менің жігітім бар еді,
мен оған отбасын құрайық деп ұсыныс жасадым, бірақ мен де, ол да отбасын
құруға аса ниет білдірген жоқпыз. Қуанышты сәттер де болды, бірақ оған
қарағанда жағымсыз жағдайлар кӛбірек болды. Ерлі-зайыпты ӛмір сүруіміздің
3-ші жылында арамыз қатты суып кетті де, қарым-қатынасымыз ӛте
нашарлады, уақытында ажырасуға арыз бермегенім үшін ӛкінемін. Біз оның
анасымен 3 бӛлмелі пәтерде тұратынбыз. Ұрыс-жанжал жиі болып тұрды,
енем бізге ӛмір сүруге кедергі келтірді. Күйеуімнің туыстарымен ара-
қатынасымыз әуел бастан ақ қалыптаспады, олар біздің ӛмірімізге әрдайым
араласып тұрды, мені нашар әйел, олардың баласын тұзақтап алдың деп
кемсітті. Кейіннен күйеуім де олардың жағына шығатын болды. Осы жағдай
біздің ажырасуымыздың басты себебі болды…» (конфликттік отбасының
ӛмірінен).
Осылайша, отбасының микроайналасын зерттеу, тҥзету кӛмегі мен қолдау
бойынша жҧмыстар ҥшін маңызы аз емес.
