97
Жеткілікті жалақының жоқтығы, балалардың ең кем қажеттіліктерін
қанағаттандыруға қаражаттың жоқ болуы отбасыдағы амандықты
бҧзушылардың бірі болып табылады. Бҧрын жҥргізілген зерттеулердің
46
мәліметтеріне сәйкес, 34% сҧхбаткерлердің санауынша, сәтсіз отбасы –
материалдық тҧрғыда қамсыздандырылмаған отбасы, білім саласындағы
мамандардың 66%-ы да кедейлік отбасыдағы амандыққа зиянды әсер тигізеді
деген пікірде. Балалардың белгілі бір ҥлесі (11%) де материалдық ауқат
отбасылық амандық ҥшін ең қажетті болып санайтындығын атап айту керек
Материалдық жағдайы тӛмен болған сҧралған отбасылар кҥдер ҥзбей, табыс
іздеуге барлық кҥш салатындығын айтып кету қажет. Олар ӛздері кінәлі екенін
және мемлекет тарапынан кӛмек кҥтудің керегі жоқ екенін тҥсініп отыр.
Олардың кӛбіне туыстары, достары киіммен, азық-тҥлікпен кӛмектесіп
отырады.
4.3.3.
Ата-ана рӛлінің әлсіреуі
46
«Отбасы сәтсіздігі: себептері және алдын алу», ҚР БҒМ Балалардың қҧқығын қорғау
комитеті, Сандж зерттеулер орталығы, 2009 ж.
98
Отбасылық амандықты қалыптастыруға ата-аналар мен балалардың ӛзара
қатынасы айтарлықтай әсер етеді. «Балалардың ақпараттық қауіпсіздігі: шешу
мәселелері мен жолдары»
47
зерттеуінің нәтижелері бойынша, сҧралған
балалардың 72%, ата-аналар олардың мәселелерін, ықыластарын тҥсінеді деп
айтты, 25% - сирек немесе ешқашан, 3% - олардың ата-аналарының
тҥсінетіндігін не тҥсінбейтіндігін шеше алмады. Балалардың ӛгей ана немесе
ӛгей әкелермен ӛзара қарым-қатынаста кҥрделі мәселелердің бар болуын айта
кеткен жӛн. Сӛйтіп, ӛгей анасы бар отбасыларда, балалардың 78% ата-аналар
оларды сирек тҥсінеді деп санайды, ӛгей әкесі бар отбасыларда - балалардың
43% сәйкесінше, балалар-ата-ана қатынастарындағы тҥсініспеушілікті атап
кӛрсетті. Сәйкесінше, бала ҥшін ең жақсы нҧсқа – бҧл биологиялық ата-ана.
Бала туған емес әкеден гӛрі, туған емес анамен жайсыздықты аса сезінеді, бҧл
балалар мен отбасылардың амандығы ҥшін туған ананың маңызды рӛлі туралы
айтады.
Бҥгінгі таңда кӛптеген ата-аналардың бала туралы қамқорлықтың айтарлықтай
бӛлігін мемлекеттік білім және тәрбие беру мекемелеріне артып қоюы
шиеленіскен мәселе болып табылады. Сӛйтіп, «Сандж» орталығының ӛткен
зерттеулерінің нәтижелері бойынша,
48
сҧралған ата-аналардың тек 47% ғана ӛз
балаларымен кҥнде және толымды тҥрде әңгімелеседі. Ата-аналар тым артық
жҧмыс бастылықтарымен ӛздерін, ерлер мен әйелдердің кәсіби мҥдделері
отбасылық мҥдделерге кҥрделі бәсекелесіне айналуда. Балалармен тҧрақты
қатынастың болмауы, ата-ананың балалардан алыстауына әкелді, кейбір
отбасыларда қатынас тек материалдық қажеттіліктерді қанағаттандыруда ғана
қалыптасады
4.3.4.
Отбасыдағы рӛлдік ұстанымдардың ауысуы
47
«Балалардың ақпараттық қауіпсіздігі: шешу мәселелері және жолдары», ҚР БҒМ
Балалардың қҧқықтарын қорғау комитеті, «Сандж» зерттеу орталығы, 2010 ж.
48
«Отбасы сәтсіздігі: себептері және алдын алу», ҚР БҒМ Балалардың қҧқығын қорғау
комитеті, «Сандж» зерттеу орталығы, 2009 ж.
99
Отбасы амандығының және отбасыдағы әйелдер мен ерлердің рӛлдерінің
арасында тәуелділік бар екенін айта кеткен жӛн. Бейберекет деп ресми
танылған отбасыларда, баянды отбасылармен салыстырғанда, әйелдер
отбасының материалдық ауқаттылығына (41,2% қарсы 34%) және жаһанды
шешімдерді қабылдауға (70,6% қарсы 57,4%) жиі жауап береді. Ерлер, ӛз
кезегінде, ҧсақ шаруашылық істеріне (11,8% қарсы 5,3%), азық-тҥлік сатып
алуға (47,1% қарсы 22,3%), отбасының психологиялық амандығына (64,7%
қарсы 47,9%) жауап беруші ретінде белгіленеді. Кӛріп отырғанымыздай,
дәстҥрлі рӛлдерден ауытқу отбасылық амандыққа пайда әкелмейді.
Мҧнымен қоса, бейберекет отбасыларға қарағанда, баянды отбасыларда ерлер
отбасының отағасы ретінде айтарлықтай жиі кӛрсетіледі (57,4% қарсы 23,5%).
Бейберекет отбасыларда біз кері кӛріністі байқаймыз - әйел отбасының отағасы
ретінде жиі кӛрсетіледі (47,1% және 20,2%).
Бейберекет отбасыларда дәстҥрлі қҧндылықтардың ауысуы, әйелдің тек
отбасының психологиялық амандығы, балалардың тәрбиесі ҥшін ғана емес,
100
сондай-ақ, отбасының материалдық ауқаттылығына және маңызды шешімдер
қабылдау ҥшін жауапкершілік жҥктейтіндігімен тҥсіндіріледі
49
.
4.3.5.
Жеке құндылықтардың ауысуы
Отбасының амандығына әсер ететін аса мәнді фактор бірыңғай
қҧндылықтардың, мҥдделердің, бос уақытты ӛткізу әдістерінің бар болуы
50
.
Баянды отбасыларда балалар ата-аналармен ортақ қызметке тартылған. Олар
ата-аналарымен айтарлықтай жиі қыдырады, қонаққа, мәдени орындарға
барады. Мҧндай отбасыларда балалар отбасының жоспарларын талқылауға
белсенді араласады, бҧларда отбасылық дастарханға жиналу дәстҥрі
қалыптасқан. Сондай-ақ, баянды отбасыларда тәрбиедегі басымдық баланың
жан-жақты дамуы, оның толыққанды ӛзін ӛзі іске асыру және әлеуметтік
жетістігі болса, ал бейберекет отбасыларда ӛмірлік қиындықтарды жеңуге
дайындық болып табылатындығын атап кӛрсету қажет.
Бейберекет деп белгіленген жанҧяларда бірінші кезектегі басымдықтар
келесідей: балалар (76,5%), отбасы (58,8%) және жҧмыс (47,1%). Бірақ баянды
жанҧяларға қарағанда, оларда материалдық ауқаттылыққа ҥлкен мән беріледі
(41,2% қарсы 25,5%).
Бейберекет жанҧялардың тағы бір айырмашылығы, олар ҥшін мансаптық
жоғарылау, махаббат, достар, айналасындағыларды қҧрметтеу, ойын-сауық,
демалыс сияқты қҧндылықтар маңызды болып табылмайды. Ӛмірлік
қҧндылықтардың әртҥрлі спектрін баянды жанҧялар қасиеттерінің бірі деп
санауға болады, олар тек кҥн кӛрісті ғана ойламай, аса толымды ӛмір сҥру
мҥмкіндігіне ие.
4.3.6.
Мәжбүрлі неке
Ӛкінішке орай, тәжірибеде некеге дейінгі қатынастарды есепке алу сирек
қолданылады. Алайда, зерттеулердің нәтижесі бойынша, некеге дейінгі кезеңде
некеде тура немесе жанама кӛрініс табатын қиыншылықтар жиі туындайтыны
байқалады. Жасалған талдаудың нәтижелері бойынша, отбасылық ӛмірде
некеге дейінгі қатынастардың келесідей сипаттамалары байқалады: танысу
жағдайы, бір-бірінен алған алғашқы әсер, жағынудың ҧзақтығы, неке
49
«Отбасы сәтсіздігі: себептері және алдын алу», ҚР БҒМ Балалардың қҧқығын қорғау
комитеті, «Сандж» зерттеу орталығы, 2009 ж.
50
Бҧл тарауда материал «Отбасы сәтсіздігі: себептері және алдын алу» зерттеулерінің
деректері негізінде қҧрылған, ҚР БҒМ Балалардың қҧқықтарын қорғау комитеті, «Сандж»
зерттеу орталығы, 2008 ж.
Достарыңызбен бөлісу: |
