Жаратылыстану сабақтарында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану процесін жетілдіру бойынша ұсыныстар

Білім берудің ақпараттық технологиялары жаратылыстану туралы білімді жалпылап, нақтылап, жүйелеп қана қоймай, оқушылардың осы пәнді оқуға деген ынтасын арттыратын оқыту жүйесін құруға көмектеседі.

Білім беру ақпараттық технологияларын қолданудың маңызды мақсаттары-оқушылардың ынтасын арттыру, оқу процесін автоматтандыру, оқушылардың шығармашылық ойларын дамыту.

Қойылған мақсатқа қол жеткізу мынадай міндеттерді шешу арқылы болжанып отыр:

• 
  Білім алушының тұлғасын дамыту, оны заманауи ақпараттық қоғам жағдайында өз бетінше өнімді іс-әрекетке дайындау: ойлауды дамыту, эстетикалық тәрбие, қиын жағдайда дұрыс шешім қабылдау немесе нұсқаларды ұсыну білігін қалыптастыру, эксперименттік-зерттеу қызметін жүзеге асыру білігін дамыту.
  
• 
  Қазіргі қоғамның ақпараттандырылуына байланысты әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру.
  
• 
  Үздіксіз білім беру жүйесінің барлық деңгейлеріндегі білім беру процесін қарқындату:
  
• 
  Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) мүмкіндіктерін іске асыру есебінен білім беру процесінің тиімділігі мен сапасын арттыру);
  
• 
  АКТ-ны пайдалана отырып, танымдық іс-әрекетті жандандыру;
  
• 
  АКТ пайдалану есебінен пәнаралық байланыстарды тереңдету;
  
• 
  Желілік технологияларды пайдалану негізінде ашық білім беру идеяларын іске асыру
  
• 
  Ресурстар: компьютермен, проектормен жабдықталған кабинеттің болуы, интернетке қолжетімділік [14.8].
  

• 
  Оқытушыға оқытудың түбегейлі жаңа нысандары мен әдістерін іске асыру мүмкіндігі; білім алушының тұлғасын дамыту бағыттары мен қолдау үшін қосымша мүмкіндіктер; оқушылар мен мұғалімдердің бірлескен іс-әрекетін шығармашылық іздеу және ұйымдастыру; оқу бағдарламаларының ең үздік нұсқаларын әзірлеу және таңдау; еңбектің зияткерлік нысандарын пайдалану;
  
• 
  Білім алушыларға-ақпараттың дәстүрлі емес көздеріне қол жеткізу; өзіндік жұмыстың тиімділігін арттыру; шығармашылық үшін, әртүрлі кәсіби дағдыларды игеру және бекіту үшін мүлдем жаңа мүмкіндіктер пайда болады;
  
• 
  Ата-аналар оқу процесіне үлгерім деңгейін бақылаудан бастап, бірлескен жобаларға қатысуға дейін қатысу мүмкіндігі.
  

1. Компьютерді сабақта әмбебап техникалық оқыту құралы ретінде қолдану.

Мұндай сабақтар мұғалімге бор мен тақтаның жұмысындағы әдеттегі құралдардан бас тартуға, сабақты жарқын етуге, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын қолдауға мүмкіндік береді.

Бүгінгі аралық нәтижелер:

• 
  Компьютерді, проекторды және интерактивті тақтаны пайдалану.
  
• 
  Сабаққа презентацияны дайындау.
  
• 
  Оқушыларды тестілеу.
  

• 
  компьютерлік эксперименттер;
  
• 
  эксперименттік тапсырмалар (яғни, оларды шешу үшін тиісті компьютерлік эксперимент ойластырылып, қойылуы керек тапсырмалар);
  
• 
  зерттеу тапсырмалары (оқушыларға белгілі бір заңдылықтарды растауға немесе жоққа шығаруға мүмкіндік беретін бірқатар компьютерлік эксперименттерді жоспарлау және жүргізу қажет тапсырма) [16.127].
  

Дайын бағдарламалық өнімдер сабаққа дайындалу уақытын едәуір қысқартады. Оларда оқулықтарға арналған сапалы көрнекі және иллюстрациялық материалдар, анықтамалық ақпарат, оқушылардың көкжиегін кеңейтетін қосымша материалдар немесе тереңірек материалдар бар.

Интерактивті практикалық жұмыстар, жұмыс істейтін модельдер, кестелер, суреттер, графиктер бар бағдарламалық өнімдерді пайдалануға болады. Олар құбылыстарды, процестерді нақты түсіндіруге, сондай-ақ тәжірибелерді көрсетуге мүмкіндік береді. Мультимедиялық кешендер электронды оқулықтардан, бейнефрагменттерден, интерактивті модельдерден, зертханалық жұмыстардан, жаттығулардан, тапсырмалар мен тесттерден тұрады, олардың мазмұнын сабақтың кез-келген кезеңіне: жаңа материалды түсіндіруге, білімді өзектендіру кезеңдеріне, зерттеу қойылымына, кейіннен тексерумен өзіндік жұмыс кезеңіне қосуға мүмкіндік береді.

Интерактивті зертханалық жұмыстар Оқу бағдарламасының практикалық бөлігін толық көлемде орындауға мүмкіндік береді, әсіресе зертханалық жағдайда объективті себептер бойынша тәжірибе жүргізу мүмкін болмаған жағдайларда [17.196].

4. Интернет-ресурстарды пайдалану.

Оқу сабақтарының әртүрлі нысандарын сапалы жаңа деңгейде өткізуге мүмкіндік беретін Интернет-ресурстарды қолдану үлкен мүмкіндіктер береді.

Мұндай тізім кеңседегі арнайы стендте болуы мүмкін. Оқушылардың өздері сабақта оқылған материалға тақырыптық түрде сәйкес келетін шағын аннотацияларды құрастыру жұмысына біртіндеп қосу пайдалы.

Мұғалім белгілі бір міндет қояды, ал оқушылар осы тапсырманы орындау технологиясын өздері таңдайды, ал мұғалім соңғы нәтижені бағалайды. Пайдаланылған материалдың (диаграммалар, диаграммалар, мәтіндік ақпарат, анимациялар, бейнелер, иллюстрациялық графикалық материалдар) қисынды түрде сақталуы және нақты қажетті ақпаратты алып жүруі маңызды.

Білім алушыларға қосымша ақпарат беру үшін WWW-сервис үлкен мүмкіндіктер береді. Серверлерде кез-келген түрдегі, соның ішінде жаратылыстану туралы көптеген ақпарат бар.

Мысалы, американдық геодезиялық қоғамның сервері (http://www.agu.org/) жер қыртысы, атмосфера, мұхиттар және т. б. туралы үлкен ақпарат бар немесе, мысалы, сервер ғарыш туралы (http://v-kosmose.com/), астрономия саласындағы соңғы жаңалықтар мен жаңалықтар, сондай-ақ балаларға арналған астрономия тарихы мен бөлімі туралы ақпаратты қамтиды. Интернеттің осындай ақпараттық ресурстарын пайдалану үлкен қызығушылық тудырады.

Осы мүмкіндіктерді іске асыру үшін интернетте жаратылыстану навигаторы бағдарламасы жасалды. Бағдарлама гипермәтіндік оқулық сияқты HTML тілінде жазылған. Мысалы (http://emulator.miem.edu.ru/) наноқұрылғылар мен наноматериалдарды үлгілеуге арналған Эмуляторлық кешен [19.248].

«Айдың тұтылуы», интерактивті зертхана.

Ай орбитасының параметрлерін өзгертуге және Айдың әртүрлі күйлерін байқауға мүмкіндік беретін оқу моделі.

Оқу үрдісінде қолданылатын орны – «Жаратылыстану» курсы, 4-сынып (табиғат құбылыстарының әртүрлілігі, күннің көршілері және т.б.), жарықтың таралу заңдылықтарына, тұтылу құбылысына, айдың жер айналасындағы қозғалысына арналған география немесе физика тақырыптары.

Оқу зертханасының мүмкіндіктерін сипаттау.

Модель – бұл үш өлшемді кеңістіктік жүйе, онда айдың жер бетіндегі қозғалысын байқауға болады. Зерттеуші ай циклінің әртүрлі күндерінде айдың жағдайын байқауға мүмкіндігі бар. Ай өзінің жағдайына байланысты күн сәулесімен әр түрлі болады. Осының арқасында модельде айдың әртүрлі фазаларын ежелгі адамдар түнгі аспанда айдың көрінетін бейнесінің өзгеруін байқағандай байқауға болады.

Сонымен қатар, зерттеушінің қарамағында Жердің айналасындағы қозғалыс кезінде айдың айналу жазықтығын қалай өзгертетінін бақылау мүмкіндігі беріледі. Ай орбитасының орнын әр түрлі жолмен белгілей отырып, айдың жер мен Күнге қатысты ай немесе күн тұтылуы болатын позицияларды алатынына қол жеткізуге болады. Экранда тұтылудың пайда болуына қол жеткізу оңай емес, күннің айналасындағы Жердің айналу жазықтығына қатысты Айдың қозғалыс жазықтығын дұрыс бағыттау керек.

Модельмен жұмыс. Модельмен жұмысты ай фазасының тапсырмасынан бастау керек, ол үшін экранның төменгі оң жақ бұрышында орналасқан белгішелердің бірін басу керек. Содан кейін сіз орбитаның орнын таңдауыңыз керек (экранның төменгі жағындағы графикалық индикаторларда). Орбитаның орналасуы модельге әсер етуі үшін телескоптың кескінін басу керек («көрсету» батырмасы) [20. 39-40].

«Жүзуді бақылау» моделі. Модель сұйық резервуарға батырылған әртүрлі денелердің әрекетін бақылауға мүмкіндік береді. Батырылатын заттар жиынтығы әртүрлі материалдардан жасалған заттармен ұсынылған: металл, ағаш, тас, полистирол. Резервуарды толтыруға болатын сұйықтықтар да әртүрлі: бұл су, бензин, глицерин, сынап. Ағаш немесе тас үлгілері сияқты көлемді салмақсыз контейнерге ерекше назар аудару керек. Оған кез-келген сұйықтықты құйып, содан кейін контейнерді резервуарға батырып, оның мінез-құлқын байқауға болады (заттар мен сұйықтық бар контейнер бетінде қалып, түбіне түсіп, сұйықтықта жүзе алады).

Эксперимент деректерін алу үшін «Жүктеу» түймесін басу керек. Егер сіз модельге ішінара өзгерістер енгізгіңіз келсе (мысалы, резервуарлардың біріндегі сұйықтықты өзгерту), онда «Жалғастыру» түймесін, ал өзгертулер енгізілгеннен кейін «батыру» түймесін басыңыз. Жаңа эксперимент үшін деректерді қалыптастыру үшін, «Бастау» батырмасын басыңыз.

Осы модельдің көмегімен әртүрлі сұйықтықтардың тығыздығын салыстыру жүзеге асырылады [21.14].

Хронолайнер. Иллюстрациялық-хронологиялық материалдарды (уақыт сызықтары) жасауға, ретке келтіруге, визуализациялауға және талдауға арналған бірегей кешенді бағдарламалық құрал. Хронологиялық қатынастар негізінде әртүрлі ақпараттық көздерді біртұтас тұтастыққа біріктіруге мүмкіндік береді және оларды көрнекі түрде көрсету мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Кешен құрамына: «ОС3 Хронолайнер. Редактор» – оқиға ақпаратын енгізу және редакциялау құралы (уақыт сызықтарын құру) және ОС 3 Хронолайнер - жиналған ақпаратты визуализациялау, талдау және басып шығару құралы (дайын уақыт сызықтарымен жұмыс).

«ОС3 Хронолайнер» бағдарламалық кешені оқытудың маңызды нәтижелеріне қол жеткізуге көмектеседі:

• 
  әр түрлі ақпарат көздерін қолдана отырып, әр түрлі оқиғалардың, процестер мен құбылыстардың жеке фактілері мен реттілігін анықтай, салыстыра, құрылымдай білу;
  
• 
  әр түрлі процестер мен құбылыстардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігін бағалай және түсіндіре білу;
  
• 
  оқиғалардың нақты хронологиялық тізбегін (уақыт сызықтары) құру және түзету үшін әртүрлі ақпарат көздерін қолдана білу.
  

• 
  оқушыларға оқу материалдарын жаңа тақырыптармен таныстыру кезінде нақты және құрылымды түрде жеткізу (мұғалімнің жаңа материалды түсіндіруі немесе дайын уақыт сызықтары бойынша өзін-өзі даярлау);
  
• 
  зерттелетін тақырып бойынша хронологиялық ақпаратты өзектендіру, зерттелетін аймақтағы қатынастарды көрсету, басқа пәндік аймақтармен байланыс және параллельдер салу;
  
• 
  кез-келген пән бойынша оқушылардың шығармашылық жобалық жұмысын ұйымдастыру, оқытудың заманауи кешенді тәсіліне ықпал ету.
  

Жаратылыстану сабақтарында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану:

• 
  оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеру.
  
• 
  шығармашылық және зерттеу қабілеттерін дамыту.
  
• 
  оқушылардың танымдық және өзіндік іс-әрекетіне қызығушылықты тәрбиелеу.
  
• 
  бағдарламалық материалды сапалы меңгеруді қамтамасыз ету.
  
• 
  оқыту кезінде оқушылардың білім сапасын арттыруды қамтамасыз ету [22.30-31].
  

Ақпараттық технологиялар элементтерінің негізгі мазмұны бүгінде әлемде жалпы сауаттылықтың, базалық құзыреттіліктің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады. Ақпараттық құзыреттілік ақпаратпен өз бетінше жұмыс істеуді қамтиды: іздеу, таңдау, талдау, бағалау, ұйымдастыру, ұсыну, беру. Ақпараттық орталықты білім беру және тәрбие процестеріне енгізу оқушылардың мәдени, оқу, коммуникативтік, зерттеу, жобалау, рефлексивтік, зияткерлік және басқа да құзыреттіліктерін қалыптастырады [23.256].

Әлеуметтік орта мәдениетінің тез жаңаратын ақпараттық компоненті «мұғалім-оқушы» үстем қатынастарының қатаң шеңберіндегі баланы оқыту, тәрбиелеу және дамыту процесі ретінде білім берудің мәні туралы дәстүрлі түсініктерді өзгертеді. Білім беру жүйесіндегі ақпараттық қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру жақын болашақта білім беру практикасының негіздері әлеуметтік қатынастардың неғұрлым кең спектрін толық қамтитынына сендіреді. Бұл қатынастардың мәні өзара әрекеттесудің басқа схемасымен анықталады, атап айтқанда жеке ақпараттық – білім беру ортасы және олардың мазмұны ғаламдық ақпараттық жүйеде оқу субъектісінің бастамашыл білім беру қызметі болып табылады.

Мұғалім бұрын білім беру жүйесінің «ақпараттық өрісінде» көшбасшы болған ақпарат көзі ретінде біртіндеп өзінің әдеттегі позициясынан шығарылады. Әрине, қоғамның ақпараттық мәдениетін дамытудағы жаңа тенденциялар мұғалімді білім беру жүйесінен шығармайды, бірақ оның функциясының арақатынасындағы өзгерістерге әкеледі. Бүгінгі таңда қазіргі заманғы мұғалім оқушылардың білім беру бастамасын оятып, қолдауы, кең ақпараттық-білім беру ортасында оқушылардың өз бетінше оқуы (немесе оқуы) үшін қажетті жағдайлар жасауы, маңызды бағыттарды анықтауда білікті көмек көрсетуі, оқу мен оқыту процесінің табыстылығын түзетуді жүзеге асыруы және нәтижеге қол жеткізудің құралдары мен тәсілдері тұрғысынан оны оңтайландыруы тиіс [24.167].

Осылайша, ақпараттық технологиялар қазіргі оқушының өмір сүру ортасында ерекше орын алады, сондықтан оларды оқу процесінде қолдану оқушылардың тәуелсіздігі мен шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етуі мүмкін.

Қысқа мерзімді жоспар