Өкілдігінің ресми көзқарасын білдірмейді

15
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік 
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер 
қызметкерлерді  және  жылжымалы  әлеуметтік 
орталықтарды құжат жинау үшін пайдалану туралы 
баяндайды. Жылжымалы әлеуметтік орталықтардың 
және әлеуметтік қорғау органдарының құжат жинау 
және  алу  қызметтері  пайдалы  болғанға  ұқсайды, 
сондықтан,  бүкіл  елде  кеңінен  қолданылуы  және 
институттандырылуы  тиіс.  Әлеуметтік  қызметті 
күшейту 
және 
әлеуметтік 
қызметкерлерді 
өтініш  берушілерге  ақпарат  беру  және  қажетті 
құжаттарды  жинауда  көмектесу  арқылы  қолдау 
көрсетуге  тағайындау  маңызды.  Әрі,  өтініш  беру 
тәртібін  оңайлату,  өтініш  берушілер  үшін  қажетті 
құжаттарды  алуды  оңай  және  қарапайым  ету  өте 
маңызды.
Институционалдық әлеуетті күшейту
Бұл шара қызмет сапасы сақталуын және адамдар 
әлеуметтік  көмекке  де,  арнаулы  әлеуметтік 
қызметтерге  де  қол  жеткізе  алуын  қамтамасыз 
ету  үшін  керек.  Қаражатты  арнаулы  әлеуметтік 
қызметтер бүкіл ел аумағында жеткілікті көлемде 
қолжетімді  болуын  қамтамасыз  ету  үшін  сол 
арнаулы әлеуметтік қызметтерді қолдауға тікелей 
жұмсалуы  тиіс.  Бұл,  әлбетте,  бір  күнде  бола 
қалмайды,  қадам-қадаммен  орын  алуы  керек. 
Ұзақмерзімді  келешекте  білікті  қызметкерлерді 
жалдауға  және  даярлауға,  ауылдық  жерлерді 
инфрақұрылыммен  қамтамасыз  етуге  қомақты 
қаржы  мен  көп  күш  керек.  Қызметтерге 
қолжетімділікті  күтім  көрсетушілердің  жолға 
кететін  шығындарын  көтеріп  алу  үшін  қаражат 
бөлу  арқылы  және  инватакси  қызметтері торабы 
мен  қолжетімділігін  кеңейту  арқылы  арттыруға 
болады.
Стигма сипатындағы мінез-құлық пен
көзқарас туралы халық арасында ағарту
жұмыстарын жүргізу
Осы  зерттеу  нәтижелері  қоғамның  мүгедектік 
мәселелерінен 
хабардарлығы 
жоқтығын 
және  мүгедектігі  бар  адамдар  мен  олардың 
отбасыларына  қатысты  жағымсыз  көзқарасқа 
бой алдыруын көрсетті. Әлеуметтік қызметкерлер 
қоғамдағы  стигмаға  байланысты  ата-анасы 
мүгедектігі  бар  деп  мойындамаған  мүгедек 
балаларды анықтауда маңызды рөл атқара алады. 
Кеңірек  ауқымда  қоғамдағы  көзқарастарды 
өзгерту үшін және мүгедектікті жақсырақ түсінуге 
көмектесу үшін ағарту жұмыстарын жүргізу керек.
Қорытындылай келе зерттеу әлеуметтік көмекке 
және  арнаулы  әлеуметтік  қызметтерге  қол 
жеткізуге тосқауыл болатын бірқатар кедергілерді 
анықтады,  олар  келесілермен  байланысты:  АӘК 
және  МБЖ  алуға  қойылатын  шектеуші  талаптар 
(табыс  көлемінің  тым  төмен  шекті  деңгейі; 
еңбекке қатысты жоқ табысты қоса есептеу; табыс 
көлемін есептеу ережелері және әдістері); көмекті 
және  қызметтерді  аз  пайдалану  (адамдардың 
қандай  көмек  не  қызмет  бар  екеніне  қатысты 
хабары  және  ақпараты  болмауы;  адамдарды 
өтініш  беруден  тартыншақ  ететін  өтініші  беру 
тәртібі  мен  құжаттарға  қатысты  талаптар, 
сонымен қатар, мүгедектігі бар балаларға қатысты 
стигма  салдары);  қызметтердің  тиісті  көлемде 
ұсынылмауы  және  оларға  қол  жеткізу  қиындығы. 
Зерттеу  осында  алуан  түрлі  кедергілерді  қалай 
еңсеруге болатынына қатысты ұсынымдар береді, 
осылайша  табысы  төмен  және  ұрымтал  болып 
келетін  балалы  отбасылардың  қолжетімділігін 
арттыруға және толығырақ қамтылуына септеседі.

16
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік 
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер 
1.  Кіріспе
Осы  зерттеуде  табысы  төмен  балалы  үй 
шаруашылықтары 
әлеуметтік 
көмекке 
және  арнаулы  әлеуметтік  қызметтерге  қол 
жеткізу  кезінде  тап  болатын  кедергілерді 
анықтауда  аралас  әдісті  қолданады.  Осы 
есеп  мақсаттарында  біз  тұрмысы  төмен 
отбасыларға арналған екі әлеуметтік көмек 
түріне тоқталамыз, олар – Атаулы әлеуметтік 
көмек  (АӘК)  және  Балаларға  арналған 
мемлекеттік  жәрдемақы  (МБЖ).  Арнаулы 
әлеуметтік  қызметтер  ұғымы  белгілі  бір 
санатқа  жататын  ұрымтал  ерекшелігі 
бар  адамдарға,  көбінесе,  мүгедектігі 
бар 
адамдарға 
арналған 
әлеуметтік 
қызметтерді  білдіреді.  Тәжірибе  жүзінде 
ең  үлкен  санатты  мүгедектігі  бар  балалар 
құрайтынына  қарамастан,  біз  осында 
Арнаулы  әлеуметтік  қызметтер  туралы  заң 
бойынша  әлеуметтік  қызметтерге  құқылы 
ететін қандай да бір ұрымтал ерекшеліктері 
бар балалы отбасыларға ден қоямыз. 
1.1.  Зерттеу жүргізудің
алғышарттары
Соңғы 
он 
жылда 
Қазақстан 
халықтың 
экономикалық  және  әлеуметтік  жағдайын  жақ-
сартуда  айтарлықтай  жетістікке  жетті.  Елеулі 
жетістіктердің  бірі  –  1998-2011  жж.  аралығында 
кедейлікті он есеге дерлік және аналар арасындағы 
өлім-жітімді бес есеге дерлік қысқарту (Қазақстан 
Республикасы,  2013).  Ресми  статистикаға  сәйкес 
ұлттық кедейшілік шегінен
5
 төмен тұратын халық 
үлесі  1997  жылы  38.3%-дан  2007  жылы  12.7%-ға 
және  2015  жылы  2.7%-ға  төмендеген.  Бұл  арада 
ұлттық  асқан  кедейшілік  шегінен
6
  төмен  тұратын 
халық үлесі 1997 жылы 12.7%-дан 2015 жылы 0.1%-
ға  төмендеген.  2001-2009  жж.  аралығындағы  үй 
шаруашылықтары  туралы  мәліметтерге  жасалған 
талдау осы уақыт аралығында кедейлік деңгейінің 
төмендеуін  тұрмысы  төмен  топтардың  жағдайын 
жақсартуға  бағытталған  экономикалық  өсудің 
және экономикалық ресурстарды қайта үлестірудің 
нәтижесі  деп  біледі,  экономикалық  ресурстарды 
қайта  үлестіру  2006  жылдан  бері  бұрынғыдан  да 
маңыздырақ  рөл  атқара  бастаған.  Атап  айтқанда, 
ынталандыру  шараларының  әсерінен  осы  уақыт 
аралығының екінші бөлігінде жалақы айтарлықтай 
өскен (Кудельбаева A. и Барриентос A., 2017).  
Алайда,  көптеген  адамдар  әлеуметтік  және 
экономикалық  қауіп-қатерлерге  ұрымтал  болып 
қала  береді.  Қазақстанда  ауқымды,  әрі  жетілген 
әлеуметтік  қорғау  жүйесі  (әлеуметтік  көмекті  де, 
әлеуметтік қызметтерді де қамтиды) болса да, 2009-
2015 жж. аралығындағы ҮШБЗ талдауы елде кедей 
және  ұрымтал  топтар  әлеуметтік  көмекпен  және 
әлеуметтік  қызметтермен  ішінара  қамтылатынын 
анықтады.  Ал  қамтылатындар  үшін  әлеуметтік 
көмек  көбінесе  олардың  негізгі  қажеттіліктерін 
қанағаттандыруға  және  ұрымталдығын  азайтуға 
қауқарсыз  күйде  ұсынылады  (Бабаджанян  Б. 
2015;  Карраро  Л.  2017;  OECD  2017).  Бұл  ретте, 
2015  жылы  қайта  қаралған  Арнаулы  әлеуметтік 
қызметтер туралы заңға дейін балаларға арнаулы 
әлеуметтік  қызметтер  көрсетуде  басты  көңіл 
мүгедектігі бар балаларға (Ан С. 2014) және түрлі 
мекемелерге  орналастырылған  балаларға  күтім 
көрсетілуін қамтамасыз етуге (Ролен K. и Гассманн 
Ф.  2012)  бөлінген.  Аталмыш  Заң  2015  жылы 
қайта  қаралғаннан  кейін  үкімет  елдің  әлеуметтік 
қорғау жүйесін дамытуға және қолдау көрсетудің 
біріктірілген моделіне көшуге мүдделі.
Осы  зерттеудің  мақсаты  –  табысы  төмен 
отбасылардың 
атаулы 
әлеуметтік 
көмекке 
және  арнаулы  әлеуметтік  қызметтерге  қол 
жеткізу  кезінде  тап  болатын  кедергілерді  және 
қиындықтарды  анықтау,  сонымен  бірге,  балалары 
5      
Ең төменгі күнкөріс деңгейі – негізгі қажеттіліктерді өтеу мүмкіндігі жоқ кедейшілік шегінің құны – азық-түлік себетін және азық-түлікке 
жатпайтын қажеттіліктерге берілетін жәрдемақыны негізге ала отырып есептеледі.
6
    Ең төменгі күнкөріс деңгейінің 40%-нан төмен деңгейде өмір сүру