Оқытушыларына арналған әдістемелік нұсқау Алматы, 2006 жыл

Қазақстан  Ресубликасының,  сондай-ақ  республика  аумағында  тұратын  шетелдік 
азаматтар  мен  азаматтығы  жоқ  адамдардың  адамның  қорғаныш  тапшылығы  қоздырғышын 
жұқтырған-дығын  анықтау  үшін  жасырын  медициналық  куәландырудан  өтуге  құқығы  бар.
7  бап.  Адамның  қорғаныш  тапшылығы  қоздырғышын  жұқтырған  адамдарды  әлеуметтік  қор-
ғау.  Адамның  қорғаныш  тапшылығы  қоздырғышын  жұқтырып  алған  жағдайда  Қазақстан 
Республикасының  азаматтары  мен  азаматтығы  жоқ  адамдардың  мемлекеттік  денсаулық 
сақтау  мекемелерінде  тегін  дәрі-дәрмекпен  қамтамасыз  етілуге,  амбулаторияда  және  тұрақты 
көмек  алуға  әрі  емдеу  орнына  барып  қайтуымен  байланысты  шығындарды  тұрғылықты  жері 
бойынша  денсаулық  сақтау  мекемелері  есебінен  өтуге  құқығы  бар.
6.3  Ресурстық  матреиалдар
АҚТҚ  мен  өмір  сүруші  адамдарға  қатысты  стигма  мен  дискриминацияны  жеңіп  шығу
Бірінші  рөл  АҚТҚ  жұқтырған  мұғалім
Бас  кейіпкер:  АҚТҚ  жұқтырған  мұғалім  рөлін  сомдайтын  оқушы
Ол  өзіне  қан  құйдырудың  нәтижесінде  қорғаныш  тапшылығы  жоқ  қоздырғышты 
жұқтырған  . 
Ойын  мақсаты:  Қорғаныш  тапшылығы  жоқ  қоздырғышты  кез-келген  уақытта  жұғуы  мүмкін 
екендігін  көрсету  және  АҚТҚ  жұқтырған  адамның  қоғамда  және  отбасында  кездесетін  қиындық-
тары  әлеуметтік-экономикалық  және  психикалық  қиындықтар.  Сол  сияқты  жергілікті  емханалар 
мен  медициналық  бөлімшелерде  ем  қабылдау  барысында  кездестірген  қиындықтары.
Екінші  рөлі:  Мектепте  қызмет  ететін,  АҚТҚ  жұқтырған  әйел.
Басты  кейіпкер:  АҚТҚ  жұқтырған  мектеп  қызметкерін  сомдайтын  оқушы.
Әйел  досымен  сақтанбаған  жыныстық  қатынас  нәтижесінде,  АҚТҚ  жұқтырады.  Ол 
жергілікті  ҮЕМ-дың  АҚТҚ-мен  залалданған  адамдардың  көмегімен  мектептегі  жұмысын 
жалғастыруына  тура  келеді.
Ойын  мақсаты:  ҮЕҰ  қызметкерінің  әйелге  көрсеткен  көмектерін  жеткізу.  Ойын  барысында, 
оның  үйде,  мектепте,  қоғамда  (оқушылардан,  мұғалімдерден,  ата-аналардан)  және  дүкенде 
(сатушыдан)  көрген  дискриминациялық  ақпараттары  көрсетіледі.  Бұдан  басқа  да  әйелге 
денсаулық  сақтау  мекемелерінің  қызметкерлері  көрсеткен  қиындықтары  бейнеленеді.
Үшінші  рөл:  ЖҚТБ-ның  нәтижесінде  күйеуі  қаза  болған  әйел.
Басты  кейіпкер:  ЖҚТБ-ның  нәтижесінде  күйеуі  қаза  болған,  әйел  рөлін  сомдаушы 
оқушы.
Оның  күйеуі  қала  шетіндегі  бір  фабрикада  жұмыс  істейді.  Ол  ішімдікке  бой  алдыра  бас-
тайды,  және  уақыт  өте  келе,  ол  жыныстық  қатынастағы  серігін  алмастырады.  Бірде  оны  АҚТҚ 
тестісінен  өткізеді,  сол  кезде  оның  зақымданғаны  белгілі  болып,  жұмыстан  қуылады.  Өзінің 
қалған  өмірін  мүсәпір  күйде  өткізіп,  көп  ұзамай  қайтыс  болады.  Әйелін  АҚТҚ  жұқтырушы  деп 
кінәлап,  әлеуметтік  көмек  көрсетілмейді.  Ешкім  күйеуін  жерлеу  рәсіміне  қатыспайды.  Балалары 
мектептен  шығарылады.  Осы  сәтте  оған  ҮЕҰ  қызметкерлері  көмекке  келіп,  балаларын 
мектепке  қайтадан  қабылдатқызып,  көптеген  әлеуметтік  жағдай  көрсетеді.
Төртінші  рөль:  әкесі  АҚТҚ  жұқтырған  мектеп  оқушысы.
Басты  кейіпкер:  Әкесі  АҚТҚ  жұқтырған  мектеп  оқушысын  сомдаушы,  оқушы. 
Баланың  әкесі  бизнесмен.  Ол  өзіне  АҚТҚ-ны  іс  сапар  барысында  етене  таныс  емес 
әйелден  жұқтырады.
Ойын  мақсаты:  әкесінің  АҚТҚ  инфекциясын  жұқтырғаны  белгілі  болғанда  баланың, 
әлеуметтік-экономикалық,  психикалық  қиындықтарға  тап  болуы.  Бала  мектептен  шығарылады. 
Әкесі  өте  бай  адам  болғандықтан,  ол  мектепке  қайта  қабылданады,  өйткені  директорға  бір 
залалы  тиюі  мүмкін.  Оқушы  бала  бұған  қарамастан  мектепке  келгенде,  спорттық  ойындарда 
және  емханада  көптеген  қиындықтарға  душар  болады. 
Мұғалімдерге  ұсыныс:
Пікірталас  барысында  оқушылардың  назарын  халықаралық  директивтер  мен  құқықтарына 
аудару.
108
АДАМ
 ҚҰҚЫҚТАРЫ
 ЖӘНЕ
 АҚТҚ/ЖҚТБ

БҰАТББ  мен  адам  құқығын  қорғау  жөніндегі  БҰҰ  Жоғары  комиссарының  кеңсесі 
мемлекеттер  үшін  заңнамалар  жиыннын  жасады.  Бұл  заңнамалар  төмендегідей:
-  АҚТҚ-мен  өмір  сүріп-сүріп  жататындардың  денсаулығы  мен  құқығын  қорғау.
-  АҚТҚ  /ЖҚТБ-ны  болдырмау  жұмыстарын  жүргізу
-Адам  құқығы  бойынша  заңдастырылмаған  келісімге  жатпаса  да,  барлық  мемлекеттерде 
орындалуы  керек.
-БҰҰ  комиссиясымен  расталған.
Адам  құқығы  мен  АҚТҚ  /ЖҚТБ  бойынша  халықаралық  механизм.
1.Мемлекеттер  адам  құқығын  қатаң  түрде  қорғауға  және  орындауға  міндетті 
ме? 
Егер  адам  құқығы  конвенция  немесе  келісім  болып  келсе  не.  Мемлекеттер  оларды 
орындауға  сәйкесінше  саяси  және  заңдық  міндеттеріне  ие  сонымен  қатар  оларда  осы 
міндеттерді  реттейтін  механизмдер  болады.
2.Адам  құқығы  мен  АҚТҚ/ЖҚТБ  туралы  халықаралық  конвенция  немесе  келісім  бар 
ма? 
Жоқ  –  арнайы  келісім  немесе  конвенция  жоқ.  Бірақ,  басқа  да  келісімдер  бар:  азаматтық 
және  саяси  құқық  туралы  халықаралық  келісім,  экономикалық,  әлеуметтік  және  мәдени  құқық 
бойынша  халықаралық  келісім,  балалар  құқығын  қорғау  және  әйелдерді  қорғайтын  конвенция. 
Халықаралық  деңгейде  қабылданған  адам  құқықтарына  жататындар:  заң  алдында  бірігейік, 
өмір  мен  денсаулық  құқығы,  ақпарат  пен  сөзеркіндігі  құқығы,  тұрмыс  құру  және  отбасы  құру 
құқығы,  жұмыс  пен  еңбекке  құқық,  ғылыми  прогресс  нәтижелерінен  пайдалану,  т.б.
3.Егер  мемлекеттер  адам  құқығы  бойынша  өз  міндеттерін  орындамаса,  БҰҰ  мен 
басқа  халықаралық  мемлекеттік  ұйымдар  не  істей  алады?
!
адам  құқығы  бұзылған  кезде,  ресми  түрде  зерттеу  жүргізеді;
!
жеке  үкіметтерге  тапсырма  береді;
!
заң  немесе  тәжірибелерді  үйренудегі  техникалық  көмек  көрсету.
!
адам  құқығының  бұзылуының  ерекше  жағдайлары  кезінде  жергілікті  сот  органдарына 
жүгінеді. 
!
Қазіргі  уақытта  екі  сот  тіршілік  етуде.  Адам  құқын  қорғаушы  Американ  аралық  соты  және 
адам  құқын  қорғаушы  Еуропалық  сот.
·  Жарнамалық  есеп  беруде  адам  құқын  ережелерінде  жеке  елдерде  немесе  ерекше 
топтарда  (мысалы,  әйелдер,  жасөспірімдер  т.б)    (жастар  арасындағы  жезөкшелерде,  кедейлік, 
білімсіздік  т.б)  жұқпалы  аурулар  ЖҚТБ-ға  байланысты.
4.  Қандай  мекемелер  /басқару  ұйымдары  Б.Ұ.Ұ-жұқпалы  аурулар/ЖҚТБ-ға 
байланысты  адам  құқын  қорғаумен  айналасуда.
Б.Ұ.Ұ  мекемесі  адам  құқын  қорғаумен  айналысуға  міндетті  соның  ішінде  адам  құқығы  жұқ-
палы  аурумен  ауыратындарға  Б.Ұ.Ұ  ақпараты  адам  құқығы  жөнінде,  адамдар  міндеті  жөніндегі 
комитет,  экономикалық  комитет,  әлеуметтік-мәдениет  құқықы  комитеті,  жасөспірімдер  құқығы 
жөніндегі  комитет  жұқпалы  аурулар  мен  ЖҚТД    ға  байланысты  сұрақтармен  айналысады.
Мемлекеттік  емес  органдар  жоғарыда  айтылған  органдармен  байланыса  отырып,  өз 
109
АДАМ
 ҚҰҚЫҚТАРЫ
 ЖӘНЕ
 АҚТҚ/ЖҚТБ