КІРІСПЕ
БҰБҒМЖҰ-ның кластерлік Бюросы мен Қазақстан Республикасының білім және ғылым
министрлігінің келісімі бойынша 2005 жылдың 7-8 желтоқсанында “Бейімделу басшылығы
оқушылар арасында АҚТҚ/ЖҚТБ-ға зияндылықтың төмендеуі” атты Республикалық семинар
өтті.
Нұсқау педагогтік колледж оқытушыларына арналған. Бұл нұсқау АҚТҚ-ның алдын алу
және денсаулықты қалпына келтіру мәселелеріне байланысты кең таралған сұрақтарды
қамтыды.
Семинар Алматы қаласының №1 Алматы қазақ педагогтік колледжінде, БҰҰБҒМЖҰ-ның
Алматы қаласындағы кластерлік Бюросы мен Бангкок қаласының аймақтық бюросының
қаржылай және техникалық қолдауымен өтті.
Бангкок қаласындағы БҰҰБҒМЖҰ аймақты бөлімдерінің АҚТҚ/ЖҚТБ туралы
сұрақтарының маманы, дәрігер Арун Малик Нұсқаудың әлі бейімделмеген нұсқасын ұсынып,
семинарды жүргізді.
Семинарға Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің өкілдері,
Республикалық және облыстық білім жүйесінің ғылыми-педагог кадрлары мен басшылардың
біліктілігін жетілдіру институты, барлық елдердің педагогтік колледж директорлары мен
оқытушылары қатысты. Қатысушылардың арасында медициналық колледж өкілдері,
Республикалық және Алматы қалалық ЖҚТБ мен күресу орталықтарынан, салауатты өмір
салтын қалыптастыру мәселелерінің Ұлттық орталықтарынан, БҰҰДБ, БҰҰБҚ, РSI сияқты
халықаралық ұйымдарының өкілдері болды. Сонымен қатар, семинарға ҚР БҰҰБҒМЖҰ
жұмыстары бойынша Ұлттық комиссиясының өкілі қатысты.
Семинар қатысушыларына Бангкок қаласының БҰҰБҒМЖҰ өмірлік Бюросының бастапқы
әзірлемесі мен нұсқауы және орысшаға аударылған нұсқалары ұсынылды.
Қатысушылар семинар барысында Нұсқауды талдап, ҚР оқыту қажеттілігіне байланысты
мәдени әлеуметтік ерекшеліктерін ескере отырып, мәтінге ұсыныс жасады.
Семинар соңында, қатысушылардың ұсыныстарын, ескертулерін, түсініктемелерін ескере
отырып, ары қарай осы жұмысты жүргізетін, жұмысшы тобы құрылды.
Басшылықты жасаушылар материалдары сабақты сипаттайтын, педагогтарға арналған
ресурстық құрал ретінде, пайдалануға оңай болатын модуль түрінде ұсынды. Модульдер
денсаулықты сақтауға бейімдейтін дағдыларды қалыптастыруға бағытталған интерактивті
әдістерден тұрады.
Сонымен қатар, авторлар қысқартылған сөздер мен терминогогиялық сөздік,
пайдаланылған әдебиеттер тізімін ұсынды.
7
КІРІСПЕ
ҚЫСҚАРЫТЫЛҒАН
СӨЗДЕР
ТІЗІМІ
ЖҚТБ/СПИД/
ҚҰ/ОО/
ТҚМБАЕ/ ДОТС /
БОББ/ОДВ/
МГІКР/ ФРЕШ /
СЖ/СР/
АҚТҚ /ВИЧ /
ЕИТ /ПИН/
ХМЕҰ/МНПО/
АБҚҚ/ИОК /
БҚҚБТ/ ЗОЦНП /
ЛЭАК
ОЖН /ӨББ/
КЖАҚА/ВЗОМТ/
АӨСА/ЛЖВ/
ЖМЖ/ИРО /
ЖЖБА/- БППП /
ЖЖБИ/ ИППП /
ЖДЖ/ ТОТ/
ЕЖЕ/ МСМ /
МАЕ /ЗТМ/
АББ/ПОМКР/
ҮЕҰ/НПО/
ЖОАҚҚД/ ВДПЧ /
БҰҰЖҚТБ/ЮНЭЙДС/
БҰБҒМҰ/ЮНЕСКО/
БҰҰЕҚ/ЮНФПА/
БҰҰБҚ/ЮНИСЕФ/
ДСҰ/ВОЗ/
ЗШЖИ/ИМП/
жұқтырылған қорғаныш тапшылығының белгісі
қоғамдық ұйымдар / мекемелер/
туберкулезді қысқа мерзімде бақылау арқылы емдеу
бәріне ортақ білім беру
мектеп гигиенасының ішінде “Жаңа жолы” ресурстарының шоғырлануы
секс жұмыскерлері
адамның қорғаныш тапшылығының қоздырғышы
есірткілерді инемен тұтынушылар
халыққаралық мемлекеттік емес ұйымдар
ақпараттық, білім, қарым- қатынас
білім, қарым- қатынас, құндылық, біліктілік пен тәжірибе
лизиргинді этан амидті қышқылы
өмірлік біліктілік білімі
кіші жамбас астауының қабыну аурулары
АҚТҚ мен өмір сүруші адамдар
жыныс мүшелерінің жұқпалары
жыныстық жолмен берілетін аурулар
жыныстық жолмен берілетін инфекциялар
жаттықтырушыларды дайындайтын жаттықтырушы
еркектермен жыныстық қатынас жасайтын еркектер
метадон - алмастырушы емі
Анадан балаға берілуі
үкіметтік емес ұйымдар
жалпыға ортақ адам құқықтарын қорғау декларациясы.
Біріккен ұлттар арасындағы АҚТҚ/ЖҚТБ туралы біріккен бағдарламасы
Біріккен ұлттардың Білім ғылым және мәдинет жөніндегі ұйымы
БҰҰ елдерінің қоры
Біріккен ұлттар ұйымының балалар қоры
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
зәр шығару жолдарының инфекциясы
8
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ
Қарсыген (антиген)
Қарсыдене (антитела)
АҚТҚ-ға қарсы дене
Қауіпсіз іс әрекет
Қауіпсіз жыныстық қатынас
Қоздырғыш (вирус)
АҚТҚ(ВИЧ )
АҚТҚ-ға оң адам
Ұрықтар (гендер)
Ұрықтық ақпараттар (генетическая информация)
Күрделі мәселелер
Декларация (жария, жарлық)
Дискриминация
ДНК (дезоксирибонуклеин қышқылы)
Қорғаныш жауабы (иммунды жауап)
Қорғаныш (иммунитет)
Қорғаныш тапшылығы (иммунодеффицит)
Конвенция
Құпиялық сақтау
Қарым- қатынас дағдысы
Лимфоцит
Сөлдік (лимфалық) мүшелер
Макрофагтар (фагоциттер)
– жасушаның иммундық қарсылығын арнайы ынталандырып, сонымен
қатар ағзаның қорғаныш жауабын дамытатын жоғары молекулалы қосылыс.
– қан құрамына түскен әртүрлі антигендердің /қарсыген/ ағзаны
қорғау мақсатында және сол антигендермен арнайы бірлесіп жұмыс істейтін адам мен
жануарлар қан сарысуының құрамындағы арнайы ақуыз.
ағзада АҚТҚ-ға қарсы түзілетін, арнайы зерттеу тесттерімен қан
құрамында анықталатын қорғаныш заттар.
- ЖҚТБ тұжырымдамасында адамның мінез құлқының осы аурудың жұғу
жолындағы ең төменгі қауіп деңгейі. Бұған қауіпсіз жыныстық қатынастар және ине шаншу іс-
әрекеттері жатады.
– кез-келген жыныстық қатынас кезінде әріптестің қаны,
кеуде сүті, ұрықтық сұйықтықтарымен жанаспағандағы қауіпсіз жыныстық қатынас. Бұл
терминдерді латексті және полиуретанды мүшеқаптарын пайдаланған жағдайдағы жыныстық
қатынастарға қолдануға болады.
– жай өмір түрі, ол тек адам немесе жануарлар ағзасындағы
жасушаларда көбейе алады.
– адамның қорғаныш тапшылық қоздырғышы, ол ретровирустар тобына
жатады. Вирустың өмір сүруіне, көбеюне қажетті бірнеше ферменттерден және артынан
тасымалдаушы РНК құралы бар қабықтан тұрады, оны адам ДНК-сымен салыстыруға болады.
ДНК-адам жасушасының тұқымқуалаушылық туралы мәліметінен тұрады. РНК-вирус туралы
осындай ақпараттардан тұрады.
– АҚТҚ тестінің оң нәтижесін алған адам.
– жыныс, ерлер мен әйелдердің биологиялық емес әлеуметтік айырма-
шылығы (қоғамдық жұмыстың бөлінуі, арнайы әлеуметтік, қызметтер, мәдениеттік құбылыстар
және т.б.)
– ағзаның құрылымы мен құрылысы-
ның ақпараты, қан құрамында қаланған.
– барлық адамзаттың өмірге деген қызығушылығын қамтитын және
әлемдік қауымдастық деңгейінде келісілген халықаралық іс -әрекеттерді өзінің шешілуіне талап
ететін жалпы қоғамдық мәселелер.
– ол (принциптер) міндетсіз халықаралық құжат. Жарлыққа
қол қоя отырып, мемлекет өзінің сол жарлықта көрсетілген принциптермен келісетінін көрсете-
ді. Жарлық көрсетілген принциптердің орындалуын қадағалап бақылап отыратын механизмді
қарастырмайды..
– құқық дәрежесін төмендету, адам құқығынан айыру.
– адамдар, жануарлар және кейбір миркоорга-
низмдердің жасуша ядросында болатын, ұрықтық ақпаратты тасымалдаушы болып табылады.
– ағзаның бөгде туыстық заттардың немесе тірі
денелердің енуіне жауап ретінде пайда болатын арнайы жүйелердің қорғаныш реакциясы.
– ол латын тілінде «босату», «бір нәрседен құтылу» организмнің
бөгде заттардан қорғану қабілеті. Ауру таратушыны өз организміне қабылдамауы.
– ағзаның ауруды қабылдауға қарсы тұра
алмауы.
– арнайы міндеттеуші заң, осы заңға қол қойған соң мемлекет сол заңның
орындалуын және сақталуын қамтамасыз етеді.
– жеке ақпаратты таратпау.
– әңгімелесу шеберлігі.
– қан жасушасы. Лимфоцит көк бауырда, сөл түйінінде, сүйек миында түзіледі.
Лимфорциттер иммунды реакцияға қатысады. Иммундық рекация - ағзаға енген ауру
тудырушының микроорганизмдердің енгізу түрі.
– сөлдік түйін, тимус безі, көкбауыр, кіші таңдай және аш
ішектегі арнайы сөлдік құрылымдар.
– ағзаның әдеттен тыс қорғаушылары-олардың қызметі
антигендерді (қарсыгендер) сөлге жеткізу.
9
ГЛОССАРИЙ
ГЛОССАРИЙ
Достарыңызбен бөлісу: |
