Ұн тартатын зауытты майдалау бөлiмшесiне сәйкес орналастыру

Майдалау бөлiмшесiнде жабдық ұнтақтау аралық өнiм өте қысқа жол бойымен жылысқандай етiп орналастырады. Жанында негiзгi шарт бұл - бiрөңкей жабдық бiр қабатта болуы керек. Үлкен iлтипат эстетика жабдықтың қоюын ықшамдылық, керектi шарттардың жасауына оның жұмысы, жөндеу және техникалық талаптарында зер салады. Жабдықтың орналастырылуын нұсқа таңдай, қабаттардың саны ескеру керек. Ұн тартатын зауыт аралықтарды көлденең тiлiкте, жаншып қақтау станоктардың санына сүйене отырып анықтайды, себу және басқа жабдықтарға сүйенеді.

12 жаншып қақтау станоктерге дейiн жететiн зауыттың жобалауында қабылдайды – 2 ұстындар торымен аралық ғимараттары - 6х6м. Үлкен өнiмдiлiктiң ұн тартатын зауыттары үшiн 3 ұстындар торымен аралық ғимараттары 6х9м қолдана алады. Өнiм өткiзгiш немесе нория орташа ғимараттың бөлiгiнде бiр қатарға орнатады немесе ұзына бойына қабырғалардың жанында. Бұл тетiктердiң қатарларының саны жаншып қақтау станоктарының қатарларының санынан және себулікпен байланысады. Бұл тетiктер жаншып қақтау станоктарына және себулікке жақынырақ орналастырылуы керек.

Майдалау бөлiмшесiнде жабдықтар қабаттар бойымен төмендегiдей орналастырылады:

- бiрiншi қабатта - жаншып қақтау станоктары;

- екiншi қабатта - (таратушы қабат) магниттi бағандар;

- үшiншi қабатта - сүзiп ұшыратын машиналар;

- төртiншi қабатта - себуліктер;

- бесiншi қабатта - түсiрушiлер.

Негiзгi қабаттармен жаншып қақтау станоктерының қабаты немесе (макарон ұнтағы үшiн сүзiп ұшыратын машиналардың қабаты бола алады) себулік бола алады. Сондықтан жабдықты сәйкес орналастыру жаншып қақтау және қабаттардың себулігімен бастайды. Майдалау бөлiмшесiнiң ені және ұзындығын жаншып қақтау қабат бойымен анықтайды. Сондықтан жаншып қақтау станоктарын қою үшiн негiзгi шарт қабаттың ауданының қысқартуы үшiн оның орналастыруын ықшамдылық болып табылады. Жаншып қақтау станоктарында топта 1, 2, 3, 4 қатарда орнатады: 2, 3, 4 станок бойымен; станоктардың тобының аралығында өтудiң енiмен 1 кем емес және 1ден кем емес, 25 м бойлай көлденең және ұзына бойына ғимараттың қабырғаларынан енмен өтуі.

Себуліктер топ болып бiрiкпегенiнде емес, 1, 2, 3 және 4 қатарда қабатта жайласқанында. - ЗРШ себуліктері рамалардың тартпалы Ситовының бар болуында түрiндегi рама өтудiң шкафтан тарапқа суырғандай етiп орынды орнату. Бұл өтудi өлшем 1ден кем емес, 25 м қабылдау керек. Жапсарлас себулік өтудiң тарабына себулікті орналастыруға рұқсат етiледi. Өту бұл жағдайдада 1ден кем емес, 1 м болуы керек. Себулік қабатында циклон-түсіруші болады.

Жаншып қақтау станоктардың құрастырылымын ең жақсы нұсқаның таңдауы және себулік үшiн келесi көрсеткiштер бойымен бiрнеше мүмкiндіктер керек:

- ұзындыққа майдалау бөлiмшесiнiң енiнің қатынасы;

- жабдықты қабаттың ауданы толтырылу коэффициенті;

- жабдық қызмет көрсетудiң оралымдылық;

- өтулердiң қойылған нормаларының жабдықтамасы.

Квадрат ғимараты немесе жақын шаршыға майдалау бөлiмшесiнде жабдықты орналастыру ең жақсы нұсқа болып саналады.

Қызмет көрсету үшiн сүзiп ұшыратын машиналар барлық тараптармен өтуі талап етіледi. Сүзiп ұшыратын машиналардың құрастырылымын (өз ағысымен) гравитациялық көлiктiң қолдануы бар тегiстеттiр және майдалау жүйелерiнiң олардан жаншып қақтау станокқа және өнiм өткiзгiштер немесе басқа көлiк құралдарының ең төменгi санымен сонымен бiрге ал себулік әжiктер және дунсттерiнiң түсуiмен қамтамасыз ету үшiн қорыта келгенде бастайды. Сүзiп ұшыратын машиналар терезелерге қабылдау құрылғыларымен орналастыруға ұсынылады, 2 қатарда:

- 1 қатар - жыртық сызықтың себулігінде;

- 2 қатар - майдалау сызығының себулігінде.

Егер оның саны бiрден аспаса сүзiп ұшыратын машиналар себулікпен бiр қабатта орнатуға болады.

Жуатын машиналарды әдетте сүзiп ұшыратын машиналар орнатылатын қабатта орнатады, немесе магниттi екшегiштер қабатта. Бұл оларда өнiм өз ағысымен жiберуге мүмкiндiк бередi. Жуатын машинаның 0 ден кем емес, бір-бірінен 8 м қашықтықта орналастырады.

Iстеп шығарылған дайын өнiмдi санға жедел бақылау үшiн салмақ жабдық ұн (магниттi бағандардың қабатындағы таразының қоюына рұқсат етiледi) таразыға өз ағысымен кiргiзiлетiндей етiп сүзiп ұшыратын машиналарда болатын қабатта, бақылау себулігінің астында орнатады. Автоматты таразылар оюшы бөлiмшесiне өнiмдi әперген норияларға жақын болуы керек. Автоматты таразылар жұмыс үшiн үстiнде бункер орнатуға керек. Бункердiң салмағының сыйымдылық болуы керек, бiр жарым сыйымдылықтан кем емес болу керек, көтеру бункерiнiң сыйымдылығы 2-2, сыйымдылық 5-тен асуы керек.

Магниттi сепараторларды жаншып қақтау станоктарының үстiне орнатады. Магниттi бағандар магниттi бағанның өстерi және жаншып қақтау станоктарының өстерiне сәйкес келетiндей етiп жаншып қақтау станоктың қабылдау құрылғысының үстiнде екiншi немесе үшiншi қабатта тiкелей орнатады.

Пневмокөлiк жабдықты 2, 3, 4 қатардың бесiншi немесе алтыншы қабаттарында орнатады, себуліктің қабылдау құрылғыларының үстiнде тiкелей, 0 ден кем емес, ені 0,8 м топтардың арасында бiрлестiріледі.

Сүзгi, шаң айырғыш ауа құбырылардың ұзындықтарын кiшiрейту үшiн циклондар және сүзiп ұшыратын машиналар орнатылатын қабатта орналастырады. Ескеру керек, себуліктегі сүзгiлерiнiң орналастырылуы ұсынылмайды, өйткенi бұл себуліктен және ағынды тұрбалардың қоюын өнiмдердiң шығарудың шартын нашарлатады.

Қабығын аршитын бөлiмшеде жабдықтың орналастырылуын нұсқаның таңдауында көлiк тетiктерiн ең төменгi сан және қызмет көрсетудiң оралымдылық, жабдықтың жөндеуi және тағы басқалардың жанында өндiрiстiң тасқынды процессiн жабдықтама, процесстiң автоматтандыруын өткiзудiң мүмкiндiгiнiң талаптарымен негiзге алу керек.

Қабығын аршитын бөлiмше әдетте 4-5 қабатты болады. Бұл қабығын аршитын бөлiмшенiң негiзгi машиналары iшiне салған пневмо қабылдағыштар ие болмаған ұғындырылады, сондықтан 1 қабаттағы жабдықты орналастырмайды. Бiрiншi қабатта нориялардың башмағы немесе пневмо қабылдағыштарда болады. Өте ауыр машиналар қабығын аршитын - екiншi қабатта орналастырылады.

Қабығын аршитын машина бiр немесе екi қатарда орналастырады, олардың арасындағы өту 1-ден кем емес. Сұлысы арпаның ПНЕВМОКӨЛIК жабдықталған өңдеулерi үшiн машина бiрiншi қабатта орнатылуға, ол бұл жағдайдада ПНЕВМОКӨЛIКтiң қоюы үшiн станинаға 0,6-0,8 моларды биiктiкке көтерген бола алар еді.

Айналуларды тiк өспен қыратын машинасы бiрнеше қатарларда жеке-жеке орналастырады немесе 2 машина бойымен топтармен орналасады. 0,5 метр топта машиналар арасындағы қашықтық, 2-2,5 м топтардың арасындағы қашықтық.

Сүзетiн машиналар 4 немесе 5 қабатта орнатады, аспираторлар төменде құрастырылады, себетіндерді ұн тартатын зауытта орнатады. Машиналардың арасындағы машиналардың өтулерi астық сорттау орналастыруда 1-1,2 м қабылдайды.

Шырмауықты жарма, сауырлар алу үшiн жабдық, «әуе» немесе жарылған астықтар технологиялық сұлбасы бар сәйкестiкте өз бетiмен қозғалатын көлiктiң ең жоғары қолдануымен орналастырады. Сұлының сулауы үшiн чанды жоғарғы қабаттарда орнатады, бiрақ шикiзат аппарат немесе сыйымдылыққа өз ағысымен бiр нәрсеге тиетiндей етiп орнатады. Мысалы сұлыны сауыры өндiру бойымен зауыттарда әдетте: талқан, сұлы және гүл жапырақшасы жармалардың өндiруi бойымен цехтарды жобалайды. Чанды немесе қайнату аппарат орнатылатын үй-жайлардағы бұл жағдайдада, сұлы үшiн булағыштарды орналастырады. Булағыштардың үстiнде және өнiмнiң қорымен қамтамасыз ету үшiн цехтың жарты сағаттық өнiмдiлiгiне шағын бункерлер олардан кейiн орнатады.
№30 Дәрістерге шолу

1. 
   Пән бойынша студенттерге ұсынылатын оқу және оқу-әдістемелік әдебиеттер
   

4.1.1. Егіншілікте өнім сапасын арттыру. Н. Әлдеков. Алматы, «Қайнар», 1980 ж. 168 б.

4.1.2. Астық сақтау технологиясы. О.Нәлеев. Алматы, Республикалық баспа кабинеті, 1993 ж. 210бет

4.1.3. Технология муки, крупы и комбикормов. О.Н. Чеботарев, А.Ю.Шаззо, Я.Ф.Мартыненко. Москва: ИКЦ «МарТ», Ростов н\Д: изд.Центр «МарТ», 2004, 688 с.

4.1.4. Технология и технохимический контроль хлебопекарного производства. Л.Ф.Зверева, Б.И.Черняков. Изд. «Пищевая промышленность», 1974, 431 стр.

4.1.5. Астық өнімдерін технохимиялық бақылау. А.І. Ізтаев, М.Ж.Казатова, Алматы. 1994 ж. 178 б

4.1.6. Г.А.Егоров, З.Д.Гончарова, Т.П.Петренко «Практикум по технохимическому контролю производства хлебопродуктов»,-М.: Колос, 1980.-192с

4.1.7. А.И.Стародубцова, В.С.Сергунов «Практикум по хранению зерна» ,-М.: Агропромиздат, 1987.-192с

4.1.8. И.И.Василенко,, В.И. Комаров, Справочник, Оценка качества зерна,-М.:Агропромиздат, 1987.-208с

4.2. Қосымша әдебиеттер

4.2.1. Матюхина З.П., Королькова Э.П. Товароведение пищевых продуктов: Учебник. – 2-е изд. –М.: ИРПО; Изд. Центр «Академия», 2000. – 272 с.

1. 
   Зертханалық жұмыстар:
   

Зертханалық сабақта кейбір күрделі сұрақтарды оқып білу және студенттердің өздік жұмысының қорытындысы болып табылады. Зертханалық сабақта студенттер көкейкесті мәселелерді дұрыс жеткізе алуға және өз ойларын, пікірлерін ортаға салып, емін еркін айта алады. Осының бәрі қазіргі уақыт талабына сай жақсы маман болуда зор үлес қосады.

Илеуіштің ауытқуы – 100 мм. Илеу ұзақтығы 3 мин (110...120 қозғалыс кезінде 1 минут).

Илеу аяқталғаннан кейін әр илеуәште қалған қалдықтардан стандарттарға сәйкес бидай және арпа қоспалары, соғылған бидайлар және де басқадай дақылдардың қоспаларын (бидайдың біртектігін анықтау кезінде астық түйірді аяз шалған болса, оны есептемейд») алады. Сосын әр илеуіштен таза бидайлардың қалдықтарын және төменгі илеуішке өткен ұсақ бидайларды өлшейді. Пайызбен көрсетіліп алынған деңгейдегі тұтас бидайлар сынамасына қоспаларды есептеу үшін салады. Бұл оның, яғни идайдың біртектілігін көрсетеді.

Есептеу мысалы, 100 г бидайды себу кезінде елеуіште қалғаны

Қоспалары 5,0 г

Қорытынды 100,0г
Астық түйір қосынды массасы бойынша екі аралас илеуіште шығу сынағының біртектілігін пайызбен үш топқа бөледі;

Жоғары - 80%-тен артық

Орташа – 75-80% дейін

Төмен - 70%-тен төмен

Осымен қоса, бидайлардың қалдығын елеуіштің тесіктерінің өлшемін көрсетеді. Бидайдың біртектілігі өлшем бойынша бірдей болуымен сипатталады. Ол ұн зауыттарында өңдеу және отырғызу кезінде үлкен мәнге ие болады.
Зертханалық жұмыс №2

Астық түйір балғындығынның көрсеткіштері.
Жұмыс мақсаты: Астық түйір түсі, жылтырлығы, иісі, кей жағдайда дәмін ажырата білу.
Сақталатын астық түйір жағдайы мен толық құнды қасиеті оның балғындық көрсеткіштері түсі, жылтырлығы болып табылады. Жас астық түйір қалыпты дәм болады. Кеткеннен кейін жылтыр түс пайда болады. Түс, иіс, жылтырлықтың өзгеруі сақтау, кептіру, тасымалдау, жинау және жетілдіру кезінде жағымсыз әсерлер болуы мүмкін. Дақ , қарайған, түсін жоғалтқан астық түйір массасында көптеген микроорганизмдерді жетілдіретін қажетіз үрдістердің дамуын куәландырады. Егер астық түйір түсі өзгеретін болса, тереңірек қарап биохимиялық және технологиялық өзгерістердің пайда болғанын көруге болады. Сондада аныктауга алынган сынамалардын барлыгын астык туйір иісі мен түсінін жағдайын мұқият қарау нәтижесінде астық тарауда болатын жағымсыз үрдістерден басталын аныктап, астық саласына нұскап келтірмеу үшін оған шаралар қолданылады. Дәмін анықтау үшін сынамалы жару арқылы көреді. Ол әрі қарай кері әсерін тигізеді. Сондықтан астық болғындығын иісі мен түріне қарап қарап бакылау. Астыктың иісі мен түсін нан қорлары бүлдіргіштермен зақымданбағанын арналған астыкты түйір партисына сынамаларды алып анықтайды.

Зертханалық жұмыс №2

Астық түйірді бақылау.

Өнер- кәсіпте технологиялық бақылау цех бастықұрастырған және оны бас инженер бекітет. Кесте бойынша жүргізеді. Кесте төмендегілерді анықтау керек:

1) бақылау объектісін ( үрдістерді анықтау этаптарын жүйелерін, маңыздылыгын астық түйірі мен өнімдерін сақтау орындарын)

2) сынаманың орны мен әдісі.

3) анализ әдістері мен көрсеткіштер. 4) бақылау кезеңділігімен ұзақтыгы.

Астық түйірі мен астық өнімдерінің дәмі мен ұзақтылыгы зертханадағы жабдықтаған және әдіске байланысты Сонымен қатар біліктілігі қажетті. Жақсы нәтижесі еңбекті ұйымдастыра береді. Олар астық түйірін қабылдау, оларды тазартуда да бақылау кезінде келтіру, сақтау және басқа операциялар кезінде конвейерлі ағымды әдіс арқылы қолданылады. Ағымды әдіс зертхана жұмысшыларына арнайы орны жеке жеке тапсырмалармен беріледі. Ол кезде жұмысшыларға тек бір немесе бірнеше функциясы орындауға тура келеді. Ол жұмыстың күрделігі мен орындау ұзақтығына байланысты. Сақтау қоймаларын бақылауды тәжірибелі лаборанттарды тағайындайды. Оның жұмысының нәтижелі оның тиянақтылығына көп әсер етеді. Әр бақылау нәтижелерін бақылау журналдарына жазып отыру арқылы қадағалап есептеп шығады. Нәтижелерді рәсімдеу жүйесі сапасының қарастырып толығымен қадағалау нан өнімдерін дұрыс сақтауына тура жанама жұмысшылар үшін ыңғайлы болу тиіс қоймаларда астық түйірдің барлық көрсеткіштер жағдайы хронологиялық реттеліктері тексеру күні әр қойма секция бойынша және әр қабат бойынша жеке қадағалау журналдарына түсіп отырады.

Ұндағы клейковинаның құрамы созылмалылығы бидай ұнының нан пісіру қасиеттеріне тәуелді. Сондықтан ұндағы клейковинаның саны мен сапасына баға беру қажет.

Мекеменің ережелеріне сәйкес, диірмендегі технологиялық үрдісті жүргізу шарттарына байланысты, клейковина мөлшері төмендегідей: жоғарғы сорт ұнында – 28%ден төмен емес, 1-ші сорт - 30% аз емес, 2-ші сорт – 25 аз емес, обойлы - 20% аз емес болуы керек.

Сапасы бойынша клейковина ІІ-ші топтан төмен болмауы керек.

Ішкі клейковинаның саны мен сапасын анықтауда МЕСТ 9404-60 келтірілген әдістемені қолданады. Осы стандартқа сәйкес клейковина (желілеме) сапасы түсі бойынша сипатталады (ашық, сұрт, қою), созылмалығы (қысқа 10 см-ға дейін, орташа 10-20 см; ұзын – 20дан жоғары) және созылмалы (жақсы, қанағаттанарлықтай және қанағаттанарлықсыздай). Клейковина түсі жуғаннан кейін бірден анықтайды.

Клейковинаны созылмалыққа анықтау үшін жалпы массадан 4 г өлшенді алады, саусақтармен жыжиды, шарик жасайды да ыдысқа температурасы 18+-20⁰С су құйып 15 мин салады. Бұдан кейін ол шарик созылады.

Созылмалығын бастапқы клейковина қалпына келу уақытына байланысты анықтайды.

Жақсы созылмалы клйековина өзінің бастапқы қалпына толығымен келеді. Қанағаттанарлықсыз мүлдем бастапқы қалпына келмейді, ал қанағаттанарлық осы екеуінің ортасында.

Созылмалығына байланысты 3 топқа бөлінеді: І – созылмалығы жақсы клейковина, созылуы бойынша – ұзын немесе орташа, ІІ – жақсы созылатын клейковина, созлуы бойынша – қысқа; ІІІ – аз созылмалы клейковина - созылуы аз, қысқа, созған кезде үзіліп кетуі мүмкін.

Сонымен қатар сапалы клейковина сипаттамасына зертханада ИДК-1 құрылғысын қолданады, бұл қондырғы нақтылы көрсеткіштер береді. Оны қолданған кезде жуылған клейковинадан 4 г өлшенді алып 18+-20⁰С температурада 15 мин жатқызып қояды.

Осы уақыт біткенге дейін клейковина шаршы қондырғы үстеменің ортаныса орналасады, сол кезде «Пуск» кнопкасын басып 2-3 секунд ұстап тұрады. Осы кезде жүк клейковинаға жайлап түседі. 30⁰С өткеннен кейін автоматты түрде ауысуы тоқтайды, «Отчет» жанады. Құрылғыдағы нұсқама шаманы көрсетеді, кей кездері клейковина қасиетін жақсартады. Клейковинаның градация топ бойынша сапасы 17 кестедегі көрсеткіштер бойынша жазылуы тиіс.

Сынақтан кейін клейковина шаригін үстелден алынып, үстелді құрғатып сүртеді. Сынақ алдында қондырғыны ток көзіне қосу керек, жұмыс бастамасытан 20 мин бұрын қосамыз, жұмыс барысында ол желіге қосылып тұру керек.
ИД1-1 қондырғысын пайдаланған кезде клейковина сапасы:

Біркелкі қамыр массасы алынғанша араластырады. Дайын болған қамырды домалақтап ыдыста 20 минутқа қояды да үстінен әйнекпен жауып қояды. Осыдан кейін ақырын ағып тұрған суда клейковинаны жуады.

Клейковинаны жуу оның қабықшалары толығымен жуылып болғанша жүргізіледі. Қосымша тексеру – «көп сынама» бойынша тамшылары арқылы сынау, клейковинадан сығу кезіндегі судың құрамында крахмалдың бар болуына бұл үшін клейковинадан қалған тамшыға KJ қосамыз. Көк түстің жоғалуы крахмалдың толығымен жоғалуының нәтидесі. Жуылған клейковинаны өлшеу арқылы анықтайды.

Клейковина құрамының күштілігін анықтау үшін массасы 4 г өлшенді алады, оны домалақтап біреуін ИДК-1 құрылғысынды сынайды, берілген әдістемеге сәйкесінше МЕСТ 9404-60 бойынша екіншісін сынайды. Нәтижелерді 18 кестеге еншізуге болады.

1-ші әдісі.

Бидайдың клейковинасын анықтау.

50гр бидайды тазартып,оны лабораториялық мельницада тартып,ұн аламыз. Ұнның 25 гр электронды таразыда өлшеп алып,оған 14гр су құйып,тестомесилкамен илейді. Алынған тестаны 20 минут жатқызамыз (отлежка). Сосын иленген тестаны жылы сумен жуамыз. Алынған затымыз-клейковина. Клейковинаны өлшеп, 15 минут суға салып,оның ИДК номерін есептейміз. Ол 25 болуы керек.

2-ші әдісі.

50гр бидайда тазартып, оны лабораториялық мельницада тартамыз. Ұнның 10гр өлшеп алып,оған 4,5мл су немесе 2٪ NaCI қосамыз. Оны глютаматикке салып, сағыз сияқты күйге келгенше тосамыз. Алынған затты тазартып жуамыз. Оны центрифугалаймыз. Одан кейін өлшеп, клейковинасын анықтаймыз. Заттың 4гр өлшеп,15 минут суға саламыз,одан кейін ИДК-сы шығарылады.

10гр ұн +4,5% NaCI→2,495

15 минут,ИДК=52

40-75 группа 1,жақсы клейковина алынды.
Ұнның клейковинаның саны мен сапасының нәтижелік бағасы

Клейковин сапасын анықтағаннан кейін берілген сорт бойынша сапалық – сандық клейковина көрсеткіштері арқылы, ИД1-1 құрылғысы көмегімен стандарттық әдіспен алынған бағалармен салыстырады.

1.Таңдалынған үлгі алу әдісі.

Таңдау үлгісі- МЕСТ – 13586.3

2. Құрылғылары.

Бөлгіш.

Лабораториялық таразы жалпы қолданылу шегі ±10,00 мг жіберіледі.

Бөлшектің тақташасы, штамб және пинцет.

3. Анықтауды өткізу МЕСТ 10842-89

3.1 Дәннің фактілі ылғалдылығы болғандағы 1000 дәннің массасын анықтау.

3.1.1. Орташа үлгіден дән өлшемдісін бөліп алады. Оның массасы зерттелетін мәдениеттің 500 дәнінің массасына жақын, және жіберілетін өлшеу шегі ±10,00 мг өлшемдіден толық, дәндерді теріп алады, ал қалдығын жіберілген шегі ± 10,00 мг өлшейді.

3.1.2. Өлшемді массасынан қалдық массасын алу әдісімен бітеу дән массасын анықтайды.

3.1.3. Өлшемдіден таңдап алынған бітеу дәндерді құрылғыға тесілі есептегіш көмегімен немесе қолмен есептейді. Әрбір анықталғанды екі параллель өлшемдімен жүргізеді.

3.2. Құрғақ затқа 1000 дәннің массасын анықтау.

Егерде құрғақ затқа 1000 дәннің массасын орнатқанда, орташа үлгіден бір уақытта 1000 дәннің массасын анықтауға алынған өлшемдімен қоса, екі өлшемді ылғалдылығын МЕСТ – 13586.5 бойынша алынады.

Ал қалған анықтау 3.1-дегідей жүргізіледі.

4. Қорытындыларды өңдеу.

4.1. 1000 дәннен массасын (мор) грамдалған дәннің фактілі ылғалдылығы бойынша мына формуламен анықтайды:

мор=m*1000/N

мұндағы: m-бітеу дән массасы, г;

N-массадағы бітеу дән, шт.

4.3. Соңғы қорытынды үшін орташа арифметикалы екі 1000 дәннің массасы үшін қорытынды анықталады, егер айырмашылық пайыз бойынша жоғарыламаса:

10 – 1000 дәннің 25,0 г массасы болса,

6 – 1000 дәннің 26,0 г және одан көп массасы болғанда.

4.2. Грамдағы 1000 дәннің массасын (Mc) құрғақ зат үшін мыны формуламен анықтайды:

Mc=m(1000-ω)/100

Мұндағы : ω- дән ылғалдылығы.

4.4 Егер айырмашылық жіберілетін нормадан жоғары болса, онда анықтауды қайталайды және соңғы қорытынды ретінде орташа арифметиканы қорытындының екіншісін алады. Егер олардың арасындағы айырмашылық жіберілетін нормадан аспаған жағдайда.

4.5 Алынған қорытындыны домалақтау келесідей болады: егер бірінші лақтырылатын санымыз 5-ке тең немесе үлкен болса, соңғы сақталатын санды бірге үлкейтеді. Егер 5-тен төмен болса, онда оны өзгеріссіз қалтырады.

4.6 1000 дән массасының соңғы қорытындысын былай көрсетеді:

- екіншісін ондық белгіге дейін – егер 1000 дән массасы 10 г-нан төмен болса;

- біріншісін ондық белгіге дейін – егер 1000 дән массасы 10 г-нан жоғары болса, бірақ та 100 г –нан жоғары емес;

- бітеу санға дейін - егер 1000 дән массасы 100 г-нан асса.

Өзгеріс №1 МЕСТ 10842-89 Бидай 1000 дән массасын анықтау әдісі.

Енгізілген күні: 1995.06.01.

Мемлекет атаулары.	Стандарт бойынша халықтық орган атаулары.
Әзірбайжан	Азпосстандарт
Армения	Армгосстандарт
Беларусь	Белстандарт
Грузия	Грузстандарт
Қазақстан	Қ.Р. мемлстандарт
Қырғызстан	Қырғызстандарт
Молдава	Молдовастандарт
Ресей	Госстандарт Ресейдің
өзбекстан	узгостандарт
Украина	Госстандарт украина

Стандарт атауларын жаңа редакцияда берілуі: « Тұқымдық және егіндік дән және майлы мәдениет тұқымы. 1000 дән немесе 1000 тұқым массасын анықтау әдісі.»

Кіріспе бөлімнің жаңа редакияға берілуі: « Нағыз стандарт егіндік мәдениет және тұқымдық дәнге таралған, сонымен қатар майлы мәдениет тұқымы және 1000 дән немесе 1000 тұқым массасының анықтау әдісін орнатады.»

1-ші бөлімді жаңа редакцияда берілуі.

1.Таңдаулы үлгі алу әдісі.

1.1. Таңдаулы бидай үлгісі – МЕСТ 13586.3 бойынша;

1.2. Майлы мәдениет дәнінің таңдаулы үлгісі – МЕСТ 10852 бойынша

2-ші бөлім. Екінші абзацты жаңа редакцияға беру. « зертханалық таразы жалпы қолданылуы жіберілетін шегі ± 0.01 г.

3.1. 3.1.1 тараудың жаңа редакцияға берілуі: 3.1 « 1000 дән немесе 1000 тұқымның фактісіне ылғалдылығы бойынша майлы мәдениеттің массасын анықтау.»

3.1.1. Дәннің орташа үлгісінен немесе майлылы тұқымынан екі өлшемдіні бөләп алады, әрбіреуінің массасы 500 дән немесе 500 тұқымға жақын, және оларды екінші ондық белгіге дейін зертханалық татазыда өлшейді.өлшемді массасы анализ үшін жоғарыда берілген.

Өлшемдіден бәтеу дән немесе тұқымды алады, ал қалды,ын екәншә ондық белгіге дейінгі дәлдікпен өлшейді.

Ал қалған бөлімдерді жоғарыда берілген.

Мәдениет атаулары	Анализ үшін өлшем массасы г	Мәдениет атауы
Бобты	250	Арпа	4,5
Қарақұмық	15	Рапс	2,5
Жүгері	150	Күріш	15
Қыша	2	Рожь	15
Клицевина	150	Рыжик	0,7
Ас бұршақ	150	Соя	85
Күнжіт	1,5	Сурепица	2,5
Майлы	4	Тритикале	20
Нут	150	Чичевина	25
Сұлы	20	Чина	100
Бидай	25	Ячмень	25
күнбағыс	30 кәдімгі 60 іріге	фасоль	200

17,0% ылғалылықтағы бидайды 50⁰С артық емес температура кезінде ЛСА зертханалық шкафында немесе термостатта, кептіру шкафтарында кептіреді.

Тазартылған бидайдан 10 г өлшеп алады.

Зерттеуді жүргізу: Диафаноскоп кассетасына жүз бидайды салады да, кассетаны диафоноскоптағы өз орнына қояды. Диафоноскопты қосқанда кассетаның астынан жоғары вольтты жарық түсіру арқылы анықтайды. Жарық түскен кезде шынылықтың үш түрі бойынша ажыратуға болады.

1. 
   Шынылықты
   
2. 
   Жартылай шынылықты
   
3. 
   Ұндық
   

Бидайдың жалпы шынылығын пайыздық қатынаста формула бойынша табуға болады:

Мұндағы, Пс – толығымен шынылықтағы бидай саны, дана

Чс – жекеленген шынылықтағы бидай саны, дана
Зертханалық жұмыс №8

Бүлдіргіштермен зақымданғандығын және бүлінгендігін анықтау.
Жұмыстың мақсаты: Бүлдіргіштермен зақымданғандығын және бүлінгендігін анықтау әдістемесін меңгеру
Зақымдану бидайда ашық формада тірі жәндіктендің бидай аралық кеңістікте болуы мен түсіндіріледі.

Зақымдануы бидайдың жабық формада – тірі зақымдағыш шикі бөлек дәндерде болады.

Жәндіктермен зақымдалған деп, егер бидайдың іші немесе сыртындағы зородышты толық немесе жарты бөлігін кемірсе, қабатын, эндоспермнің бүлінуі болса, өлі немесе тірі зақымдағыш бидайда бар деп саналады.

1. Үлгі алу әдісі.

1.1. Үлгі алу немесе өлшемдіні таңдау МЕСТ 13586.3-83 бойынша жүргізіледі.

1.1.1. қоймада немесе алаңдарда нүктелі үлгілер алынады, сосын оның ішінен орташа үлгіні әрбір себінді қабаты бойынша бөлек сұрыптайды. Себінді бөліктерге 1,5 м төмен болса, екі қабаттан үстіңгі және астыңғы.

1.1.2. Элеваторларда силос толығымен тиелгенде, үлгілер әрбір силостан қойманы қысқыш көмегімен үстінгі және ортанғы қол жететін тереңдікте шешіле алады.

1.1.3. Сонымен қатар, үлгілерді зақымдағыштар жиналатын орындарда алады. Бидай себіндісін ең биік нүктесінде, өте ылғал жіне шаң орында, тез зақымданады.

1.1.4. Егер бидайды көл және өзендік көліктермен тасымалданса, бидай трюм және танктан МЕСТ 12430-66 бойынша алады.

2. Реактивтер және құрылғыштар.

2.1. Ластанған және зиянкестермен зақымданған ашық түрдегі қолданылады:

- зертханалық таразы МЕСТ 24104-80 жіберілетін өлшеуі 0.01 г;

- дәндік лупа МЕСТ 9461-74

- торлы матадан жасалған зертханалық сито комплекті МЕСТ 214-77 домалақ тесік диаметрі 1.5 және 2.5 мм және обечаек диамертрі 30 см.

- бидайды егеуші мехеникаландырылған құрылғы;

- анализ үшін тақташа;

- Құмды сағат МЕСТ 10576-74 1 немесе 2 мин;

- термометр;

- штапель

- сыпыртқы.

2.2. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау:

- бөлгіш;

- фильтрлеуші қағаз МЕСТ 12026-76;

- секундомер;

- сиымдылығы 500 см³ өлшеуіш колба;

- сиымдылыңы 200-500 см² стакан, чашка;

- йодталған калий МЕСТ 4232-74, 1% еріткіш;

- кристалды йод МЕСТ 545-76;

- калий марганецті қышқылы МЕСТ 5777-71.

3. Анализді өткізу.

3.1. Ашық түрде бидайдың жәндіктермен, биттермен ластануы.

3.1.1. Қабатты анализ алуда орташа үлгі бойынша әр қабаттан бөлек алынған және ластануын үлгі бойынша анықтайды, онда ең көп мөлшерде зақымдағыштар болады.

3.1.2. Сосын орташа үлгіні өлшемді, диаметрі 1.5 және 2.5 мм тесікті ситадан өткізеді. 2 мин. Аралығында 120 айнымалы қозғалыс минутына немесе механикалық әдіспен мазмұны бойынша құрылғыға беріледі.

Егер бидай температурасы 5ºC төмен болса, алынған қалдық және кірісті 25-30ºC 10-20 мин. Қыздырады, онда өліп қалған жәндіктер тірілуі үшін.

3.1.3. Диаметрі 2.5 мм сито тесігінің өткен шығын анализ тақтасына , өтінді сито тесік диаметірі 1,5мм қара әйнекке,жұқа қабатпен себеді, 1,5мм тесікті ситоны лупа арқылы қарайды. Осы себептен ұсақ зақымдағыштарды: күрішті ұсақшұрындыларды анықтайды.

3.1.4. Өлі зақымдағыштарды, сонымен қоса тірі егіндік зақымдағыштарды сақтау барысында зиян келтіргіштерді лас араласпа деп алып, зақымдануын анықтағанда есепке алмайды.

3.1.5. Қорытындыларды өңдеу.

Алынған тірі зақымдағыш санын есептеуді 1 кг бидайға. Битпен, ұзақшұрындылармен зақымданса, зақымдану дәрежесін орнатып, 1 кг бидайға есептейді.

3.2.1. Пачкадағы жүгерінің зақымдануын анықтауда әрбір оныншы початокты қысылған ұлгіні мұқият лупамен қарайды.

3.2.2. Початкадағы жүгіріні битпен ластанғанын анықтау үшін он початканы алады да, бір-біріне соғып, әйнекке тигізе отырып, әйнектегі битті лупа көмегімен қарайды. Жәндіктер мен биттер болса, олардың санын анықтайды.

3.3. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау.

3.3.1. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау тесіктерді бояу әдісімен іске асады.

3.3.2. Бидайды ұсақтау әдісімен зақымдануын анықтау өлшемді, 50 г массалы, орташа үлгіден алынады. өлшемдіден 50 бүтін бидай алынады, оны скальпи көмегімен соғып ұсақтайды. Ұсақталған бидайды лупамен қарап, ондағы тірі жәндіктерді санайды.

3.3.3. 50 гр массалы өлшемдердің тесіктерін бояу әдісі арқылы ластануын анықтау орташа үлгіден алынған. өлемдіден 250 бүтін бидайды алып торға салып 1 мин. Суға салады, оның температурасы 30 ºC. Бидай ісиді, сонымен бірге оның тесіктері де үлкейеді.

Сосын тордағы бидайды 20-30 ºC 1% марганец қышқыл калийға ауыстырады. Осыдан ол қара түске боялады.

Артық краскадан айыру үшін бидайды суық суға салады. Оны фильтірлегіш қағазға салып, ондағы зақымданған бидай санын есептейді.

3.3.4. Қорытынды есептеу.

Жабық түрдегі зақымдануын анықтау мына формула арқылы іске асады:

X3=n3*100/n

N3- зақымданған бидай саны, шт

n-анализ үшін таңдалған бидай саны, шт.

4. Қорытынды өңдеу.

4.1. Алынған қорытындыны домалақтау келесі арқылы іске асады.

Егер бірінші қарастырылатын сан 5-тен аз болса онда аяққы сақталатын сан өзгеріледі, егер 5-ке тең немесе үлкен болса, онда 1-ге үлкейеді.

Анализ қорытындысын анықтауда карточкада салмағы, пайызы өзгеріссіз, домалақтанусыз қалады.

Қағаз жүзінде қорытындыны анықтау келесідей орындалады:

-бидайдағы битпен ұзақшұрындылар зақымдану діржесі;

- бидайда басқа да жәндіктер болса, 1 кг бидайдағы жәндік санын және зақымдағыш түрін анықтайды.
Қолданылатын әдебиеттер:

1.А.И.Стародубцева, В.С.Сергунов. Практикум по хранению зерна, Москва ВО «Агропромиздат» 1987.

2. Б.А. Карпов. Технология послеуборочной обработки и хранения зерна. «Аргопромиздат»; Москва – 1987. 276-278 стр

3. Г.А.Егоров, З.Д.Гончарова, Т.П.Петренко «Практикум по технохимическому контролю производства хлебопродуктов»,-М.: Колос, 1980.-192с

Кесте 11

1. 
   Дәнді дақыл түрлері.
   
2. 
   Соя және жүгері дақылдарының құрамы.
   
3. 
   Дәнді дақылдарды қабылдау
   
4. 
   Дәнді тұқымдастар.
   
5. 
   Қарақұмық тұқымдастар.
   
6. 
   Бидайдың түрлері.
   
7. 
   Жаздық және күздік дәнге сипаттама беріңіз.
   
8. 
   Жүгері қай аудандарда шоғырланған?
   
9. 
   Күріштің химиялық құрамы қандай?
   
10. 
    Жасымық деген не? Қазақстанның қай ауданында өседі?
    
11. 
    Бұршақ түрлерін атаңыз?
    
12. 
    Жармаға сипаттама беріңіз?
    
13. 
    Үрме бұршақ дегеніміз не?
    
14. 
    Жарма ассортименті
    
15. 
    Тарының ботаникалық сипаттамасы.
    
16. 
    Тарының химиялық құрамы?
    
17. 
    Астық кептіргішті сынау.
    
18. 
    Нан пісіру өндірісіндегі шикізаттар?
    
19. 
    Нан пісіру ұны.
    
20. 
    Ұн сорттарын пішіндеу және бақылау.
    
21. 
    Астықты жинаудан кейінгі дәнді өңдеу.
    
22. 
    Дәнді қандай температурадағы суда жуады?
    
23. 
    Қара бидай дәнінің құрылымы қандай?
    
24. 
    Ұнның химиялық құрамы?
    
25. 
    Астық түйірлеріндегі ақуыздар?
    
26. 
    Ақ бидай ұнының қасиеттері?
    
27. 
    Нанды дайындаудағы технологиялық үрдістері?
    
28. 
    Қара бидай ұнының қасиеттері
    
29. 
    Ұнды қапты және қапсыз қоймада сақтау?
    
30. 
    Сақтау барысында ұнға жүргізілетін үрдістер?