«Ұн тарту мен жарма кәсіпорындары өндірісін жобалау»

5В072800 – «Өңдеу өндірістерінің технологиясы»

мамандығы үшін

Семей

2013

1. 
   ГЛОССАРИЙ
   

рН- ортадағы (қышқыл немесе сілті) сутегінің иондарының көрсеткіштері

Микроорганизмдер – астық түйірінің қаша алмайтын серіктестігі, олар астық түйірінің сапасын төмендететін негізгі факторлар болып табылады.

Сорбция – қоршаған орта буларынан әртүрлі газдар мен заттарды сіңіру қабылетін айтады.

2. ДӘРІСТІК МАТЕРИАЛ
№ 1 Лекция.

1 тарау. Жобалаудың жалпы сұрақтары.
1.1. Кіріспе

Курстық және дипломдық жобалау – инженер-технологты дайындауда оқу процессінің маңызды бөлігі. Бұл жұмыстар студенттің өзіндік жұмысы болып табылады, онда олар техникалық тапсырмалардың бір-бірімен байланысты кешенін шешеді.

Жобамен жұмыс істеу жүйеленуге, негізгі дициплиналар бойынша теориялық білім мен тәжірибелік жұмытарды тереңдетіп жақсартуға, техникалық кругозорды дамытады, жалпы білім беретін сабақтар, базалық және профилдеуші дисциплина білімдерді қолдану арқылы өндірістік-техникалық тапырмаларды өздік жұмысында дамытады, шығармашылық ойлауға үйретеді және т.б.

Өңдеу өндірісінің негізгі мақсаты шығарылатын өнімнің сапаын жақсарту болып табылады, себебі өңдеу өндірісі жоғары сапалы өнімге сұранысы көп азық-түлік тағамдарын шығаруға негізделген. Осыған байланыты курстық және дипломдық жобалардың тарауларында жобада жоспарланған өнімнің сапасын арттыруға арналған жағдайларды қарастыру қажет. Диплом алдындағы тәжірибеде өндірісті оқу барысында, студент өндірітік процесстің кейбір этаптары өнім сапасына әсер ететініне назар аудару қажет, яғни өндіріті оқып және өндірітің барлық этаптырының жұмысын бақылау қажет.

Берілген методикалық нұсқауда курстық және дипломдық жобаны орындау кезінде керек теоретикалық материалдар жүйеленген. Оқулық студентке өзіндік жұмы барысында әдістемелік және техникалық көмек көрсете алады.

Оқу құралы курстық және дипломдық жобаның орындауына бойынша нұсқау сияқты жасалған және студенттермен жобаның үстiнде жұмыс iстегенде кездесе алған теориялық және жаттығу сипатының барлық сұрақтарын қамти алмайды.

Оқулық әрбір тарау бойынша керекті материалдар көлемін дұры анықтауға және жобаны ғимараттың шарттарына сәйкес дұрыс орындауға мүмкіндік береді.

Курстық және дипломдық жобаға тапсырма кафедрада беріледі. Студент өзінің тақырыбын да ұсына алады. Сырттай оқитын студентер студенттің жұмыс істеу орнына байланысты тақырыптарда курстық жобаны орындайды.

Курстық және дипломдық жобаның тақырыптары цехтарды қайта құру, жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның техникалық жаңарту болуы мүмкін. Шығарылатын өнімнің ассортименті 3-тен кем болмау керек.

Курстық жобалардың тақырыптары кафедра отырысында, ал дипломдық жобаның тақырыптары жоғары оқу орнының ректорының бұйрығымен бекітіледі.

Оларды құрылыс бойынша негізгі белгіл шарттар бойынша жобалайды, монтаж, қауіпсіздік және санитарлық техникасы, өртке қарсы шаралар және т.б. бойынша жобалайды. Типтік және жекелендірілген жобалар болып бөлінеді.

Курстық және дипломдық жобалаудың негізгі шартты ұн –құрама және жарма зауыттарынының қуаттылығы және орны белгілі ғимараттар немесе тек қуаттылығы не тек орны белгілі ғимараттар болып табылады.

Дипломдық жобаларға жаңа кәсіпорынның құрылыс жобасы, сондай-ақ екі кәсіпорындардың жобаларын қайта құру жобалары жатады.

Дипломдық жұмыстың түсіндірме хаттамасында тақырыптың негізі, оның өзектілігі баяндалуы керек. Түсіндірме хаттамада өндірісті құру мәселесі туралы тарау болу керек.

Курстық және дипломдық жобалар үшін материалдар тәжірибе кезінде жинаған материалдар бола алады.

Бұл мынандай материалдар:

- дәннің сапалы мінездемесі, сұрып, тип, өсу ауданы, шынылығы, дән натурасы, арам-шөп дәндерінің араласпасы мен дәндер араласпасының болуы, күлділігі, ылғалдылығы, шикі клейковинаның болуы және т.б.

- дәнді қабылдаудан бастап дайын өнім шығатын цехтар арасындағы байланыс (бас жоба).

- кәсіпорынның технологиялық схемасы және оның мінездемесі,

- шығаралатын өнімнің түрлері және олардың сапалы мінездемесі;

- дәннің ұн тарту сапасының сандық балансы немесе жарма өндірісі;

- технологиялық жабдықтардың жағдайы, оның қолдану дәрежесі;

- берілген кәсіпорынның перспективті дамуы;

- кәсіпорындағы қолданыста жүрген нормативті-техникалық құжаттар;

- су құбыры, канализация, нергиямен қамтамасыз ету жүйесі туралы мәліметтер;

- травматизм туралы мәліметтер, әртүрлі машиналардың сенімділігі, еңбек қауіпсіздігі туралы мәліметтер және т.б.

Студенттерге курстық және дипломдық жобалар орындау кезіндегі ұсынылатын әдебиеттердің барлығын келесі топтарға бөлуге болады:

- мемлекеттік стандарттар;

- құрылыстық нормалар мен ережелер (СНиП);

- «технологиялық жабалаудың»;

- Жоғары оқу орнындағы дипломдық жұмысқа (жобаға) қойылатын талаптар;

- инструкциялар мен нұсқаулар, сондай-ақ техникалық ережелер;

- оқулықтар;

- жабдықтар мен машиналардың альбомдары;

- анықтама әдебиеттер;

- ақпаратттық әдебиеттер;

Дипломдық және курстық жобалар түсіндірмелік хаттамадан және графикалық бөлімнен тұруы керек. Түсіндірме хаттаманың көлемі тапсырмаға байланысты және келесідегідей болуы керек:

- курстық жоба – 25 бет және одан көп;

- дипломдық жоба – 60 бет және одан көп;

Оқу жоспары бойынша дипломдық жұмысты орындау 4 курста 15 аптаның ішінде орындау қарастырылған. Уақыттың бөлінуі мен дипломдық жобаның әрбір бөлімін орындаудың кезектілігі келесідей:

Технологиялық бөлім (есептеу) - жалпы көлемнен 22 %.

Компоновтық шешімнің таңдалуы - жалпы көлемнен 18-22 %.

Архитектурлық-құрылыстық бөлім - 4 %.

Өндірістік санитария - 10 %.

Жылутехникалық бөлімі - 4 %.

Технологиялық үрдісті автоматтау - 2%.

Электротехникалық бөлім - 4 %.

Өмір қауіпсіздігі - 3%.

Экономикалық бөлім - 8 %.

10. 
    Жобаны безендіру - 10 %.
    

10. 
    Графикалық бөлімді безендіру - 11-15 %
    

1. 
   Кіріспе.
   
2. 
   Кәсіпорын құрылысының негізі және ауданның мінездемесі.
   
3. 
   Технологиялық бөлім:
   

- ұн тарту париясының құрамын анықтау;

- дәнді ұнға тарту схемасының негізі мен таңдауы;

- дайындау бөлімінің жабдықтарын таңдау және есептеу;

- қалдықтарды бақылау схемасын таңдау, жабдықтарды таңдау және есептеу;

- дәнді тарту схемасының негізі және оны таңдау;

- ұн тарту бөлімінің жабдықтарын таңдау және есептеу;

- дайын өнім цехының жабдықтарын таңдау және оны есептеу, дайын өнімге мінездеме;

4. 
   Қауіпсіздік техникасы, өндірістік санитария және қоршаған ортаны қорғау.
   
5. 
   Кәсіпорынның экономикалық тиімділігін есептеу.
   
6. 
   Қорытындылар.
   
7. 
   Қолданылған әдебиеттер тізімі.
   
8. 
   Қосымшалар.
   

Жобаның графикалық бөлімінің мазмұны:

1. 
   Бас жоба.
   
2. 
   Дәнді дайындау және дәнді тарту технологиялық схемалары.
   
3. 
   Бөлімдердің компоновкалары: дайындау, ұн тарту, дайын өнім цехы.
   
4. 
   Қиықтар: тігінен А-А, көлденең Б-Б.
   

Түсіндірме хаттамада және сызбаларда стандартты шарттар сақталмаса, онда жобаның бағасы төмендеуі мүмкін. Жобаның графикалық бөлімі «контрукторлық документацияның бірыңғай жүйесінің» шарттарына сәйкес орындалуы керек.

Курстық және дипломдық жобаның түсіндірме хаттамасы А4 форматтағы ақ қағаздың бір жағында бір немесе екі интервалда кез келген баспа тәсілімен жазылуы керек. Шрифт –Times New Roman, кегль 14.

Курстық және дипломдық жобаның түсіндірме хаттамасы рамкада баспа түрде, келесі жолақ размерлерін сақтай отыра жазылуы керек:

- сол жақ – 2,5см;

- оң жақ – 1,5см;

- жоғарғы жақ – 2,5см;

- төменгі жақ – 2,5см.

Түсіндірме хаттаманың әрбір тарауын жаңа беттен бастау керек.
2- тарау. Кіріспе

1. 
   Дән сақтау қоймалары
   

Дән – ауылшаруашылығының негізгі мәдениеті және халықтың негізгі азық-түлігі. Дәнді өсіру, өйткені дән сақтау қоймаларына 3 айдың көлемінде түседі, жыл бойы бірқалыпты жұмсалады. Дәнді сақтау үшін сыйымдылықтар керек:

- астықтың ауыспалы қалдықтарының максимумның орналастыруы үшiн сыйымдылықтардан;

- жедел жұмысты нормалы орындалуға мүмкiндiк беретiн қосымша сыйымдылықтан;

- өткен жыл ауыспалы запастар үшiн сыйымдылықтар;

- жыл сайын өзгерiстердiң өнiмнiң географияларының жанында аудандар не бiр қолданылатын резервтегi сыйымдылықтан.

Дән сақтау қоймаларында дәнді орналастырудың 2 тәсілі бар:

• 
  Еденге төселген (қойманың едендерінде сеуіп немесе ыдыста дән қабаттарын, 4-5м-ден көп емес, көлбеу едендері бар қоймаларда дәннің қабаты 8-9м болады
  
• 
  Сүрлемді, бұл жағдайда дәннің биіктігі 30-40м және одан көп (60м-ге дейін).
  

Элеватор өндірісінде өзіндік терминология қалыптасқан:

- дән сақтау қоймасы – дәнді сақтау үшін арналған ғимарат;

- қамба – белгілі биіктіктегі қабырғалармен шекараланған қоймадағы кеңістік;

- шанақ – қамбадан айырмашылығы оның түбі пирамида түрінде;

- ларь – бұлай кейде қақпақпен немесе торлармен жабылатын шанақты немесе қамбаны атайды;

- силос – қабырға биіктігі жопардан кем дегенде 1,5 есе биік дән сақтау қоймасы, ал түбі жай конусты;

- қойма – дән сақталатын ғимарат;

- танк – АҚШ-та таралған дән сақтау қойма түрі, жалпақ немесе көлбеу түбі бар болаттан жасалатын үлкен резервуар түрінде болады;

- амбар – дән ақтау қоймасының ескі түрі;

- пакгауз – вагон едені деңгейінде орналасқан темір жолы бар қойма;

- сапетка немесе кош – жүгеріге арналған арнайы қоймалар;

- бунт – қалқаншадан, тақтайшалардан, қаптардан және т.б. жасалған уақытша қоймалар;

- навес – асфальтты полы және қақпағы бар қабырғасыз қойма;

- механикаландырылған – дәнді бірінші ретті өңдеуге арналған ауылшаруашылығы жағдайындағы ғимарат;

- элеватор (тура мағынасы көтергіш) – қойма ретінде 3 ерекшелігімен сипатталады:

- дән силостарда сақталады;

- силостарға көтеру үшін стационарлы қондырғыларымен қамтылған;

- қондырғы ретінде өзіндік бірлік болып табылады;

Егерде көрсетілген белгілерінің бірі болмаса, бұл дән сақтау қоймасы элеватор деп аталмайды, мысалы, егер силостары болып, бірақ дәнді көтеруге арналған стационарлы қондырғылары болмаса, онда ондай силос қойма деп аталады.

Әртүрлі жұмыс башнялары бар силостардан немесе қоймалардан тұратын дән сақтау қоймалары құрылысқа қойылатын негізгі талаптарға, санитарлы нормаларға сәйке жобаланады. Типтік және жеке (арнайы) жобалар болады. Студенттер курстық және дипломдық жобаларды орындайды.

Курстық және дипломдық жобаларды орындаудың мақсаты – жалпы білім беру, техникалық, арнайы пәндерден алған білімдерді бекіту және жүйелеу, алынған білімді дұрыс қолдана білу.

2. 
   БАС ЖОБА
   

Бас жоба жасаған кезде келесі негізгі мәселелер шешіледі:

• 
  Өндірістік процеске қойылатын талаптарға байланысты құрылғы мен ғимараттардың бір-бірімен байланысы және орналасуы.
  
• 
  Жүктерді кәсіпорын аумағына кіргізу үшін арналған негізгі жолдар. Бір-бірімен жолдары қиылыспайтын және бір-бірімен кездеспейтін жолдарды қарау, жолдардың минималды ұзақтығын қамтамасыз ету.
  
• 
  Өрт қауіпсіздігі талаптарын сақтау, санитарлы-техникалық талаптарды орындау.
  

Құрылыстар мен ғимараттарды оқшалауға жол беріледі: силосты корпустары бар жұмыс ғимараттарын, жеке силостары бар және қабылдап түсіру құрылысы бар құрылысты, жарма зауытының, жем зауытының, диірменнің өндірістік корпустары, және дайын өнім мен шикізат корпустары. Осыған орай олардың арақашықтығы белгіленеді. Сызықта орналасқан ғимараттар мен құрылыстардың жалпы ұзындығы 400 м аспауы керек, ал ғимараттар мен құрылыстарды қосқандағы суммарлы ауданы 10 000 м аспауы керек.

Бас жобаны жобалаған кезде оның ары қарай даму мүмкіндігін ұмытпау керек. Шикізат пен өнімнің жүк айналымы үлкен кәсіпорындары үшін, ереже бойынша, автокөлікті жолдардан басқа темір жолдарын жобалау керек.

Диірмен-жарма кәсіпорындарының дайын өнім қоймалары мен басқа өндірістік кәсіпорындардың арасындағы санитарлы қашықтықты ереже бойынша 30 м-ден кем етпеу керек.

Нысанның алаңын міндетті түрде оқшалау қажет, өтуге арналған қақпа саны 2-ден аспауы керек, жолдың ені 4,5 м кем болмау керек. Алаңның қалған бөлігі көгалдандырылуы керек. Көгалдандыру тығыздығы 30-35% болу керек. Дән сақтау қоймаларының жанында ағаштарды отырғызу қарастырылмайды, себебі олардың ұрықтары ауа арқылы ұшады.

Асфалтьтты жапқыштардың ауданы технологиялық талаптарға сәйкес минималды болу керек. Асфальтты немесе бетонды автокөлік жолдарын жобалау көзделген.

Дәннің сапалық көрсеткішіне байланысты дәнді кейбір операцияларды біріктіру арқылы өңдеу қарастырылады. Жобалау кезінде келесі нұсқауларды қолдану көзделген:

- әртүрлі мәдениеттегі дәндердің өңдеу схемасын көрсетілген сапасы бойынша, жобаланатын кәсіпорын орналасқан ауданның климаттық ерекшеліктеріне байланысты анықтайды;

- дәнді бөлек процестер бойынша өңдеу режимдерін (меншікті жүктеме, жылдамдық, қайнау температурасы және т.б.) әртүрлі мәдениеттегі дәннің биологиялық көрсеткіштеріне байланысты анықтайды.

- толассыз сызықтың барлық машиналарының бірдей өнімділігі;

- барлық құрғақ және орташа құрғақ дәндерді (тазалау, салқындату, сақтау және т.б.) бірге немесе бөлек өңдеу керек, мөлшеріне байланысты.

- барлық ылғалды дәндерді ағында тазалау керек және дән кептіргіштерде кептіріп, белсенді желдетілген қондырғылармен жабдықталған қоймалардағы кептіргішке орналастыру керек.

- 3% -тен көп арам-шөп коспалары бар дәндерді тағы да тазалауға жібереді;

- бөлек партияларды қабылдау және сақтау кезінде мезгілді салқындату үшін кейбір қоймаларда белсенді желдеткіш қондырғыларды орналастыру керек;

Астық сақтау қоймаларын жобалаған кезде 9*6 немесе 6*6м сеткалы колонналармен көп қабатты қылып, ал қабаттардың биіктігі 4,8 м және 6 м (өндірістің технологиясына байланысты) болу керек.

Элеваторлардың жұмыс ғимараттарын көп қабатты каркасты қылып жобалайды, сондай-ақ өндірістік ғимараттармен силосты түрде жобалайды.

2.4. СҮРЛЕМДЕР ЖӘНЕ СҮРЛЕМДІ ҒИМАРАТТАР
Сүрлем деп себілетін материалдарды сақтау үшін арналған вертикальды немесе призматикалық сыйымдылықты айтады.

Жеке тұрған силостар мен силосты корпустарды жобалаған кезде келесілерді ескеру керек:

-3 х3тен - Темiрбетон сүрлемдердiң бекiтiлген сүрлем корпустарындағы орталығы арқылы өтетiн бөлушi өстердi торлар - деп; 6х6; 9х9 және 12 х12 м;

- дөңгелек бөлек тұрған сүрлемдердiң сыртқы диаметрлерi - 6, 9, 12, 18 және 24 м;

- сонымен бiрге, сүрлемдер, сүрлем астындағы және сүрлем үстiндегi қабаттардың қабырғаларының биiктiгiн - еселi 0, 6 молар сүрлем астындағы қабаттардың минималды мүмкiнi, сүрлемдердiң қабырғаларының биiктiгiне биiктiктi қабылдау керек - максимал технологиялық талаптар және алаңның шарттарының есепке алу.

Технологиялық тапсырмада сүрлемдердің құрылысты бөлігін жобалауда құрылымның қаттылық және мықтылығын есептеуге, сонымен қатар жүктеудің көптеп қайталануы мен қабырғалардың қажетті беріктігін анықтау үшін, температуралық әсерге, абразивтілігі және агрессивтілігі себінді материалды есептеу үшін көрсету қажет:

а) қабырғаның материалы туралы (тығыздық) меншiктi салмақ, iшкi үйкелiстi бұрыш және сусымалы материалды үйкелес еселiгi; сүр шөптердiң сыйымдылығы;

б) сүрлемдердiң пайдаланулары тәртiптiң мiнездемесiн (жүктеу және жүк түсiрудiң циклдерiнiң сан, жиiлiктi және ұзақтығы);

в) уақытында оның сүр шөптен жүктеу және түсiруiн сусымалы материалды температураны, сонымен бiрге жылу еткiзудi коэффициент және жылу сыйымдылық;

г) қысудың модулі және сусымалы материалды Пуассонның коэффициентi;

д) түрпiлiлiк және сусымалы материалды басқыншылықтың дәрежесi.

Екi сүрлем астындағы қабаттары бар диiрмен - жарма және құрама жем кәсiпорындарының шикiзат және дайын өнiмiнiң сақтаулары үшiн сүрлем корпустарында және 6 х3 м ұстындар торымен қаңқаны қабылдауға көп рұқсат етiледi. Әртүрлi өлшемдердiң сүрлемдердiң ұтымды байланысы олардың сыйымдылығының толық қолдануының шартынан қабылдануы керек, үлкен диаметрлердiң сүр шөптерi бұл қолдануда болуы керек.

Келесі қатынастағы сыйымдылық өлшемдері ұсынылады (өнеркәсіп барларды есепке ала отырып): 200 т дейін - 5 %; 600, 800, 1400 және 1800 т - 10 %; 3000 т және одан көп - 55 %, қажет жағдайда сүрлем көлемін үлкейтуге болады. Сүрлем корпус бекiтiлген сүрлемдердiң әрқайсысы немесе 2400 м³ асу мiндеттi емес 2400 м³ асу мiндеттi қайта жiберетiн саңылау бiрiккен сүр шөптердiң тобының көлемнiң 3 х3 мнiң бөлушi өстерiн тормен қабылдау керек болатын диiрмен - жарма және құрама жем кәсiпорындарының сүр шөптерi.

Темiрбетон сүрлем корпустары қалай жобалау керек, сүр шөптердiң жоспарында қатардағы орналастырылумен. Дәлелдеу тиiстi күйiнде сүр шөптердiң орналастырылуының басқа схемаларына рұқсат етiледi.

Сурет 1. Сурет 1. Сүрлемдердің қималары

а – жалпақ түппен және забуткамен; б - жалпақ түппен, темір құйғыш және забуткамен; в – темірбетонды құйғышпен забуткасыз; в₁ – темір құйғыш және фундамент қабрғаларымен; h – сүрлем қабырғаларының биіктігі; h₁ – сүрлем қабырғаларының үстіңгі бөлігі; h₂ – сүрлем қабырғаларының екінші үстіңгі бөлігі; h₃ –сүрлем қабырғаларының астыңғы бөлігі; h_mt – ортаңғы бөлік; d – сүрлемнің ішкі диаметрі.
48 м-ге дейінгі ұзындықты темiрбетон сүрлемді корпустарын деформация жiктерiсiз жобалау керек. Тасты қоспағанда негiзгі жерлердiң барлық түрлерiнде, сонымен бiрге қададан iргелердiң қолдануында - ол бағандар, сүрлем корпусының ұзындығының қатынасы және сүр шөптердiң биiктiгiне болу керек. 3-ке дейiн бұл ретте сүрлемдердің бiр қатарлы орналастырылуында үлкейтуге рұқсат етiледi.

Корпустың ұзындығының үлкеюi және көрcетiлген қатынастар тиiстi дәлелдеуде болуы мүмкiн.