Н. К. Алпысбаева та рих ты оқыту

137
18
-дә ріс
ТА РИХ ТЫ ОҚЫ ТУ ДА 
ИН НО ВА ЦИЯЛЫҚ ӘДІС ТЕР
Жос па ры:
1. Та рих ты оқы ту да ғы жа ңа шыл дық әдіс тер си па ты.
2. Бі лім бе ру жүйе сін де қол да ны ла тын қа зір гі бі лім бе ру тех но ло гиясы. 
Тірек конс пек ті лер.
3. Жа ңа шыл мұ ға лім дер идея сын са бақ қа қол да ну.
Мақ са ты:
студенттерге тарих сабағын оқытуда жаңашыл әдістерді қолдану
жолдары мен жаңаша білім беру технологиясын меңгерту.
Та рих ты оқы ту да ғы ин но ва цияның си па ты
«Ин но ва ция» жа ңа лық, жа ңа шыл дық, өз ге ріс де ген ұғым ды 
біл ді ре ді. Ин но ва ция – құ рал, әдіс, про цесс ре тін де әл де бір жа-
ңа лық ты ен гі зу де ген сөз. Пе да го ги ка лық про цес те ин но ва ция – 
оқы ту мен тәр бие нің тә сіл де ріне, мақ са ты мен маз мұ ны на, мұ ға-
лім мен оқу шы ның бір лес кен қыз ме тін ұйым дас ты ру ға жа ңа лық 
ен гі зу де ген ұғым ды білдіреді. Бі лім бе ру де гі жа ңа шыл про цес-
тер дің мә нін пе да го ги ка ның ма ңыз ды екі мәселесі құ рай ды. Олар 
тө мен де көр се тіл ген: 
1. 
Озық пе да го ги ка лық тә жі ри бе ні зерт теу, жи нақ тау жә не та ра ту. 
2. 
Пе да го ги ка лық-пси хо ло гия лық ғы лым дар дың же тіс ті гін 
прак ти ка ға ен гі зу. 
Жа ңа шыл про цес тер дің нә ти же сі теория мен прак ти ка ның то-
ғы сын да пай да бо ла тын жа ңа лық ты қол да нуы тиіс. Та рих пә нін 
оқы ту да жа ңа әдіс-тә сіл дер ді қол да ну ға мүм кін дік мол. Пән маз-
мұ ны ның жа ңа руы оны оқу шы лар ға игер ту дің әдіс те рін де же тіл-
ді руді та лап ете ді.
Тө мен де бі лім бе ру жүйе сін де қол да ны ла тын тех но ло гияның 
бү гін гі түр ле рі (қа зір гі бі лім бе ру тех но ло гиясы) көр се тіл ген.
1. 
Пе да го ги ка лық про цес тің же ке бағ дар не гіз де рі пе да го ги ка-
лық тех но ло гиясы.

138
Ын ты мақ тас тық пе да го ги ка, із гі лік ті тұл ға лық тех но ло гия.
Ш. Амо нош ви ли-Е.Н. Ильин жүйесі: адам ды қа лып тас ты ру пә ні 
ре тін де әде биет ті оқы ту.
2. 
Оқу шы лар қыз ме тін қар қын да ту, ин тен сив тен ді ру жә не
бел сен ді лі гін арт ты ру не гі зін де гі пе да го ги ка лық тех но ло гия. 
Олар – ойын эле ме нт те рі, проб ле ма лық оқы ту, ті рек сыз ба ла ры, 
В.Ф. Ша та лов жә не Е.И. Пас сов тың ком му ни ка тив ті әдіс те ме ле рі. 
3. 
Қа зір гі дәс түр лі оқы ту.
4. 
Оқы ту про це сін ұйым дас ты ру жә не нә ти же лі бас қа ру ға не-
гіз дел ген пе да го ги ка лық тех но ло гия.
Тү сін дір ме лік бас қа ру да ғы ті рек сыз ба сын пай да ла ну ар қы лы 
перс пек ти ва лық оқы ту (С.Н. Лы сен ко ва):
– дең гей лік зер де леу тех но ло гиясы;
– мін дет ті нә ти же не гі зін де дең гей лік зер де леп оқы ту (В.В. Фир сов);
– ұжым дық оқы ту әді сі;
– топ тық тех но ло гия;
– ком пью тер лік (жа ңа ақ па рат ты);
– бағ дар ла ма лы оқы ту тех но ло гиясы;
– же ке леп оқы ту тех но ло гиясы (А.С. Гра ниц кая);
– ба ла ның қы зы ғу шы лы ғы бо йын ша же ке ың ғай да оқы ту ды 
мә де ниет ке тәр бие леу тех но ло гиясы (И.Н. За ка то ва).
5. 
Мә лі мет тер ді қайта жа ңар ту жә не ди дак ти ка лық, пе да го ги-
ка лық же тіл ді ру ге не гіз дел ген пе да го ги ка лық тех но ло гия.
– эко ло гия жә не ди дак ти ка (А.В. Та ра сов);
– мә де ниет диало гы;
– ди дак ти ка лық бі лік тер дің күр де ле нуі (П.М. Эрд ниев);
– ой қыз ме тін ке зең бо йын ша қа лып тас ты ру теориясы ның іс-
ке асуы (М.В. Во ло вич).
6. 
Же ке пән дік пе да го ги ка лық тех но ло гия:
– ин тен сив ті тех но ло гия (В.Н. Зай цев);
– бас тауыш мек теп те жал пы оқы ту ды же тіл ді ру тех но ло гиясы 
(В.Н. Зай цев);
– есеп шы ға ру не гі зін де ма те ма ти ка ны оқы ту тех но ло гиясы 
(Р.Г. Ха зан кин);
– нә ти же лі са бақ жүйесі не гі зін де гі тех но ло гия (Н.Н. Пал ты-
шев).

139
7. 
Ба ла ма тех но ло гия:
– Валь дорфс тік пе да го ги ка (Р. Штей нер);
– ер кін ең бек тех но ло гиясы (С. Френс);
– ық ти мал дық бі лім бе ру тех но ло гиясы (А.М. Лю бок).
8. 
Та би ғи тек тес тік тех но ло гия: 
– са лауат ты лық қа та би ғи тек тес тәр бие (А.М. Куш нир);
– өзін дік да му теориясы (М. Мон тес со ри).
9. 
Да мы та оқы ту тех но ло гиясы:
– да мы та оқы ту жүйесі (Л.В. Зан ков);
– да мы та оқы ту тех но ло гиясы (Д.Б. Элько нин-В.В. Да вы дов);
– тұл ға ның шы ғар ма шы лық қа сиетін да мы ту ға ба ғыт тал ған 
да мы та оқы ту жүйесі (И.П. Вол ков, С.С. Альтшу лер);
– же ке адам ға ба ғыт тал ған да мы та оқы ту (И.С. Яки ма нс кая);
– өзін дік да мы та оқы ту тех но ло гиясы (Г.К. Се лев ко).
10. 
Ав тор лық мек теп пе да го ги ка лық тех но ло гиясы: 
– бейім дел ген пе да го ги ка мек те бі (Е.А. Ям бург, Б.А. Брой де)
– орыс мек те бі үл гі сі;
– өзін анық тау ав тор лық мек те бі тех но ло гиясы (А.А. Ту бельс кий);
– сая бақ мек те бі (М.А. Ба ла бан);
– аст ро мек теп (А.А. Ка то ли ков);
– ер тең гі күн мек те бі (Д. Хо вард).
11. 
Оқы ту процесін бас қа ру мен ұйым дас ты ру тиім ді лі гін 
арт ты ра тын пе да го ги ка лық тех но ло гиялар. Оған бағ дар ла малап 
оқы ту, диф фе рен циял дап оқы ту, ақ па рат тық тех но ло гиялар, т.б. 
жа та ды (Н.К. Гу зик, Ж. Қа раев).
Жа ңа шыл дық адам дар дың кә сіп тік қыз ме ті нің бә рі не тән бол-
ған дық тан, ол зерт теу мен тал дау дың жә не тә жі ри бе ге ен гі зу дің 
ны са ны на ай нал ған. Жа ңа шыл дық өз ді гі нен пай да бол майды, 
сон дық тан да ғы лы ми із де ніс тен, же ке ле ген мұ ға лім дер мен тұ-
тас ұжым ның әре ке ті нің нә ти же сі ре тін де бас қа ру ды қа жет ете ді. 
Тұ тас пе да го ги ка лық про цес тің жа ңа шыл дық тү бе гей лі жос па-
ры на жа ңа шыл про цес тер ді енгізуде 
көшбасшы ре тін де 
мек теп 
ди рек то ры мен пән мұ ға лім де рі нің рө лі ар та тү су де. Оқу-тәр бие 
про це сі не қа зір гі за ман ғы тех но ло гиялар ен гі зілуіне бай ла ныс ты 
мұ ға лім өзі нің мін дет тік қыз мет са ла ла рын те рең дей иге ру де. Сон-
дық тан мұ ға лім нің кә сіп тік қыз ме ті ар наулы пән дік бі лім мен ға на 

140
шек тел мей, пе да го ги ка мен пси хо ло гия ның, оқы ту мен тәр бие тех-
но ло гиясы са ла ла ры ның қа зір гі за ман ғы бі лім де рін де қам ти тын 
бол ған дық тан, олар дан жан-жақ ты да йын дық ты та лап ете ді. Осы 
не гіз де қа был дау, ба ға лау жә не іс ке асы ру дағ ды ла ры қа лып та са-
ды. Бі лім бе ру де гі жа ңа шыл про цес тер дің мә ні пе да го ги ка ның ма-
ңыз ды екі мәселесін құ рай ды. Олар – пе да го ги ка лық тә жі ри бе ні 
зерт теу, жи нақ тау жә не та ра ту, екін ші сі – пе да го ги ка лық-пси хо ло-
гия лық ғы лым дар дың же тіс ті гін прак ти ка ға ен гі зу. Жа ңа шыл про-
цес тер дің нә ти же сі – теория мен прак ти ка ның то ғы сын да пай да 
бо ла тын жа ңа лық ты қол да ну. 
Та рих са ба ғын да оқу шы ға бі лім ді қан дай фор ма да бе ру ке-
рек? Ақ па рат тық тех но ло гияға не гіз де ліп жа сал ған бі лім бе-
ру фор ма сы – мә тін ді блок тар ға бө лу, те заурус (сөз дік), фрейм 
(В.Ф. Ша та лов тың ті рек сыз ба сы), ұғым дар кес те сі, ги пер мә тін, 
т.б. Әр бір оқу шы түр лі ті рек фор ма ла рын өзі нің жауа бын да пай-
да ла на ды. Мы са лы, ере же нің жол көр сет кі ші, есеп тер шы ға ру 
тә сіл де рі жә не т.б.
Шарт ты бел гі лер, рә міз дер тү рін де бей не лен ген та ри хи құ бы-
лыс тар оқу шы ның ой лау қыз ме ті не ті рек бо ла ды. Бел гі лер ойда 
қа лып тас қан бей не лер ге на зар ау дар та ды. Жақ сы ой лас тыр ған 
кес кін де ме лік сұл ба лар күр де лі мә се ле ні бір не ше ұсақ бө лік-
ке бө ліп, шарт ты түр де бей не леуге мүм кін дік бе ре ді. Ол жағ дай 
оқу шы ның зейі нін нақ ты та қы рып қа ау дар тып, он да ғы же ке ле ген 
кез дер ді тұ та стай қа был да уына кө мек те се ді. Мұн дай ті рек конс-
пек ті лер оқу ма те риалының маз мұнын да ғы бас ты де рек тер ді ес-
те сақ тау ға жұ мыл ды рыл ған шарт ты-кес кін де ме лік бел гі лер дің 
жүйе сін құ рай ды. Мұ ға лім оқып үйре ну ге ар нал ған ма те ри ал ды 
ті рек сиг нал да ры мен жа зыл ған ерек ше конс пект тү рін де ұсы на-
ды. Ті рек сим во лы оқу шы ға бас ты жә не қо сым ша де рек тер ді ес-
те сақ тау ға кө мек те се ді. Ұқ сас ты ру үшін ті рек конс пек ті лер әр 
түр лі түс пен бояла ды. Ті рек конс пек ті лер ді қа лай да йын дауға 
бо ла ды? Жұ мыс ты жа ңа бас та ған мұ ға лім, ең ал ды мен, мек теп 
оқу лы ғы ның маз мұ нын же тік мең ге руі ке рек. Та қы рып ты игеру 
ба ры сын да мұ ға лім мә тін ге құ ры лым дық-функ ция лық тал дау 
жа сап, со ны мен бір ге оқу лық тың қан дай та қы рып та рын бір са-
бақ қа топ тас ты ру ға бо ла тын ды ғын анық тайды. Сонымен қатар 

141
ті рек сиг нал да ры мен конс пект па ра ғын бе зен ді ру ге кі рі се ді. 
Та қы рып ты аша оты рып, мұ ға лім бір па рақ қа ғаз ға 4-5 та қы-
рып ты ор на лас ты ра ала ды. Оқу лық 60 праг раф тан тұр са, па раг-
раф тар дың жұп тас уын ес кер ген де конс пект па рақ тар дың са ны 
едәуір аз бо луы мүм кін. Курс тың маз мұ ны бо йын ша конс пект
па рақ та ры бол ған соң мұ ға лім олар дың ша ғын кө шір ме ле рін 
алып үлес ті рі лім ді ма те ри ал дар да йын дай ды. Көр нек ті әдіс кер 
В.Ф. Ша та лов ті рек сиг нал дар ды қол да нып, конс пект па рақ тар-
ды да йын дауы дың мы на дай жад ына ма сын ұсы на ды: 
Оқу лық ты мұ қият оқып шы ғып, өза ра бай ла ны сы мен тәуел ді лі-
гі не қа рай мә тін ді ма ғы на лық бө лік тер ге бөліңіз. 
1. Мә тін де гі баян да лу тәр ті бі мен не гіз гі ойды қыс қа ша маз-
мұн даңыз.
2. Қыс қар тыл ған жо ба ны ал дын ала қа ғаз ға тү сіріңіз.
3. Ол жаз ба лар ды кес кін де ме лік, әріп тік, рә міз дік бел гі лер ге 
ай нал дырыңыз. 
Сиг нал дар ды блок тар ға бі рік тіріңіз.
4. Блок тар ды кес кін мен бө лік теңіз жә не олар дың өза ра бай ла-
ны сын кес кін де ме лік бел гі лер мен бел гі леңіз.
5. Ма ңыз ды бө лік тер ді бояу, түс пен бө ліп көр сетіңіз.
Ті рек-сиг нал дар конс пек ті сін жаз ған да рә міз дік сөз дік әріп-
тер, буын дар, сан дар, қо су, азайту
бел гі ле рі, су рет тік, шарт ты 
кес кін де ме лі бел гі лер ді қол да ну ға бо ла ды. Мұ ға лім өзі нің құ-
рас ты ра тын оқу жүйе сін де ті рек сиг нал конс пек ті сін әр түр лі тә-
сіл дер мен құ рас ты ра ды. Ті рек-сиг нал конс пек ті мен жұ мыс іс-
теуде оқу шы лар дың жас ерек ше лік те рі ес ке рі ле ді. Ол 10-11 сы- 
нып тар да 3-4 параг раф ты бі рік ті руі мүм кін. Ал ғаш қы са бақ ты 
же ңіл де тіл ген ті рек-сиг нал дар тү рін де 30 ми нут тық дә ріс етіп 
өт кі зе ді. Олар дә ріс ке да йын да лу ба ры сын да қа жет ті та қы рып-
тар ды оқу лық тан үйде оқып ке ле ді. Дә ріс тен соң оқу шы лар 
тү сін бе ген сұ рақ та рын мұ ға лім ге жа зып бе ре ді. Осы жаз ба лар 
не гі зін де мұ ға лім ке ңес-са бақ өт кі зе ді. Оқу шы лар дың сұ рақ та-
ры на ке зек ші топ не ме се мұ ға лім көр не кі лік қол да на оты рып 
жа уап бе ре ді. Үшін ші, төр тін ші са бақ тар топ тар дың өза ра оқуы 
жә не бі лім ді тек сер уіне ар на ла ды.
В.Ф. Ша та лов тың ті рек сиг на лы бей не, таң ба, шар тты бел-
гі, су рет тер ден тұ ра ды. Олар ды қол да ну қа ра пайым, сон дық тан

142
оқу шы құ бы лыс тың не гіз гі мә нін мұ ға лім ге айт ып бе ре ала ды. 
Ті рек бел гі ле рі ар қы лы оқы ту тех но ло гиясы тө мен де гі дей мақ-
сат ты көз дейді:
– бі лім, бі лік дағ ды ны қа лып тас ты ра ды;
– бар лық ба ла ны оқы ту;
– оқы ту ды же ңіл де ту.
Ті рек бел гі ле рі ар қы лы оқы ту тех но ло гиясы ның ерек ше лік те рі:
– үне мі қайталау, мін дет ті ке зең дік ба қы лау, жо ға ры дең гейде-
гі қиын шы лық, блок пен оқы ту;
– же ке бағ дар лы қа рым-қа ты нас, ық пал;
– із гі лен ді ру, ерік ті оқы ту; 
– әр оқу шы жо ба сы ның жа риялы лы ғы, тү зе ту ге, өсу ге, та быс-
қа же ту ге жағ дай жа сау;
– оқы ту мен тәр бие нің бір лі гі. 
Та рих пә нін оқыт қан да бұл жүйе оқу шы лар дың ой лау, ес-
те сақ тау қа бі ле тін арт ты рып, із де ні сін ту ғы за ды, абс тракт ілі 
ой лау ба ғыт-бағ дар бе ру де көп кө мек көр се те ді, түр лі сыз ба-
лар ды жақ сы мең гер ген оқу шы са бақ айту ба ры сын да тақ та-
ға сы зып не ме се көз ал ды на елес те тіп айта ала ды. Жа ңа тех-
но ло гиялар ды та рих са ба ғын да тиім ді қол да ну ар қы лы оқу 
процесін дұ рыс ұйым дас ты рып, оқу шы ның шы ғар ма шы лық 
қа бі ле тін арт ты ру тө мен де көр се тіл ген нә ти же лер ге қол жет-
кі зу ге мүм кін дік бе ре ді:
– бе ріл ген бі лім ді са па лы, жүйелі мең ге ру;
– бі лім нің өмір мен бай ла ныс ты лы ғын се зі ну;
– өзін дік жұ мыс ты ғы лы ми тұр ғы да орын дау;
– ті рек сыз ба лар құ рас ты рып, өз ді гі нен жос пар жа сау;
– ғы лы ми әдіс те ме лік, анық та ма лық әде биет тер мен жұ мыс 
жа сай алу;
– мо дельдеу, жо ба лау әдіс те рін пай да ла на алу;
Оқы ту дың озық тех но ло гияла рын та рих са ба ғын да пай да ла-
на оты рып, оқу шы лар ды са бақ про це сі ке зін де өз ді гі нен жұ мыс 
іс теуге үйре те ді. Сон дық тан та рих пә ні нен са бақ бе ре тін әр бір 
мұ ға лім пе да го ги ка лық ше бер лі гін же тіл ді ру үшін әр түр лі ин но-
ва циялық әдіс тер ді қол да на ды.

143

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: