Та ри хи өл ке та ну ма те риалын та рих са бағында

130
шы лар дың тү сін уіне қиын дық кел тір мей ді, та ныс бол ған дық тан, 
тәр биелік мақ сат қа да, оқу шы лар дың ой лау қыз ме тін да мы ту 
үшін де ер кін пай да ла ну ға бо ла ды.
Қа зір гі бағ дар ла ма лар мен оқу лық тар да ғы оқу ма те ри ал да-
рының байланысты екенін ес ке ре ке ліп, мүм кін бол ған ша өл ке 
ма те ри алы н ар найы са бақ та рда ба рын ша азайт ып, оның есе сі-
не күн де лік ті са бақ тар ға он ша кө лем ді емес ша ғын, тар тым ды, 
нақ ты ма те ри ал дар ды пай да лан ған дұ рыс. Өл ке ма те риалын 
са бақ та пай да ла ну дың әдіс-тә сіл де рі көп. Мә се лен, 30-жыл-
дар да ғы сауат сыз дық ты жою ту ра лы айт ып тұ рып мұ ға лім өз 
ауы лын да ғы ере сек адам дар дың сауат ашу мек те бі нің жұ мы сы 
ту ра лы бір қы зық ты эпи зод ты өзі айт ып бер се, ен ді бір са бақ-
та жер гі лік ті мұрағат пен мұражайдан ал ған ма те ри ал да не гіз-
дел ген баян да ма ха ба рын оқы са (5-6 ми нут), та ғы бір са бақ та 
өл ке де гі та ри хи оқи ға ту ра лы көр кем әде биет үзін ді сі оқыл са, 
әсі ре се оқи ға ту ра лы оқу шы лар та ри хи құ жат пен өз ді гін ше жұ-
мыс іс теп, ар ты нан мұ ға лім қой ған сұ рақ тар бо йын ша құ жат ты 
бір ле сіп тал қы ла са, оның маз мұ ны на қа рай та ри хи оқи ға лар дың 
куәге рін сөй лет се, т.б.
Өл ке та ри хы на бай ла ныс ты жи нал ған ма те ри ал дар бас қа са-
бақ та да пай да ла ны ла ды. Әсі ре се бас тауыш сы нып тар дың тәр бие 
са ғат та рын өт кі зу де ата-ана лар ды айтулы күн де рі өз өл ке сі нің та-
ри хы мен бай ла ныс ты ру да пай да лы. Ке ңес тік дәуір де Қа зақ стан 
тер ри то риясын да ғы ар хе оло гиялық өң деуге ойда ғы дай кө ңіл 
бө лін бе ді, рес пуб ли ка мыз да ар хеолог ға лым дар дың аз болуына 
бай ла ныс ты ор та лық тан ке ліп ар хе оло гиялық зерт теу лер жүр гі-
зе тін ға лым дар ұлан-байт ақ тер ри то рияны қам ти ал ма ды. Рес-
пуб ли ка мыз тәуел сіз дік ал ға лы ғы лым ның бұл са ла сы на мә де ни 
мұ ра бағ дар ла ма сы не гі зін де көп кө ңіл бө лі не бас та ды. Ар хеоло-
гиялық жұ мыс та рдың нә ти же ле рі ға на ежел гі та рих ту ра лы нақ-
ты де рек тер бо ла ала ды. Олар кө бі не қа лың то пы рақ ас тын да қал-
ған қи ра ған қа ла лар, қо ныс тар, мо ла лар, құ рал-сай ман да рдың, 
күн де лік ті тұр мыс қа ке рек ті зат тар дың, т.б. қал дық та ры.
Қа зақ стан ның бар лық же рі не ғы лы ми ар хе оло гиялық экс пе ди-
ция ұйым дас ты ру әзір ге мүм кін емес. Сон дық тан ту ған өл ке де 
ар хе оло гиялық ес ке рт кіш тер дің бар лы ғы ту ра лы мә лі мет бол са, 

131
та рих шы мұ ға лім оқу шы лар мен бі рі гіп, ал дын ала зерт теу жұ мы-
сын жүр гізуіне бо ла ды. Ол үшін ғы лы ми ме ке ме лер ден рұқ сат 
ке рек жә не зерт теу жүр гі зе тін оқу шы мен мұ ға лім де мұн дай жұ-
мыс ты жүр гі зе ала тын қа жет ті дағ ды бо луы ке рек. Рес пуб ли ка-
мыз дың бір қа тар ай мақ та рын да жүр гі зі ліп жат қан ар хе оло гиялық 
зерт теу жұ мыс та ры на ға лым, ма ман ар хеолог та ры мен бір ге мек-
теп оқу шы ла ры да қа ты су да. Осы ар қы лы олар ғы лы ми-зерт теу 
де рек те рін үйре не ді әрі өз өл ке сін де гі ар хе оло гиялық ес ке рт кіш-
тер ту ра лы мә лі мет жи най ды. 
Ту ған өл ке дегі ар хе оло гиялық ес ке рт кіш тер мұражайларда 
жи нақ тал ған. Мұражайдағы экс по нат тар мен ко лек ция лар ды 
оқу-тәр бие жұ мы сы на пай да ла ну жө нін де де мек теп тер де жақ сы 
тә жі ри бе жи нақ тал ған. Мұражайлар бойынша та рих са бағы өті-
ле ді, оқу шы лар мұ ға лім нің нұс қауы мен мұражай зал да рын да өз-
ді гін ше жұ мыс іс теп, та рих кур сы на, оның са бақ та ры на қа жет ті 
ма те ри ал дар да йын дай ды. Да йын дал ған ма те ри ал дың заң ды лы-
ғын ашу мен қа тар оқу шы ның бі лім ге тап қыр лы ғын оның шы ғар-
ма шы лық пен жұ мыс іс те уіне жол са ла ды. 
Өл ке та ну жұ мыс та ры мен айна лы су үшін мұ ға лім оқу жос па-
ры на зерт теу объек ті сін, жұ мыс тү рі мен әдіс те рін таң дап, оған 
үне мі бас шы лық жа сай ды. Өл ке та ну 
–
ғы лы ми із де нім паз дық қа 
бас тайт ын, нақ ты жол. Із де ну мен үйре ну ба ры сын да оқу шы лар 
бел сен ді лік та ны ту мен бү тін дей оқу ма те риалын мең ге ре ді, бі-
лім ін, та ным дық іс-әре ке тін күн де лік ті өмір де пай да ла ну мен қа-
тар бо ла шақ та қа же ті не жа ра та ды. Өзі ту ған өл ке сі ту ра лы оқып 
үйре ну та ри хи ұғым дар ды қа лып тас ты ра ды, өл ке та ри хын са бақ-
та, әсі ре се тәр бие лік ша ра лар да пай да ла ну да өте ма ңыз ды. 
Оқы ту процесінде өл ке та ну ма те ри ал да рын 2 жағ дайда пай-
да ла ну қа жет.
1. Оқы ту ды өл ке та ну ма те ри алы ның мә ні мен маз мұ ны прог-
рам ма сы на сәй кес тен ді ру.
2. Бағ дар ла ма дан тыс (мек тепіші лік тәр бие жос па ры ның маз-
мұ ны на үй лес ті ру).
Зерт тел ген өл ке та ну ма те ри ал да ры мұражай қо рын то лық-
ты рып, одан ке йін оқу шы ның қо ғам өмі рі не ара ла са ала тын дай 
дайын ды ғы на да же тек ші бо ла ды. Өйт ке ні өл ке та ну жұ мы сы 

132
ұжым дық түр де ат қа ры ла ды, ор та қы зы ға тын іс тер дің пай да-
лылы ғы, өз ісі нің бі реуге қа жет ті гін се зі не ала тын жа уап кер ші лік 
қа лып та стыра ды. 
Өл ке та ри хы ту ра лы ма те ри ал ды са бақ та пай да лан ған мұ ға-
лім нің әң гі ме сі бі лім ге ай рық ша се нім, дәл дік бе ре ді, оқу шы ның 
пән ге де ген қы зы ғу шы лы ғын қа лып тас ты ру мен қа тар та ри хи 
оқи ға лар ды жер гі лік ті фак ті лер мен са лыс ты ру ар қы лы сол та қы-
рып ты есін де қал ды ра ды. Жас тар ды қа бі лет ті аза мат етіп өсі-
ру де өл ке та ну дың тә лім-тәр бие лік, та ным дық рө лі зор. Өл ке та ну 
жұ мыс та ры ның ұйым дас ты рылуы мен оқы лу фор ма сын екі ка те-
го рияға бө лу қа жет:
Бірінші, са бақ ба ры сын да, екінші, са бақ тан тыс.
Бі рін ші ка те го рияда мы на ған кө ңіл бө лу қа жет: 
а) оқу ба ғы тын да ғы экс кур сия лар (бағ дар ла ма бо йын ша).Оқу 
мін де ті мен ту ған жер ту ра лы бі лімін өт кен уа қыт пен са лыс ты-
ра оты рып, та был ған зат тар, гер ба рий, әң гі ме лер, кез де су ба ры-
сын да ғы ма те ри ал дар мен өл ке та ну мұ ра жа йын тол ты ру. Та рих, 
геог ра фия, су рет, биоло гия пән де рі нің мұ ға лім де рі нің бір лес кен 
оты ры сын да ар найы не ні зерт теу ке рек ті гі ту ра лы бе кі тіл ген бағ-
дар ла ма мен та қы рып тық тап сыр ма лар орын дау.
ә) «Өл ке та ну біл гір ле рі» ат ты мек теп ші лік олим пиада өт кі зу. 
(Оқу бағ дар ла ма сы на сай өл ке та ри хын бі лу). Бір не ше тур ға бө-
лу, бір тур дан екін ші тур ға өту ба ры сын да сұ рақ тар ды күр де лен-
ді ру, та ным дық, прак ти ка лық тап сыр ма лар бе ру.
б) вик то ри на лық ойын-шоу.
Мақ са ты: оқу шы лар дың ту ған өл ке та би ға ты на қы зы ғу шы-
лы ғын арт ты ру, та ри хы мен ша ру ашы лы ғын зерт теу ге баулу. 
Вик то ри на шоуда ту ған өл ке ні бі лу ге ар нал ған мә лі мет тер алу ға 
ар нал ған жанр, оқу тү рі (са лыс тыр ма лы кар точ ка лар, ре бус тар,
скан вордт ар, сұ рақ тар мен жұ мыс іс теу).
в) фа куль та тив са бақ тар өт кі зу (теория лық бі лім ін кә сіп тік 
бағ дар мен ұш тас ты ру ға кө мек бе ре ді). Екінші са бақ тан тыс уа-
қыт та оқу шы ның то лық ер кін дік те жұ мыс іс тей ала ты ны мен қо-
ры тын ды лай ала тын дай ту рис тік жо рық тар ұйым дас ты ру.
1. Кар та лар сы зу (пай да лы қаз ба, ар хе оло гиялық қаз ба орын-
да рын, оба лар мен көм бе лер ді анық тау). 

133
2. Ауыл ішін де гі зат тар ды жи нау, ше жі ре лер мен әң гі ме лер, 
құ жат тар, т.б.
3. Өл ке та ну үйір ме ле рін ұйым дас ты ру, сек ция лар ға бө лу.
Мы са лы:
1) то по ними ка сек циясы;
2) геоло гиялық сек циясы;
3) та рих сек циясы.
1) то по ни ми ка 

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: