әрбір әйел күшті стресс жағдайында бо-
лады ... біз оларды әңгімелесу жүргізетін
психологтарға жібереміз». (Дәрігер; ИН14)
Респондент, мүгедектігі бар баланың анасы
және оның отбасы қабылданатын шешімнің
жауаптылығын жете түсінуі керек деп санайды.
Медициналық мекеме қабылданатын шешімнің
медициналық салдарлары және психологиялық
салдарлары туралы әйелге және оның отбасына
хабарлай отырып, осы процесте маңызды рөл
атқара алады. Бұл қызметтердің тиімділігі ата-
анаға байланысты. Осы тұрғыдан қарағанда
неонаталдық күтім қажеттілігі туралы ата-
аналарға хабар беру басты рөл атқара алады.
Денсаулық сақтау қызметтерін бағалау
мақсатында қиындықтарды анықтау осы
саладағы әлеуметтік интеграцияны қалай
ынталандыруға болатытын көрсетеді.
Денсаулық сақтауды талқылау қорытындылары
бойынша мынадай кедергілер анықталды.
1. Бала туылғанға дейін оның болашақ әлеуметтік
интеграциясына ана денсаулығын қорғау арқылы
қолдау көрсетіле алады. Босанғанға дейінгі және
босанғаннан кейінгі тексерулерді жүргізу бала
денсаулығына қатысты қиындықтарды және
мүгедектікті ерте кезеңде анықтауға және ата-
аналарға өздерінің балаларының болашағын
жоспарлауға көмек береді.
2. Медицина қызметкеріне мүгедектікті ерте
жастан анықтау үшін қосымша оқу қажет бола-
ды. Ерте диагностика уақытында емделуге және
тиісті емделу тәсілдерін немесе оңалту жоспа-
рын белгілеуге көмектеседі, алайда медицина
қызметкерлерінің мұндай жоспарларды әзірлеу
және түсіндіру үшін тиісті құзыреттері болуы тиіс.
3. Мүгедектігі бар баланың мүгедектік деңгейін
төмендету үшін немесе мүгедектікпен қалай
күресу керектігі туралы білімнің жоқтығы бала
денсаулығына нұқсан келтіруі мүмкін. Ата-аналар
балаға диагноз қойылғаннан кейін оларды емдеу
үшін қолданатын әр қадам туралы нақты хабар-
дар болуы тиіс. Медицина қызметкерінің тиісті
ақпарат беру үшін мүгедектік жағдайына бай-
ланысты ғана емес, сонымен бірге мүгедектігі
бар балаға көмек көрсету үшін әлеуметтік қорғау
жүйесі туралы жеткілікті білімі болуы тиіс.
4. Ата-аналар өз балсының мүгедектігін емдеу-
де басты рөл атқарады. Олар күтім жасау және
оңалту орталықтары олардың үйде жасаған ша-
раларына қосымша қашан көмек бере алады
деп күтіп отыра алмайды. Баланың кейінгі өмір
кезеңінде қолданатын қажетті қозғалыс және
когнитивтік дағдыларды дамытуы үшін үйде күтім
жасау қажеттіліктері туралы ата-аналар хабар-
дар болуы тиіс.
5. Медициналық қызмет жасау форматтарының
әртүрлілігі ата-аналардың өз балаларын емдеу
жолдарын тұрақты іздестіруіне ынталандыра
алады. Тек қана интернаттық мекеме арқылы не-
месе күндізгі күтім жасау орталықтары арқылы
қызмет көрсеткеннен гөрі, мысалы, үйге барып
көмек көрсету медициналық және әлеуметтік
көмек режимін қолдауға көмектесуі мүмкін.
3.4. Әлеуметтік өмірге
қатысу, кемсітушілікке
жол бермеу және
отбасындағы тәрбие
Білім беру және денсаулық сақтау сияқты
баланың әлеуметтік интеграциясы
аспектілерінен басқа, мүгедектігі бар балалар
әділетсіз жағдайда қалуы мүмкін әлеуметтік
өмірге қатысу және әлеуметтік қатынастарды
қолдану қабілеті бала өмірінің тағы да бір
маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
Мүгедектер құқығы туралы конвенцияда осы
құқықтар қамтамасыз етілгенімен де (19, 29
және 30-баптарда), мүгедектігі бар балалардың
қоғам өміріне етене араласуы аса маңызды
шарт. Сұхбаттарда көптеген респондент-
тер мен қатысушылар мүгедектікті қабылдау
әсерін және осы әсерлердің мүгедектігі бар
балалардың әлеуметтік интеграциясына қалай
кедергі келтіретінін немесе көмектесетінін
талқылады.
Бұрын айтылғандай, инклюзивтік мектептердегі
көптеген балалар мүгедектігі бар балалар
өздерін басқа балалармен тең және қалыпты
деп санауына, сыныптастарынан көп ерекшелігі
жоқ екеніне сенуіне қол жеткізу қажет деп са-
найды. Жекелеген балаларда «қалыптылық»
сезімін нығайтуға болатын болса, кейбір ре-
спонденттер мүгедектіктің күрес жүргізуді қажет
ететін бұрынғыдай белгілі бір әлеуметтік стигма
болып саналатынын мойындады. Мүгедектік
салдарынан стигматизацияға қандай да бір
жағдайда ұшырастыңыз ба деген сұраққа екі
респондент былай деп жауап қайтарды:
«Менің кейбір құрбыларым баланы балалар
үйіне өткізуіме кеңес бергені есімде,бірақ
мен олай істей алмадым – себебі ол менің
балам ғой». (4-ата-ана; ФГ5)
«Иә, біз мұндай оқиғаға ұшырастық. Бізге
баламызды балалар үйіне тапсыруға кеңес
берілді. Бірақ мен өзімнің туған баламды
қалай тастай аламын, балалар үйне қалай
74
Мүгедектігі бар балалардың жағдайына талдау: ҚазаҚстан республикасында инклюзивті ҚоғаМды даМыту
өткіземін? Мен оны балалар үйі тұрмақ,
өз достарымның қасына бір-екі сағатқа
қалдырмас едім!» (3-ата-ана; ФГ5)
Ата-аналарға өздерінің мүгедектігі бар балала-
рын өз қалауларынан тыс бас тартуға достары
мен таныстары берген кеңестерге қарамастан,
көптеген респонденттер жақын туыстарының
өздеріне қолдау білдіргендерін хабарлады. Егер
отбасыларға бала күтімі туралы жан-жақты
нұсқаулар берілсе және оларға психологиялық
қолдаулар қол жетімді болса, ол отбасылар
балаға көбірек қамқорлық жасай алар еді де-
ген пікір бар. Дене ауытқулары бар сәбилері
бар отбасылардан қандай көмек көрсетілетіні
туралы сұрақ қойғанымызда, бір дәрігер былай
деп атап көрсетті:
«Әкесі туралы айтар болсақ, ол психолог
жұмыс істейтін жеке тақырып... Біз қай отба-
сында не болып жатқанын білмейміз, бірақ
әлеуметтік қызметкерлер қажеттіліктерді
анықтауға және көмек беруге тырысады».
(Дәрігер; IN10).
Респондент бүрынғы сұхбатта атап көрсетті.
Балалар мүгедектігінің профилактикасы
және оны емдеу ісі дұрыс тамақтану және өз
денсаулығына күтіммен қарау арқылы жүктілікке
дайындалуы тиіс анадан басталады. Отбасының
басқа мүшелерін тарту болашақ анаға жүктілікке
дайындалуға көмектеседі, себебі мүгедек бала
туылғаннан кейін отбасы мүшелеріне арналған
консультативтік қызметтер мен психологиялық
қолдау, отбасына қоғамның бір бөлігі
ретінде қолдау көрсету бойынша отбасының
мүмкіндіктерін арттыра алады.
Көпшілік респонденттер әлеуметтік
қызметкерлер желісінің қолдау көрсеткенін
айтады, ал кейбіреулері өз балаларының
қалыпты әрі толыққанды өмір сүру мүмкіндігін
қабылдамайтын ресми мемлекеттік
органдардың қатал қарым-қатынасына
ұшырасқанын айтады. Бір ана былай деді:
«Директор [психологиялық-медициналық-
педагогикалық комиссия] мен үшін екі вари-
ант бар екенін айтты: не балаңмен өскенше,
сосын өлгенше үйде отырасың немесе оны...
жергілікті интернатқа тапсырасың деді. Онда
оған тәулік бойы күтім жасалады. Дәл қазіргі
сәтте менің көңілімді осындай комиссия, осын-
дай директордың бар екендігі алаңдатады... Сіз
барсаңыз, олар былай дейді:
«Ой, Құдайым-ай, мынау әлі сол қыз ғой,
шықсын, шықсын, әлі түгі де өзгермеген,
кетіңіздер». (6-ата-ана; ФГ6)
Кейбір респонденттер кеңес берумен айна-
лысатын медициналық және мемлекеттік
мамандардың орынды кеңес бермегенін ай-
тады, себебі олар баланы масыл деп санай-
ды. Көптеген респонденттер олардың мүгедек
балаларға құрметпен қарамайтыны, стиг-
ма сақталатыны және мүгедектік тұлғаларға
жиренішпен қарайтыны туралы айтады. Әртүрлі
мүдделі топтардың қарым-қатынасы мүгедектігі
бар балалардың қоғам өміріне, сыныптағы
өмірге толық қатысуына кедергілер бар
екенін көрсетті. Мүгедектігі бар балалардың
қоғам өміріне қатысуына байланысты әлеуетті
қиындықтардың бірі мүгедек емес балалар та-
рапынан болатын жәбірлеулер. Балалардың
өздері бұл туралы айтпағанымен, мүгедектігі
жоқ балалардың ата-аналары әлеуетті қатерлер
туралы ескертті:
:«Мен олардың жай ғана бала екенін айтар
едім. Балалар әдетте бірін-бірі мазақтай
береді. Бұл күнделікті өмірдегі құбылыс...
Егер қазіргі жастармен сөйлессеңіз, таң
«Балам-ай» толық күн болатын
балаларды дамыту орталығында ,
Астана қ.
75
Достарыңызбен бөлісу: |
