Тұлға дамуындағы стресс. Типологиялық ерекшеліктер. Психологиялық денсаулық ұғымы

жүктеу 121,71 Kb.

бет	1/2
Дата	09.11.2022
өлшемі	121,71 Kb.
	#40073

1 2

Жасик

Кафедрасы
Орындаған

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
әл -Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті

Факультеті: «Физика техникалық »
Кафедрасы: «Қатты дене физикасы және бейсызық физика кафедрасы »

СӨЖ

Тақырыбы : Тұлға дамуындағы стресс.Типологиялық ерекшеліктер.Психологиялық денсаулық ұғымы.
Орындаған : Төлеген Ұ.Н ФиАс 1 крус
Тексерген: Мұса Қ.М

Алматы 2022
МАЗМҰНЫ
1.КІРІСПЕ
2.СТРЕСС
3.ТҰЛҒА ДАМУЫНДАҒЫ СТРЕСС
4.ТИПОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
5. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ ҰҒЫМЫ
6. ҚОРЫТЫНДЫ
7.ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ
Стресс-ағзаның тітіргендіргішке қайтаратын жауабы. Адамдар көбінесе стрессті ашуланғанда, аштықта, суықта, ыстықта, ауырғанда және жабайы жануарлармен күрескенде, олардан қашқанда алады. Бірақ жер бетінде тіршіліктің пайда болғанына мыңдаған, миллиондаған жылдар болса да адам ағзасының қиын және экстремальді жағдайларға жауап қайтаруы өзгермеген. Стресс биологиялық қабылдау және жауап қайтаруға бейімделген.
Стресті физикалық тұрғыда реакция бермеуіміз керек.
Жұмыстағы ұрыс-керісті, емтихан алдындағы үрейді, жолдағы жүргізушінің қажуын, әртістің сахнаға шығардағы қобалжуын еске түсірсек жеткілікті. Қажу мен демалудың арасындағы ритмнің бұзылуы әдетте көпке, 1жылға созылатын жанұядағы ұрыс керіс және басқа да жағымсыз тітіргендіргішке әсерінен адам ауруға шалдығады және биологиялық бейімделе алмайды. Тек қана бұл жағдайларда ғана емес басқа жағдайларда да стресс алуы мүмкін. Мысалы жалғыздық, іш пысу, изоляция кезінде болады.Дамыған индустриальді елдерде көбінесе негативті стресс кездеседі. Мысалы алсақ конвейерде жұмыс жасау, автоматтардың автоматизациялануын мұқият бақылауда сондай ақ, майда жұмыстарда яғни жүйке жүйесіне тиетін жұмыстарда стресс алады. Адам көп уақыт стрестік жағдайда жүрсе қауіпті ауруға шалдығуы мүмкін.Стресс бұл- тек ауру мен зақымдалу ғана емес ол жаттығу мен шынығу құралы болып табылады. Стресс адамның психикалық, физикалық тұрғыда денсаулығына зиян келтіреді.Стресс адамда ишемиялық аурулардың тууына әкеледі, мәселен жүрек ауруы, гипертониялық ауруы, диабет, асқазан жарасы және он елі ішек жарасы, язвалық колит, бронхиальді астма, тері аурулары, әртүрлі иммундық және аллергиялық бұзылыстар пайда болады. Адам организмінің адаптациялық мүмкіндігі шексіз емес.Стресс адамға қайғы мен ауру әкелгенімен қоса экономикалық және моральдық зиян келтіреді. Стресс және прогресс соңғы кездерде бірге айтылады. Әрбіріміздің өмірімізде өмірінің күрт өзгеріп, бірден қоршаған орта әділетсіз болған кездері болған шығар. Ондай кездерде адамдар өмірден түңіліп, әлденедей келеңсіз жағдайларға дейін баруы мүмкін. Стресс ең күшті және ең әлсіздердің жолында тұрады. Стресс кейбіреулерге қатты әсер етуі мүмкін, ал кейбіреулер онымен тіпті өмір сүреді.
«Менің әлі тірі кеудеме тастай сөз түсті. Ештеңе етпес, мен оған дайынмын ғой. Барлығымен де күресе аламын.»(А.Ахматова)

СТРЕСС
Стресс - бұл өзіне тән емес жағдай немесе дененің оған әсер ететін әртүрлі қолайсыз факторларға реакциясы. Шағын стресстік жағдайлар адамға қажет, өйткені олар адамның өміріндегі одан әрі қолайлы өзгерістерде маңызды рөл атқарады. Бұл стресстік жағдай кезінде адамның қанына адреналиннің шығарылуымен, сондай-ақ адамға осы немесе басқа мәселені шешуге ықпал ететін басқа биохимиялық реакциялармен байланысты. Оң әсерден басқа, стресс теріс салдарға ықпал етуі мүмкін. Адам үнемі стресстік жағдайларға тап болған кезде, оның денесі күш-жігерін яғни энергиясын қатты жұмсайды, бұл оның тез сарқылуына әкеледі. Барлық органдар шиеленісті күйде болғандықтан, олар қайталама қолайсыз факторларға, мысалы ауруларға көбірек бейім.
Бұл психологиялық ыңғайсыздықтың бір түрі, ол басу, қысым және шиеленіс сезімдерінен тұрады. Ол өзін көптеген жолдармен көрсете алатын психологиялық проблема; олардың кейбіреулері тек біздің денемізге қатысты. Шағын дозаларда бұл пайдалы болуы мүмкін, мысалы, спорт немесе оқу үлгерімі сияқты салаларда. Екінші жағынан, егер ол өте көп мөлшерде пайда болса, бұл барлық физикалық және психикалық проблемаларды тудыруы мүмкін.
Стрестің ұзақ мерзімді әсері туралы бірнеше зерттеулер көрсеткендей, бұл инфаркт, инсульт, жара, депрессия және мазасыздық сияқты психологиялық проблемалармен ауыру ықтималдығын арттырады. Сондықтан соңғы онжылдықтарда психикалық денсаулық саласында бұл мәселені түсінуге және оны шешудің жолын іздеуге тырысуда.
Стресстік сезімнің негізгі себебі - белгілі бір жағдайға тап болу үшін қажетті ресурстардың жоқтығына сену. Адам өздерін қабілетсіз сезінетін стандарттарға жету керек деп есептегенде, бұл мәселе күшейе бастайды. Алайда оның пайда болуына немесе пайда болмауына әсер ететін көптеген басқа факторлар бар.
Психологтар стресстік жағдайларды диагностикалау және күйзеліске бейім тұлғалық қасиеттерді анықтау әдістерін әзірледі. Мұнда ең сенімді сынақтардың кейбірі берілген.
Психологиялық күйзеліс елеулі ішкі немесе жиі болатын сыртқы факторларға - қақтығыстарға, мүдделерді бұзуға, басқалардың әділетсіздігіне және тағы басқа әсерлерге жауап ретінде пайда болады.
Осы кезде эмоционалдық реакция психофизиологиялық деңгейде уақытша бұзылуларды тудырады, бұл ішкі органдардың созылмалы ауруының тамырлы реакциясының өршуін, депрессияны, апатияны, интеллектуалды «тоқырауды» тудырады.
Сонымен қатар, стресстік реакциялар әрқашан соншалықты айқын емес, оларды жаңа айткандай жалаңаш көзбен көруге болады.
Көбінесе жағымсыз эмоциялар басылады, яғни қорқыныш, аңсау, агрессия сияқты эмоциялар санадан бейсаналық сезімдер сферасына шығарылады, онда олар адам ағзасына деструктивті әсер етуді жалғастырады. Сонымен қатар, стресстің көздері бейсаналық күйде қалады, бұл адамға стресске байланысты мәселелерді конструктивті түрде шешуге, уақытында медициналық және психологиялық көмекке жүгінуге мүмкіндік бермейді.

ТҰЛҒА ДАМУЫНДАҒЫ СТРЕСС

Стресске төзімділік адамға кәсіптік қызметтің ерекшеліктеріне байланысты, басқаларға және олардың денсаулығына кері әсерін тигізбестен, маңызды интеллектуалды, ерікті және эмоциялық жүктемелерді алып жүруге мүмкіндік беретін жеке қасиеттер жиынтығымен анықталады.

Стресске төзімділіктің 8 негізгі құрылымдық компоненттері бар:

– еріктік (өзін-өзі бақылау, өзін-өзі басқару, іс-әрекеттерді саналы түрде реттеу, оларды жағдайды талаптарына сәйкес келтіруде көрінеді);

– интеллектуалдық (ойлау қабілеті мен ойлау түрін білдіреді);

– коммуникативтік (қызметтің әлеуметтікпсихологиялық аспектісін, өзара әрекеттесуге дайындығын сипаттайды);

– мотивациялық (жеке тұлғаның алдына қойылған мақсаттарын орындауға ұмтылысын көрсетеді);

– қозғалтқыш (әртүрлі құралдарды пайдалану қызметінің тәсілдері мен әдістерін меңгеруді, оларды қолдануда қажетті дағдылар мен қабілеттердің болуын қамтамасыз етеді);

– танымдық (тапсырманы түсінуді сипаттайды);

– физиологиялық (ағзаның энергетикалық мүмкіндіктерінің қорын анықтайды);

– эмоционалдық (өзіне сену, тапсырмаларды орындау барысында ынта сезім мен қанағаттануды сезінуде көрінеді).

Тұлғаның стресске төзімділігінің 4 түрін бөледі:

Стресске жаттығатындар. Бұндай тұлғалар өзгерістерге дайын, бірақ бірден және жаһандық деңгейдегі емес. Олар өз өмірін біртіндеп, ауыртпалықсыз өзгертуге тырысады және объективті себептерге байланысты мүмкін болмаған кезде, олар ашуланады немесе депрессияға ұшырайды. Бірақ, мазмұны бойынша шамамен бірдей стресстік жағдайлардың қайталануы, олар үшін үйреншікті сезім тудырып, ондай жағдайларға сабырлы түрде жауап беріп бастайды.

Стресске төзімді. Бұндай тұлғалар кезкелген өзгерістерді, қаншалықты ұзақ немесе кенеттен болғанына қарамастан, салыстырмалы түрде сабырлықпен қабылдауға дайын. Олар тұрақсыздық және дағдарыс жағдайларында тиімді жұмыс істеуді біледі, бірақ, қалыптасқан дәстүрлері бар ұйымдарда жұмыс істеуге бейімделмеген. Олар үшін стресс – өзіне немесе жақын адамдарына қатысты орнаған ауыр жағдайлар. Стресске төзімді тұлғалар көп жағдайда тәуекелді қажет ететін мамандықтарды таңдайды.

Стресске төзімсіз. Бұл тұлғалар өздерінің мінез-құлқын өзгертуге және сыртқы әлемге бейімделуге дайын емес, олардың көзқарастары мен ұғымдары тұрақты. Сондықтан, кез келген қолайсыз сыртқы оқиға немесе тіпті болашақта олардың туындау мүмкіндіктерінің өзі, олар үшін стресс.

Стрессті тежегіштер. Бұл тұлғалар өмірлік қағидалары мен идеологиялық көзқарастарының тұрақтылығымен ерекшеленеді, бірақ, кенеттен туындайтын сыртқы өзгерістерге жеткілікті түрде сабырлықпен қарайды. Олар бірте-бірте өзгеруге дайын емес, бірақ олар өз өмірінің белгілі бір аймағында тез және бір рет өзгеруге дайын. Мысалы, жұмыс орнын кенеттен өзгерту оларға тән.

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ ҰҒЫМЫ

Психологиялық денсаулық – ағымдық өмірге қажетті барлық психикалық құрылымдардың оңтайлы жұмысы. Психологиялық денсаулық тек рухани ғана емес, сонымен қатар жеке денсаулығы да. Бұл психикалық денсаулық жеке адаммен біріктірілгенде, бұл адам барлық жеңіл және классикалық және сол уақытта жеке өсу мен осындай өсімге дайын. Психологиялық жағынан сау адам – бұл зияткерлік, ынтымақтастыққа ашық, өмір соққыларынан қорғалған және өмірлік қиындықтарды жеңу үшін қажетті құралдармен қаруланған.
Психологиялық денсаулықтың құрылымы: Аксиологиялық, Инструменталдық, Қажеттілік-мотивациялық.
Аксиологиялық – адамның өзінің және өзгелердің құндылығын ұғынуы (өзін қабылдауы және жынысына, жасына, мәдени ерекшелігіне қарамастан өзгені де қабылдай алуы)
Инструменталдық – рефлексияны өзін-өзі тану құралы ретінде өзінің жан дүниесін және өзгелермен қатынасын ұғыну қабілеті ретінде игеруі. (өзінің және өзгелердің эмоционалдық жағдайын, мінез-құлқының ерекшелігін ұғынуы). Қажеттілік-мотивациялық – өзіндік дамуды қажетсіну (өзін дамытуға деген жауапкершілікті сезіне білу).
Психологиялық қолдау көрсету формасын айқындау үшін норма және психологиялық денсаулық көрсеткішін қарастыруымыз қажет. Норма адамның қоршаған ортаға бейімделуімен және оны өз қажеттілігіне сәйкес бейімдей алу іскерлігімен айқындалады. Осы жоғарыдағы норма ұғымының анықтамасына сәйкес психологиялық денсаулық деңгейі былай айқындалады.
Жоғары деңгейі – креативтілік тұлғаның психологиялық көмекті қажет етпеуі. (ортаға тұрақты бейімделе алуы, стрестік жағдаяттардан шыға алуы, қоршаған әлемге белсенді, шығармашылық қатынасының болуы)
Орташа деңгей – бейімделу алдын-алу, дамыту бағытындағы топтық жұмысты ұйымдастыру. (социумге бейімделе алуы, үрейленудің басым болуы).
Төменгі деңгей – бейімдел еалмаушылық мінез-құлықтың ассимилятивтік-аккомодативтік стилінде индивидуалдық психологиялық көмекті қажетсінудің (мінез-құлықтың ассимилятивтік стилі өз қажеттілігі мен мүмкіншілігіне залал тудыра отырып қоршаған ортаға бейімделуге тырысуы, мінез-құлықтың аккомодативтік стилі – өзгелерді бағындыруға тырысуы) маңызды болуы [5].
Психика саулығы, қабілеттіліктері, мақсаттары мен қасиеттері жеке адамның қоршаған ортаға бейімделуіне себеп болады. Барлығына қолайлы, ортақ анықтаманы жасау мүмкін болмаса да, бұл психика саулығы жайлы кең таралған анықтама, өйткені әр түрлі адам қоғамдастықтары мен мәдениеттеріндегі бұл мәселеге қатысты барлық пікірлерді бір түйінге біріктіру мүмкін емес. Өз қоғамдастығындағы қалыптардан ауытқып бара жатқан адам психикалық ауру болып мойындалуы мүмкін. Әр түрлі мәдениеттер мен әр мәдениет ішіндегі әр түрлі уақыттардағы психикалық аурулар жайлы пікірлер алуан түрлі болады. Біріншісіне мысал ретінде мынаны айтуға болады: басқа американдықтардың көпшілігіне қарағанда индейцтердің көптеген тайпалары елестерді қалыпты құбылыс деп есептейді, ал екіншісіне мысал мынау болады: кезінде қылмыс ретінде, кейінірек психикалық ауру деп қарастырылған гомосексуалдылық қазіргі жағдайда жыныстық бейімделу нұсқасы болып саналады.
Адамның денсаулығы - бұл қоршаған ортаның үнемі өзгеріп отыратын жағдайларда жасына және жынысына сәйкес келетін физикалық және психикалық тұрақтылықты сақтау қабілеттілігі. Табиғат адам ағзасының туғаннан тұрақтылықтың үлкен қорымен өмір сүру мен өзін-өзі реттеуге деген қабілеттілікпен қамтамасыз еткен: оның өмір сүру (тұрмыс) қалпына тәуелді болады.
Өмір сүру қалпы - бұл адамның өз-өзімен және сыртқы орта факторларымен өзара қарым-қатынасының жүйесі. Сыртқы орта факторларына: химиялық, физикалық, биологиялық,психологиялық әсерлер жатады. Адамның өмір сүру қалпы жынысқа, жасқа, денсаулық күйіне, өмір сүру жағдайына, экологиялық жағдайға, пайдалы әдеттердің болуына және зиянды әдеттердің болмауына тәуелді.
Салауатты өмір сүру салтының негізгі құрамдас бөліктері үш мәдениеттен тұрады: тамақтану мәдениеті, қозғалыс мәдениеті және эмоциялар мәдениеті. Психологиядағы нақты жеке тұлғаның салауатты өмір сүруінің мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін негізгі факторлары: рефлекцияға деген қабілеттілік, тіршілік ету ортасының жағдайы, еңбек ету мен дем алудың дұрыс тәртібі болып табылады.
Рефлекция - бұл өзін-өзі бақылау, өзін-өзі тану, өз әрекеттерін ойластыру қабілеті. Пайдалы әрекеттер мен гигиеналық дағдылар саналы түрде түсінілген жағдайда жақсы бекітіледі. Салауатты өмір сүру салты адамның ерік күшін жұмсауын, өз істерін ұғынуын, оның салдарын жеке өзі үшін де, сондай-ақ басқа адамдар үшін де болжауын талап етеді. Нақты өмір сүріп жатқан буынның денсаулығына болашақ келер ұрпақтың денсаулығы мен бақыты тәуелді [6].
Денсаулыққа әсер ететін кеңістік - бұл климаттық аймақ пен баспана. Дені сау адамда жаңа климаттық жағдайға тез бейімделуге мүмкіндік беретін орнын толтырушы механизмдері болады. Баспана микроклиматтының да өз көрсеткіштері болады: температура, ылғалдылық, оттегі мен көмірқышқыл газының концентрациясы тұрғын үй көлемінің шамасы және т.б.
Психологиялық денсаулықты сақтаудың және қалыптастыру жолдары:
Ойындар мен жаттығулар
Жағымды әуен
Сурет салу
Ертегі әңгімелер оқу
Табиғатпен қатынас жасау
Тыныс алу және гимнастикалар
Психологиялық денсаулыққа әсер етуші факторлар:
Жеке бас гигиенасы, организмнің жалпы жағдайы, денсаулық пен өмір ұзақтығы жеке бас гигиена ережелерін сақтауға байланысты болады.
Оңтайлы күн режімі: Ұйықтау мен ас ішу режімін реттеген жөн. Бұл организмді бейберекет өмір салты тигізетін стресстен арылуға және жүрек-қан жүйесі кеселдері бұзылыстарының дамуынан бойды алыс ұстауға көмектеседі.
Ұйқы гигиенасы: Ұйықтауға арналған төсек орынның ыңғайлы және таза болуы, аса жұмсақ немесе аса қатты болмауы керек. Ұйықтар алдында таза ауада серуендеу, терезені немесе терезе желдеткішін ашық етіп ұйықтау пайдалы.
Тағамдану гигиенасы: Барлық жемістер мен көкөністер ағын суда мұқият жуылуы тиіс. Ет тағамдарының ыстық өңдеуден өтуі қажет.
Жыныстық гигиена: Жыныс мүшелерін таза ұстауға баланы ерте жасынан үйреткен жөн. Жыныс мүшелерін күніне екі рет сабындап жуу және іш киімді күнделікті ауыстыру пайдалы.
“Жан гигиенасы” немесе психологиялық гигиена: Мүмкіндігінше артық стресстен қашқан немесе стресстік жағдайларға өз көзқарасыңды өзгерткен дұрыс. Өмірде стрессті толықтай болдырмау мүмкін емес. Босаңсу (релаксация) тәсілдерін игеру көптеген кеселдерді болдырмауға, тән мен жан үйлесімділігіне қол жетуге мүмкіндік береді.
Психика саулығын сақтауда бала тәрбиесін дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор. Жан-жақты дамуы, денсаулығын үнемі қадағалап отыру, пайда болған өзгерістерге дер кезінде түзетулер енгізу баланың пихикалық ахуалының қалыпты болуын қамтамасыз етеді.
Адам психикасының саулығын сақтау мен

жүктеу 121,71 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2