мақсаты - жоғары
білім беру деңгейінде әрбір
университеттің мүгедектігі бар балалармен
жұмыс жасайтын консультациялық-тәжірибелік
орталықтар ашуы. Бұдан бөлек, барлық уни-
верситеттер мүгедек оқушылардың қоғамға
етене араласуын жеңілдету мақсатында оқу
бағдарламалары, мүгедектігі бар балалармен
жұмыс жасау үшін даярланған оқытушылар
(инклюзивті білім беру) және инклюзивті білім бе-
руге арналған кең
мағынадағы оқыту әдістемесі
секілді түрлі элементтерді ұсынуға тиіс.
Төменде келтірілген 7-кірістірмеде білім беру
саласында мүгедектігі бар балаларға арналған
қыхметтер ұсынуға қатысты заңнамалық база
туралы неғұрлым егжей-тегжейлі ақпарат
ұсынылған.
2.4. Қазақстандағы мүге-
дектігі бар балаларға
арналған жәрдемақылар
Бұрын айтылғандай, қолданыстағы заңнамалық
база мүгедектігі бар балалардың мемлекеттік
бюджет қаражаты
есебінен тегін білім алу-
ына, әлеуметтік қамтамасыз етілуіне және
денсаулық сақтау қызметтерінің көрсетілуіне
кепілдік береді
1
. Бұл мектепке дейінгі, бастау-
ыш және орта білім беруден, бүкіл әлеуметтік
және медициналық көмектен, сондай-ақ
педагогикалық түзеу арқылы қолдау көрсетуден
тұрады. Мүгедектігі бар адамдарға арналған
мүгедектігі бойынша
жәрдемақылар мен арна-
улы әлеуметтік қызметтер де мемлекеттік бюд-
жет қаражатынан кепілдендіріледі.
2.4.1. Әлеуметтік жәрдемақы алатын
мүгедектігі бар балалар саны
ҚР ЕжХӘҚМ деректері мемлекеттік әлеуметтік
жәрдемақы алатын мүгедектігі бар балалар
санының (18 жасқа толмаған) 2010-2012 жыл-
дар кезеңінде артқанын көрсетеді (9-сурет).
Алайда 10-сурет мүгедектігі бар балалардың
3,2 пайызы 2011 жылғы 0,4 пайызбен,
• «Оқушыларды аттестациядан өткізу әдістемесі ережесін бекіту туралы» Қазақстан
Республикасы Білім және ғылым министрінің бұйрығы (2004 жылғы 2 наурыздағы № 166)
Осы бұйрыққа сәйкес барлық балаларды шамамен бірдей біліммен қамтамасыз ету қосымша
мектеп мұғалімінің міндеті болып табылмайды, өйткені
олардың ерекше жағдайлары
балалардың білімдері мен қабілеттерін бағалауға стандарты емес ұстанымды басшылыққа
алуды талап етеді. Білімді бақылаудың барлық түрлерін (ауызша, жазбаша, практикалық)
оқушыларды ынталандыру және олардың қызметін уәждеу құралдары ретінде ғана дәстүрлі
бес балдық шәкіл бойынша бағалау ұсынылады. Мұғалім жеке оқу бағдарламасын өз бетімен
анықтауға құқылы. 3 және 4-баптар ана тілі мен математика бойынша білімін, білігі мен
дағдыларын қалай бағалау қажет екенін және әрбір бағаның қалай шешілетінін (1-5) көрсетеді.
5 – 9-баптар оқушылардың ерекше талаптары мен шарттарына байланысты стандарты
бағамен салыстырғанда икемдік танытуға мүмкіндік бере отырып, сәйкесінше интеллектуалдық
бұзылыстары бар оқушылардың, көру қабілеті нашар оқушылардың, есту қабілеті нашар
оқушылардың, сөйлеу тілінде айтарлықтай бұзылыстары бар оқушылардың үлгерімін қалай
бағалау қажеттігін түсіндіреді.
1 «Қазақстан Республикасындағы мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы», «Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-
педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы» және «Арнаулы әлеуметтік қызметтер туралы» ҚР Заңы.
70 000
60 000
50 000
40 000
30 000
20 000
10 000
0
2009
2010
2011
2012
Балалардың жалпы саны (18 жасқа толмаған)
3
жасқа дейінгі балалар саны
9-сурет. 2010–2012 ж. кезеңінде Қазақстан
Республикасында мемлекеттік әлеуметтік
жәрдемақы алған мүгедектігі бар балалар саны
Дереккөз: ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік
қорғау министрлігі деректерінің негізінде, 2012 ж.
36
Мүгедектігі бар балалардың жағдайына талдау: ҚазаҚстан республикасында инклюзивті ҚоғаМды даМыту
Мүгедектігі бар балалар (I топ)
Мүгедектігі бар балалар (II топ)
Мүгедектігі бар балалар (III топ)
16 жасқа дейінгі мүгедектігі бар балалар
болмауы секілді бірқатар ықтимал себептер
бар. Әлеуметтік жәрдемақыларға қол жеткізуде
кездесетін кейбір кедергілер келесі бөлімде
қарастырылатын болса да, жәрдемақының пай-
даланылуы бойынша, сондай-ақ жәрдемақы
алуға кедергі келтіретін факторлар мен кез
келген мүмкін болатын кедергілерді жою
құралдарына мониторинг жүргізу мен сенімді
деректер жинауды жүзеге асыру маңызды.
2012 ж. әлеуметтік жәрдемақы алмаған
мүгедектігі бар балалар санының көбеюі
төмен пайыздық үлесті ескергенде (мүгедектігі
бар балалардың жалпы санының тек 3 пайы-
зы) мейлінше аз болып көрінуі мүмкін. Солай
бола тұрса да, абсолютті түрде алғанда, бұл
жәрдемақы алмайтын 2 093 мүгедектігі бар
балаға (олардың отбасыларына)қатысты. Бұл
отбасылардың аз қамтылғандар санатына түсіп
кету мүмкіндігі жоғары. Бұл көрсеткіштің әлеуетті
себептерін бағалау және уақыт өтке келе оған
мониторинг жүргізу халықтың осы санаты ара-
сында кедейшіліктің
алдын алу мақсатында
Үкімет үшін жақсы индикаторға айналуы мүмкін.
2.4.2. Мүгедектігі бар балаларға
арналған жәрдемақы мөлшері
Қазақстан Республикасындағы мүгедектігі бар
балалар ең төменгі күнкөріс деңгейі мөлшерінің
0,87-ден 1,36 есе мөлшері диапазонында
(яғни 15 103 теңгеден бастап, бұл 100 долла-
рына барабар, 24 231 теңгеге дейін, бұл 161
АҚШ долларына барабар) ай сайын берілетін
жәрдемақы алуға құқылы. Жәрдемақының
40%
30%
20%
10%
0
2010
2011
2012
10-сурет. Мүгедектігі бар балалардың жалпы
саны бойынша алғанда (18 жасқа толмаған)
қандай да
бір жәрдемақы алмайтын
мүгедектігі бар балалардың пайыздық үлесі
Дереккөз: ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік
қорғау министрлігі деректерінің негізінде, 2012 ж.
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2014
11-сурет. 2007–2013 ж. кезеңдегі мүгедектігі бар балаларға арналған мүгедектігі бойынша
берілетін ай сайынғы жәрдемақы (теңгемен)
Дереккөз: ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі деректерінің негізіндегі жеке іріктелім, 2012 ж.
2010 жылғы 2,1 пайызбен салыстырғанда
2012 жылы мүгедектігі бойынша жәрдемақы
алмағанын көрсетеді.
Оның үстіне мүгедектігі бар балалар (немесе
олардың отбасылары) неліктен жәрдемақы
алмайтынының себептерін анықтайтын де-
ректер жоқ. 3-тарауда айтылатынындай,
мүгедектігі бойынша жәрдемақы алуға өтініш
беруді талап ететін
қиын төрешілдік рәсімдер
(мысалы, мүгедектігі бойынша құжаттар жинау
және тапсыру үшін уақыт пен ақша шығындау),
сондай-ақ мұндай жәрдемақыларды алуға
құқықылық критерийлері туралы ақпараттың
2 «Қазақстан Республикасында мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берілетін
мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы» ҚР Заңы
37
