Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі – нәтижелі білім берудің негізі

Мемлекетіміздің дамыған елдердің стандарттарына деген ұмтылысы еліміздің жаңа сапалық деңгейге жылдам өту қажеттілігін туындатуда. Осыған орай қазіргі кезде жасалып жатқан реформалар даму институттарының қалыптасуына  немесе өсуден тұрақты даму кезеңіне өтуге және саяси бағыттардағы осындай өзгерістер өмірдің барлық саласындағы шығармашыл тұлғаның мәртебесін көтеріп, мерейін үстем етуде.

Білім – адамзаттың терең және үйлесімді дамуын бекітетін құралдардың бірі, прогрестік, әлеуметтік тұрақтылық пен ұлттық қауіпсіздіктің маңызды факторы. Қазіргі білім беру үрдісі адамның ішкі табиғи мүмкіндіктерін ашып, әр адамның өзінің «Менің» сезінуге, толықтыруға көмектесетіндей, сыртқы әлеммен әлеуметтік қарым-қатынастарда өз орнын табуға, өзін шығармашылықпен өзгертуге белсенділік танытуға ықпал етуі тиіс. Бүгінгі таңдағы қоғам кәсіби білімі жетік, құзіретті, бәсекеге қабілетті мамандарды талап етеді. Білікті ұстаз, білімді маман болу үшін - әрбір мұғалім өз білімін үздіксіз көтеріп отыруы тиіс.

Білімін тұрақты көтеріп отыру – мұғалімдердің құқықтары әрі міндеттері, білім беру жүйесінің тұрақты дамуының кепілі, Мемлекеттің дамуының құралы болып табылады.

Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі-оның жан-жақты білімінен ұстаздық шеберлігімен, оқытудың жаңа әдістерін меңгерумен өлшенеді. Мұғалім қаншалықты білімді, шығармашыл болса, оның құзыреттілік аясы да соғұрлым кең болмақ. «Құзыреттілік» ұғымы педагогика саласында тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым. Құзырлылық-белгілі сала бойынша жан-жақты хабардар, білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді шешім шығара алады дегенді білдіреді. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің негізгі шарттары:

1. 
   Тұлғааралық және еңбектегі байланыс.
   
2. 
   Қызметтің экономикалық, әлеуметтік, құқықтық, адамгершілік, психологиялық аспектілерін меңгеруі.
   
3. 
   Қызметті жаңа жағдайға бейімдеудегі, басқару шешімін қабылдаудағы дайындығы.
   
4. 
   Практикалық кәсіби тапсырмаларды орындаудағы дайындық әлеуеті
   
5. 
   Нақты жағдайларға байланысты қандай да бір әдістерді пайдалану біліктілігі.
   
6. 
   Тиімді шешім қабылдау қабілеті.
   

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педогогикалық процесті кез келген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді. Қазіргі оқытудың жаңаша технологиясын меңгерудің өзі ұстаздан шығармашылықты талап етеді. Ал шығармашылықпен жұмыс жасау үшін мұғалім өзінің кәсіби біліктілігін арттырып отыруы қажет. Мұғалімнің өз кәсіби қызметтерін шығармашылықпен атқаруына әр деңгейдегі әдістемелік жұмыстарды иновациялық бағытта ұйымдастырып өткізудің ықпалы мол. Біліктілігін арттырушы мұғалім өзінің білімін, жалпы дүниетанымын кәсіби және әдіснамалық деңгейін жоғарлатады, психологиялық – педогогикалық сонымен қатар әдістемелік сауаттылығын жетілдіреді. Ең бастысы бұл білімдер мен білік дағдыларды құзырлылық ұстанымдарының талаптарына сәйкес өздерінің меңгеруі және сол жолдар арқылы өздерінің ойлау жүйесін, шығармашылығын өнертапқыштығын, рефлексиялық машығының дамуына жол ашады.

Сол кезде ғана мұғалімнің өзіне-өзі бағ баға беру деңгейі артып, өзін-өзі анықтап, үздіксіз өзін-өзі дамытуға деген қажеттілік туады.

Білім-тоқтаусыз толассыз үрдіс. ХХІ ғасыр білімін біз адамның қызығушылықтарының дамуы, оның өзінің дамуы деп түсінеміз. Бұл әр адамның өзін-өзі жасампаздықпен қайта құра алуы, қоғамдық талаптар тұрғысынан өзіне сыни баға бере алуы, айналаны өзгерте алуға қатыса алуы. Ол арқылы адамның интеллектуалдық, рухани күші дамып, тұлғалығы қалыптасады. Білім – мұғалім үшін оның шығармашылық әлеуетін дамытудың үрдісі.

Даму да, білім де ешбір адамға қолдан беріле салмайды. Кімде кім оған қол жеткізгісі келсе әрекет етуі, күш салуы қажет. Бұл тұрғыдан алғанда кез келген білім-ол өз бетінше білім алу. Шығармашылық әлеуеттің дамуы өз білімін көтеруге негіз болады. Мұғалім шығармашылық әлеуетін дамыта отырып, өзінің құзіреттілік аясын кеңітеді. Кәсіби құзіреттілік маманның әлеуметтегі дәл осы уақыттағы қабылданған стандарттар мен нормаларға сәйкес өзінің кәсіби педагогикалық қызметін атқаруға дайындығы мен қабілетін анықтайтын кәсіби білімдер жиынтығы немесе жекелік-кәсіби сипаттама. Кәсіби құзіретті еңбек деп мұғалімнің педагогикалық әрекетті өте жоғары деңгейде атқара алуы, педогогикалық қарым-қатынасқа түсе алуы нәтижесінде оқушылардың білімділік және тәрбиелік деңгейінің жоғары болуы деп санаймыз.

Кәсіби құзіреттілік бір нәрсе жайлы беделді ой, кесімді пікір білдіруге мүмкіндік беретін білімділердің сипаттамасы ретінде қарастырылады. Сондықтан оның құрылымына әлеуметтік психологиялық, аутопсихологиялық, комуникативті, педагогикалық-педагогикалық, әлеуметтік, перцептикалық құзіреттілік жатады.

Мұндағы әлеуметтік-перцептикалық құзіреттілік байқампаздық пен өткірлік яғни тұлғааралық қарым-қатынаста баға бере алушылық, салыстыра білушілік, талдау мен рефлекциялау нәтижесінде басқаның образын қалыптаструдан түзіледі.

Аутопсихологиялық құзіреттілік-тұлғаның өзінің сапаларын өзгертуге дайындығы мен қабілеттеріне бағытталған психологиялық жұмыс. Оның нәтижесінде өзін-өзі дамыту мен жетілдіру, өзіндік ресурстарына әсер етуі қамтамасыз етіледі. Аутопсихологиялық құзіреттіліктің жүйе ретіндегі құрылымдық компанентеріне;

-        рефлексивтік - өзін-өзі бағалау, бақылау

-        жобалаушылық - өзін-өзі өзгерту әрекетін жоспарлау

-        өзара камуникатифтілік – ішкі диолог

-        ұйымдастырушылық – ішкі ресурстарын өзін дамыту үшін аша алуы

-        прогностикалық - өзінің даму сәттеріне сүйсінуге қабілеттілік жатады.

Сонымен аутопсихологиялық құзіреттілік-тұлғаның өз білімділігін өзі танып, бағалап, бақылап, дамытуға бағыттауы, мұның нәтижесінде шығармашылық әлеуеттің дамуы жеделдейді деп есетеуге болады.

Рефлексифті құзіреттілік-шығармашылық әрекетті жоғарылататын кәсіби-тұлғалық дамуды жеделдететін рефлексифтік үрдістерде көрінетін тұлғаның кәсіби сапасы. Ол маманның өз тәжірибесін талдау арқылы дамуды ынталандыратын жаңа кәсіби этолондар мен стандарттарды белгілеудегі ролін арттырады.

Рефлексиялық қабілеттері дамыған мұғалімде оған деген тұрақты қажеттілік сезіліп тұрады. Кез келген істі ол өзіне өзі сұрақ беруден бастайтындай дәрежеге жетеді. Бұл мұғалімнің шығармашылық әрекетке қосылуының құралдарының бірі-одан өзіне қатысты белсенді позицияны таңдауды талап ететін рефлекциялық өзіндік диагностика жасауға мүмкіндік береді.

Мұғалімнің белгілі бір педагогикалық мәселелер туралы барлық ақпаратты жинақтай алуы, оның тиімдісін таңдай білуі, нақты жағдайды шешуге байланысты оған өзіндік қолтаңбамен өзгерістер енгізе алу, осылайша мәселені шешудің өзіндік жолын таба білу сыни ойлау нәтижесінде жүзеге асады. Бұл жағдайда сонымен бірге тапқырлық пен өнертапқыштық сияқты сапалар қатар дамуға мүмкіндік алады.

Шығармашылық әлеуеті дамыған мұғалім үшін білім мазмұнын, әр оқушының өзіндік ерекшелігін, оқушылар ұжымының артықшылықтарын, соған сәйкес оқуды ұйымдастырудың формалары мен тактикалары жайлы ақпараттарды есінде ұстау қажет. Сонымен қатар оларды дер кезінде еске түсіріп қажетіне жарата алу оның басты құндылықтарының бірі болып табылады.

Кез келген жаңалық ең алдымен адамның қиялында пайда болатындықтан шығармашылық әлеуеттің құрамдас бөлігінің бірі – фантазия. Бұған дейін белгілі фактілерге қатысты жаңа көзқарас тұрғысынан қарауға мүмкіндік береді. Сондықтан оның көркемдік және ғылыми-танымдық құндылығы орасан зор. Қиялдаудан туындаған шығармашылық белсенділік едәуір шамада ішкі ниеттерге, жекелей  дарындылыққа және адамның қызметі үрдісінде қалыптасатын даралық тәжірибесіне байланысты. Фантазия арқылы адамның есінде сақталған қабылдау, елес бейнелері қайтадан өңделіп, сұрыпталып, жаңартылып, солардың негізінде мида жаңа бейнелер жасалады.

Фантазия-педагогикалық актінің құрамдас бөлігі. Ол жаңа жоспарлар, бағдарламалар, технологиялар, т.б. жасауда, оны жүзеге асыруда іске қосылады. Нәтиженің қолдай болатынын болжау, бұрынғы елес-бейнелерді өзгертіп бір-біріне қосып, қайтадан бейнелеу арқылы, оқытуда жаңа жолдар табуға көмектеседі. Фантазия арқылы көрнекті ақын, педагог, психолог Мағжан Жұмабаев «Мылқау өмірге үн, сақау өмірге тіл беретін», жоқты бар, ар барды гүлді, көрікті қылатын, бізді асыға аяқ бастырып тәңірмен тілдестіретін сол фантазия» - деген. Шығармашылық әрекет жоғары әлеуметтік қажеттіліктерден туатындықтан оның нәтижесіне қарай қанағаттану немесе қанағаттанбау реакцияларын бастан өткізеді. Бұл эмоциямен тығыз байланысты. Эмоция – толғану, сезім, көңіл-күй деген мағына береді. Эмоцияның жоғары түрі адамның іс-әрекетінің өнімді болуына мүмкіндік туғызады. Эмоциясыз, сезімсіз ізденушілік болмайды.

Жақсылық ашу өздігінен келе салмайды, оған алдын-ала жасалған қажырлы еңбек құлшындырады десек, дәл сол сәтті шабытты шақ деп сипаттауға болады. Шабыт – адамның рухани күштерінің ширығып өрлеуі, шығармашылық толғанысы. Шабыт жаңа туындының пайда болуына, бастайды. Ол адамның жоғары белсенділігінен, әрекеттің өнімділігімен, шығармашылықтың шаттығын сезінумен «құштарлық» пен эмоциялық ойға шолумен ұштасады. Шығармашылық үрдістің санадан тыс тәрізді болып көрінуі шығармашылықтың өзінің барынша саналығының нәтижесі, сананың ерекше айқындылығының, ойлар мен бейнелердің өзінше бір үлгіде лықси келіп, айшықтана көрінуінің, естің, зейіннің, идеяны орындауға бағытталған құлшыныс пен ерік-жігердің жемісі. Шабытты шақтарында адам бойындағы бар күш жігермен әрекет етеді.

Шығармашылық әлеует ұғымының құрамалары ретіндегі адамның тұлғалық сапаларының: еркіндік, шешімділік, тәуекелшілдік, тапқырлық, өнертапқыштықтың алатын орны ерекше. Адамның еркіндігі өмірдегі, кәсіби әрекеттегі мәдени әлемдегі өз орнын анықтай алу қабілетіндежатыр. Оның ойлау, пайымдау және әрекеттену еркіндігі жеке кәсіби жауапкершілікті сезінумен сәтті байланысады. Рухани және материалдық құндылықтар әлемінде еркін бағдарлай алу, педагогикалық догмалардан еркін тұлға ғана тәуекелді талап ететін шешімдерді өз мойнына ала алады. Еркін адам өзінің өмірлік позицясы, ұстанымы болғандықтан өзгелерді қайталамай, жаңаша тың жолдармен жүреді. Дәл осы сапа шығармашыл мұғалім үшін аса маңызды.

Шешімділік – адамның өз бетімен жауапты шешімдер қабылдауға және іс-әрекетке оларды бұлжытпай жүзеге асыруға қабілеттілігі. Әрекет белгілі бір шамада тәуекелге барудың және бірнеше баламадан біреуін таңдаудың қажеттілігін туындатады. Осы кезде шешімділіктің маңызы зор. Сол қабылданған шешім үшін жауапкершілікті өзіне батыл алуды, іс-қимылдың дер кезінде болуын оны тез орындай білуді білдіреді. Шығармашылық   әлеует-шығармашылық әрекетке негіз бола отырып, шешімді әрекеттің орын алуын қамтамасыз етеді.

Мұғалімнің шығармашылық әлеуетінің құрамына оның кәсіби мәнді сапаларын жатқыза отырып, олардың бастылары ретінде: шеберлік, импровизация мен интуицияны атап өтеміз.

Шығармашыл тұлғаның ерекше қасиеттерінің қатарына педагогикалық импровизация жасай алуы жатады. Педагогикалық импровизация дегеніміз-мұғалімнің алдын-ала жоспарланбаған тосыннан пайда болған педагогикалық мәселені шешу үшін өзінің білік, дағдысы мен іскерлігін шығармашылықпен іске қосуы. Педагогикалық импровизация мұғалімнің шығармашылықпен өзін-өзі дамытуына әсер етуші фактор. Өйткені импровизация кезінде мұғалімнің ішкі күштері мен қабілеттерінің жұмылуы маңызды орын алады. Дәл осы жағдайда шығармашылық туады да әлеуеттің дамуына мүмкіндік жасалады.

Педагогикалық шығармашылықтың орын алуына септігін тигізетін тағы бір басты мәселе –мұғалімнің әртістік қасиеті. Мектеп әрине, театр емес. Дегенмен мұғалім үнемі халық алдында тұратын танымал адам. Олай болса ол аудиторияны меңгере алуы, иландыра білуі, шабыттандыра алуы тиіс.

Педагогикалық әртістік тек әрекетте педагогикалық білім, білік, дағдыны тиімді пайдаланып қою ғана емес, тұлғаның шығармашылық әлеуетін дамытуды қамтамасыз ететін эмоцияналдық-бейнелік тетіктер жүйесі арқылы педагогикалық міндеттерді шешу барысында көркемдік логиканы пайдалану.

Педагогика ғылым ретінде ой мен сезімдерді дамытады, адамның құндылық негіздерін бекітеді. Ол педагогикалық үрдістің руханилығын арттырады, оның мазмұны мен формаларын адамсергіткіштік пен мейірімін қанықтырады, шығармашылық, шеберлік сияқты педагогикалық кәсібиліктің жаңа сапасы арқылы жасампаздыққа жеткізеді. Шығармашылық әрекет жоғары әлеуметтік қажеттіліктерден туатындықтан, сол қажеттіліктерді жүзеге асыру арқылы мұғалімнің құзіреттілігі қалыптасады.

Шығармашылық әлеуеті дамыған мұғалім өз кәсібін жете меңгеріп қана қоймай, өзін-өзі жан-жақты дамытуға қол жеткізеді. Нәтижесінде мұғалім кәсіби құзіреттілікке қол жеткізеді. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілі-бүгінгі ғасыр талабына сай белгілі бір нәтижеге бағытталған білім берудің негізі болмақ.

Бүгінгі заман талабы  -  жан-жақты дамыған, өзіндік «мені» қалыптасқан «тұлға» тәрбиелеу. Оқушы «тұлға» болып қалыптасуы үшін оның бойында түрлі жағдаяттағы проблеманы анықтауға, өзіндік тұжырым жасай білуге, өзіндік бағалауға, сыни ақпараттарды өз бетімен табуға, талдауға логикалық операцияларды қолдана отырып дәлелдеуге жалпы алғанда жеке адамның құзіреттіліктері қалыптасуы  қажет.

Осындай биік нәтижеге қол жеткізуді – кәсіби құзіреттілігі жоғары мұғалім  ғана жүзеге асырмақ .

Пайдаланған әдебиеттер:

Ұстаздық шығармашылық – Б.А.Тұрғынбаева  Алматы 2007

Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары – К.С.Құдайбергенова  Алматы 2007

Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар – 3-2011

Әбжаппаров Аян- №55 С.Қожанов атындағы орта мектептің оқу-тәрбие ісі жөніндегі орынбасары, қазақ  тілі  мен  әдебиеті  пәні  мұғалімі

Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Бірлік ауылы

Қазіргідей   барлығы   дамып  жатқан  жаңа  дәуірде  мұғалімнің  де,  шәкірттің   де,  ішкі   жан  дүниесі   жаңаша  деңгейде   болуы  тиіс. Мектептегі  ең  басты   тұлға  мұғалім   десек, мемлекетіміздің  білім  беру  саясаты  ең   бірінші   осы  мұғалімдер  арқылы  іске  асырылады.

ҰБТ -  мемлекеттің  қадағалау  саласын  айқын  көрсетіп, оқушылармен  мұғалімдердің  бірлесе  жасаған  еңбегін  бағалайтын,  білімнің  сапалылығына  қол  жеткізетін  көрсеткіш.  Тест  әр  пән  бойынша  25 сұрақтан  тұрады. Тест   мектеп  бағдарламасының  негізгі  бөлімдерінің  мазмұны  мен  әр  түрлі  дейгейлері  қамтыла  отырып,  мемлекеттік  білім стандартына  сәйкес   жасалады.  ҰБТ-ның   негізгі  міндеті - мемлекеттік  қадағалау  арқылы   білім сапасын  бағалау.

ҰБТ-ге  даярлауда  мұғалім-оқушы- ата-ана  байланысын  дамыта  отырып  оқумен  тәрбиеленудің  бірлігін  сақтап,  түпкілікті  нәтижеге  қол   жеткізетініміз  ақиқат.

Өзге  мектептердегідей  біздің  мектебімізде де   оқушыларды  ҰБТ-ге  даярлау   жұмыстары  жүргізіліп  келеді.   Мектебіміздегі  ҰБТ-ге  дайындық  мәселесі  сынып  жиналысының,  ата-аналар  жиналысының,  педагогикалық  кеңестің  өзекті  мәселелері  қатарында  тұр.  Осы   жиналыстарда  оқушылардың  барлық  нәтижелері  нақты  айтылып, ашық  әңгіме   жүргізіліп  отырады.

Мен  мектепте  15  оқушыны  қазақ  тілі  пәнінен  осы   оқу  жылында  ҰБТ-ге  даярлап   жүрмін. Жалпы  оқушыларды  ҰБТ-ге  даярлауды  2005 жылдан  бері  қолға  алып,  шама  шарқымша  дайындап  жүрмін.

Қазақ  тілі  пәнінен   оқушыларды  дайындағанда  барлық  тараулар  мен  тақырыптарды  өткен кезде  барынша  қарапайым  тілмен  түсіндіруге   тырысамын. Мәселен, ашық,   қысаң  дауысты  дыбыстарды  өткен  кезде, оқушылардың  осы   дауыстыларды  оңай  ажыратуына  мән  беремін.  Ол  үшін  қолдарын  құлақ  түбіндегі   жақтың  жігіне  апарып  ұстатып,  дауысты  дыбыстарды   айтқызамын. Бұл  кезде  ашық  дауыстыны  айтсақ   жағымыз  қолғалады.  Ал  қысаң   дауыстыларды  айтсақ   жақ  қозғалмайды.  Еріндік, езулік  дауыстыларды   өткенде,  еріндік  дауыстыларды  айтса  еріндері  үйрекке  ұқсайды  деп  айтқызып  көремін.

Дауыссыз  дыбыстарды  өткен   кезде  ұяң  дауыссыздар  үн мен  салдырдан  тұратыны, салдыры  басым  екені   белгілі. Оқушылар   салдырдың  не  екенін  кейбірі  түсінсе, кейбірі  түсінбей  жатады. Сондықтан   салдырды  кедергі  деп  түсіндіремін. Демек,   ұяң  дауыссыздарда  үннен  кедергісі  басым  болады. Үнді  дауыссыздарды  айтқанда  кедергіден  үні басым  болады.  Ал  қатаң  тек  кедергіден  тұрады   деп  түсіндіремін.  Сонда  оқушылар  тез  ажырата  алатынын  байқадым.

Морфологияны  өткен кезде  септік  жалғауын   түсіндіргенде,  атау  септігі  тек  атап  қояды. Сұрағы  Кім?  Не? болады. Ілік септігі  іліп  алады,  яғни  ілігі болады,  Кімнің? Ненің? сұрағына   жауап   береді.  Барыс  септігі  барады. Кімге  барады? Неге  барады?  Осы  жерден  сұрағы   өзі -  ақ  шығып  тұр.  Табыс  табады. Кімді  табады? Нені  табады?  Жатыс  жатады. Кімде  жатыр? Неде  жатыр? Шығыс  шығады. Кімнен  шығады?  Неден  шығады? Көмектес  жалғыз  өзі  емес, тағы  бір  нәрсе  бар. Демек,  сұрағы  Кіммен? Немен? Мұнда  да  оқушының   қабылдауы   тез  болады.

Сын  есімді  өткенде  сапалық  қатыстық  сын  есімді  былай  түсіндіремін:  сапалық  сын есімнің  түбірі  сын  есім  болады. Қатыстық  сын  есімнің түбірі сын  есім  болмайды,  басқа   сөз  табы  болады.

Етістікте  - ды, -ді, -ты, - ті  қай  кезде  жұрнақ, қай  кезде  жалғау  болатынын  оңай  ажырату  жолдарын  түсіндіремін.   - Ды, -ді, -ты, - ті  етістіктің  түбірінен  кейін, болымсыз  етістіктен  кейін,  етістен  кейін  жедел  өткен  шақ   жұрнағы  болады. Мысалы:  барды, келгізді,  айтпады.             - Ды, -ді, -ты, - ті  көсемшеден  кейін  жіктік   жалғауының   үшінші  жағы  болады.  Мысалы:  барады, келгізеді, айтыпты, сөйлейді.

Сөйлем  мүшелерін өткен  кезде, баяндауышты  түсіндіруде  «Баяндауыш  сөйлемнің  қаяғында?  Баяндауыш   сөйлемнің  аяғында» ,- деп,   ауызекі  өлең  жолымен  жеткіземін.  Баяндауыш  өлең  жолдарында  ғана  сөйлемнің  басында  келуі  мүмкін.

Сабақтас  құрмалас  сөйлемді   түсіндіруде  сабақтас   құрмалас  сөйлем  түрлерін  ажырату  жолдарын  бірінші  бағыныңқы  сөйлемге  басыңқы  сөйлемнен  бір-ақ  сұрақ  қою  арқылы  айыруға  болатынын  ұқтырамын. Мысалы: Апамдар сыртқа  шыққан  кезде, бүкіл  ауылдың жарығы  сөнген  екен. Қашан  бүкіл ауылдың  жарығы  сөнген екен? Мезгіл  бағыныңқы  сабақтас  екенін  оқушы  тез  аңғарып  айтып   бере  алады.

Өзге  де  тақырыптарды  өткенде  оқушылармен  жұмыс  жасауда   барынша  қарапайым,  жеңіл  тілмен  түсіндіруге  күш  саламын.

Оқушыларды  ҰБТ-ге  даярлауда   бір  сұрақтың  бес  нұсқадағы   жауабы  болса, оқушылармен  бірге соның  дұрыс жауабын  алдымен  тауып  аламыз. Содан  кейін  қалған  төрт  жауаппен  де  жұмыс  жасаймыз.  Мысалы:  барыс   септік   тұлғасындағы   сөзді  табыңыз

А) жазғанды

В) Білімдімен

С) оқушымын

Д)  мектептен

Е)  оған

Дұрыс  жауабы:  Е  жауабы. Мұнымен  тоқталмаймын. Табыс  септігіндегі  сөзді, көмектес  септіктегі  сөзді,  жіктік  жалғауындағы  сөзді,  шығыс  септігіндегі  сөзді  тап  деп,  әрқайсысына  жеке  жауаптар  бергіземін.  Сонда  бір  сұрақ  барысында  бірнеше  сұрақтарға   жауап  іздеп ,  оқушының  ойлану   дәрежесін   жетілдіремін.

Кейде  бір  сұрақтың  бес  жауабы  болса  да,  бір   дұрыс, бір  бұрыс  жауабын  айтамын, оқушылар  өздері   дұрысын   табады.  Бұл   да  оқушымен жұмыстың  жетілуіне  әсер  етеді.

Оқушыларды  ҰБТ-ге  даярлауда  мына  жағдайларды  басты  назарда  ұстаймын:

1. Әрбір  тарауды,  тақырыпты  мұқият  оқып, практика  жүзінде қолдануды  басшылыққа  алу;

2.  Қиындық  туғызған  мәселелерді    менің, яғни  мұғалімнің,  көмегімен орындау;

3. Тілдік  материалдарды  есте  сақтау;

4. Теориялық білімді нығайту;

5. Түрлі  сөздіктермен  жұмыс  жасауға  үйрету.

Оқушыларым  осы  күнге  дейін  төмен  дәреже  көрсеткен емес. Мүмкін,  бұл  оқушыларға  қарапайым  тілмен  түсіндірудің  арқасы  да  шығар.

Пайдаланылған  әдебиеттер:

1.Қ.Ибрагимов,  Б.Базарғалиева «Қазақ тілі»  жоғарғы  оқу  орындарына  түсушілерге  арналған  оқулық - тест. («Шың»  баспасы. Алматы  2006 ж).

2.Қосымова Г, Дәулетбекова  Ж  Қазақ  тілі  5 сыныпқа  арналған  оқулық. Алматы  «Атамұра»  2005 ж.

3.Исаев  С .Қазақ  тілі 6 сыныпқа  арналған оқулық Алматы «Атамұра»  2002 ж.

4.Исаев  С. Қосымова  Г. Қазақ  тілі  7 сыныпқа  арналған оқулық Алматы  «Атамұра»  2003

5.С.Аманжолов,  А.Аманжолов, Г.Қосымова  Қазақ тілі  8 сыныпқа  арналған оқулық Алматы  «Мектеп»  2004 ж.

6.Бектұров. Қазақ  тілі «Атамұра»  2001ж

Абишева Тамара Болатқызы-№247 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі ,Қызылорда облысы,Жаңақорған ауданы, Бесарық бекеті

Сынып жетекшілердің бала мен ата-ана қауымдастығының тәрбие жұмысындағы мақсат мүддесін бір арнаға тоғыстыру.

Бала тәрбиелеудегі ата-ана мен мұғалім арасындағы байланысты нығайту:

-                                  Тәрбиелеудегі сабақтастықты орнату;

-                                  Педагогикалық бағыт-бағдар беру;

-                                  Кәсіби әдістемелік көмек көрсету.

- Ата-аналардың мектеппен байланысын күшейту.

- Бастауыш сынып мұғаліміне баламен жұмыс жасауына ата-ананың көмегінің тигізуіне ықпал жасау.

- Оқушылардың тұлғалық мәдениетін қалыптастыру жолдарын нақты зерттеулерге сүйене отырып, тиімділігін негіздеу.

Ата-ананың бала тәрбиесіне деген жауапкершілігін арттыру.

Отбасы - адам өмірінің тамаша  жақтары жүзеге асатын, адамның ең басты шаттығы болып саналатын, балалардың өсіп, өмір сүретін орны.

«Тәрбие басы-тал бесік», тәрбиенің негізгі ошағы-отбасы емес пе? Отбасылық тәрбие дұрыс қойылса  ғана, мектепке келген бала екі жақтың үйлесімін табары анық-ақ.

Білім мекемесіне келгенде ізгілік, сүйіспеншілік, әділдік және өзара түсіністік әлемін құруды қарастырады.Жаңа қалыптасып келе жатқан  буынға оқушы болып тұлғалық, рухани өсуінің  ішкі рухани жан дүниесіне көңіл бөлуге шақыратын пән - өзін-өзі тану деп ұғуға болады.Адамгершілік құндылықтар әрбір жасқа  лайықты әлемді қабылдау арқылы меңгертіледі.Өзін, өзге адамдарды тану, қоршаған ортамен өзара қарым-қатынас жасау, ақиқат пен махаббатты  түсіну, адам өмірінің ең басты мәні тұрғысынан  бала ойлана білетін,  өз ойын, пікір, ұсынысын жеткізе білетін, шығармашылық таланты мен қабілеті ашыла түсетін жағдайда өтеді.

Сабақ барысында-ақ кейбір ерекше ой тұжырымдамасын байқап, қорытындыға келуге болады.

Мұғаліммен ашық диалог жүргізгенде, түрлі рольдік ойындар, тренингтер, өмірлік байқаулар бойынша пікір алмасу арқылы  баланың ойы ширап,  өмірге деген қызығушылығы арта түсері хақ. «Мен кіммін?», «Мен қандаймын?», «Мен туралы ол не ойлайды?»-деген сұрақтарды іштей қоя алады. Әрбір бала өз жүрегінің лүпілін тыңдай алады. Өз бойындағы ерік, жігерді, эмоциясын басқара білуге үйренеді.Күнделікті бірсыдырғы тіршілік, күйбеңдеген тұрмыс, әлеуметтік жағдайдың өзгеріссіз мәні баланы жалықтырады. Бала өмірден ерекше бір, селт етерліктей, арқа жүгін жеңілдететіндей, ойын ой қозғап, қандай да бір қабілетін, қызығушылығын ашуға түрткі  болатындай күшті қажетсінеді. Оған өзін-өзі тану сабағы әсер етеді. Өйткені онда бала өзін еркін, барлық жауапкершілігі мол  тірліктен бір сәт арылады. Мұғалім мен бала арасында ашық әңгімелесуіне мүмкіндік туады. Міне, осылайша сабақ барысынан бірталай мысалдарды айтып өтуге болады.

Бастауыш сынып мұғалімі өзі жетекшілік ететін оқушылардың ата-аналарымен үнемі қарым-қатынаста болуы керек. Өйткені бастауыш сынып оқушылары өздігінше сабаққа дайындалуда үнемі үлкендерден көп көмек керек етеді.Бала өз сабағын дұрыс орындап отырса да, ата-анасына көрсетіп дұрыстығына көз жеткізгенде ғана сенімді бола алады.